Dagblaðið Vísir - DV - 02.12.1988, Blaðsíða 14

14
FÖSTUDAGUR 2. DESEMBER 1988.
Frjálst.óháð dagblað
Útgáfufélag: FRJALS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÖLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, SiMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 800 kr.
Verð í lausasölu virka daga 75 kr. - Helgarblað 90 kr.
777 einnar nætur?
Vextir hafa enn einu sinni verið lækkaðir og nú
umtalsvert. Raunvextir lækka, það eru vextir umfram
verðbólgustig. En rétt er, að menn athugi, hvað þetta
þýðir. Margir fagna lækkun vaxta, sem nú er orðin. En
menn skyldu hyggja að framhaldinu.
Ráðherrar segja, að vaxtalækkunin þýði, að bankarn-
ir taki mark á hjöðnun verðbólgu. Þeir eiga vafalaust
einnig við, að þetta þýði, að bankastjórar taki mark á
ríkisstjórninni. Fræg eru orðaskipti Sverris Hermanns-
sonar, bankastjóra Landsbankans, og Ólafs Ragnars
Grímssonar fjármálaráðherra. Þessi orðaskipti hófust
hér í DV með því að Sverrir kvaðst ekki taka mark á
Ólafi Ragnari. En það hefur þó verið gert. Ólafur Ragn-
ar vildi fá fram lækkun raunvaxta í kjölfar minnkandi
verðbólgu. Við skulum líta á, um hvað þessir menn eru
að tala.
Jón Sigurðsson viðskiptaráðherra fagnar vaxtalækk-
uninni mjög. En fáir vita betur en Jón Sigurðsson, fyrr-
um þjóðhagsstjóri, að vaxtalækkunin verður varla var-
anleg.
Ríkisstjórnin lætur nú eins og hún hafi komið verð-
bólgu á kné. En allir vita, ef þeir leiða hugann að því,
að reynslan af verðstöðvun hér hefur verið slæm. Þá
er einnig slæmt, ef ríkisstjórn ætlar að lækka vexti með
handafli í trássi við stöðuna á markaðinum. Slíkt veldur
því fyrst og fremst, að skekkja verður í atvinnulífi og
ráðstöfun fjármagns. Við viljum ekki, að vextir lækki
svo mjög, að aftur komi upp sú staða, að þeir fái fé
meira og minna gefins, sem eiga aðgang að fé. Hið rök-
rétta er, að framboð og eftirspurn eftir fé ráði vöxtun-
um. Ríkisstjórn getur í mörgu haft áhrif á þessa þætti.
En ekkert gott stafar af því, að vextir séu lækkaðir með
tilskipunum. Það er rétt, að sú verðbólga, sem mælist,
hefur verið lítil sem engin síðustu vikur. Auðvitað eiga
bankar þá að lækka vextina. Vextir ruku upp í kjölfar
óðaverðbólgu. Vextir hafa verið mjög háir, en ekkert
bendir til, að þeir hafi verið hærri en markaðurinn
leyfði. Við getum nú fagnað lækkun vaxta. En annað
hefur ekki breytzt. Ríkisstjórnin hefur ekki ráðizt gegn
verðbólguvöldunum, sem að baki búa. Þó má binda
vonir við loforð um hallalaus fjárlög. Þar yrði einum
verðbólguvaldi ýtt til hhðar. En menn munu hafa minni
trú á, að takist að ráða við erlenda skuldasöfun og ofíjár-
festingu. Kannski verður samdráttur í þjóðfélaginu svo
mikill, að eftirspurn eftr lánsfé minnkar. En það á langt
í land. Flestir hljóta að gera ráð fyrir, að verðbólgan
æði áfram, þegar tímabili verðstöðvunar lýkur. Enginn
getur mælt með stöðugri verðstöðvun. Þá væri verið
að tjalda til einnar nætur, þótt margir fagni vaxtalækk-
uninni nú. Við sjáum ekki merki annars en að verð-
bólgan vaxi að nýju og vextir rjúki að nýju upp í kjölfar
verðbólgunnar. Þetta gæti því allt verið skammgóður
vermir. Rétt er að lækka vexti nú, enda geta bankar
hækkað þá fljótlega að nýju, fari verðbólgan af stað.
Þá verður að líta á rétt sparifjáreigenda. Það er ekki
aðeins siðlaust heldur glapræði fyrir þjóðarbúið að
ganga gegn sparifjáreigendum. Við megum ekki við
því, að innlendur sparnaður minnki mikið. Hvað um
allar erlendu skuldirnar, sem þarf að greiða? Hverjir
eiga að leggja fram það hármagn, sem aðrir þurfa? Ríkis-
stjórnin verður að hugsa miklu meira um sparifjáreig-
endur en hún virðist ætla að gera. Þetta er eitt grund-
vallaratriðið.
Haukur Helgason
Kenningar og
kjarnavopn
Samskipti risaveldanna tveggja
hafa veriö að breytast á allra síö-
ustu árum og eftir að Gorbatsjov
komst til valda í Sovétríkjunum
hafa þær breytingar aöallega veriö
þakkaðar honum, ekki svo mjög
því aö Sovétríkin hafi breyst, held-
ur hafa skoðanir manna á Vestur-
löndum á þeim breyst. Samskipti
risaveldanna hafa alla tiö mótast
af gagnkvæmri tortryggni og óvild
en eftir síöustu heimsstyrjöld bætt-
ist við ótti viö nýja styrjöld og á
þeim ótta hafa samskiptin byggst
síðan.
Hiö eina sameiginlega hags-
munamál, sem ríkin tvö hafa getað
rætt saman um, hefur verið aö
koma i veg fyrir nýja styrjöld og á
seinni árum aö takmarka kjarn-
orkuvígbúnað. Samskipti þeirra á
öörum sviðum eru sáralítil. Veltan
á viðskiptum Sovétríkjanna og
Bandaríkjanna áriö 1986 var innan
við tveir milljarðar dollara sem er
talsvert minna en viðskipti Banda-
ríkjanna við Marokkó. Menning-
arsamskipti eru svoTítil að það eru
stórfréttir að skipst sé á heimsókn-
„Það mun koma í hlut George Bush að bregðast við breyttum viðhorfum
með nýrri kenningu", segir greinarhöfundur m.a. - George Bush, nýkjör-
inn forseti Bandarikjanna.
um listamanna, og þótt Rússagrýl-
unni sé ekki veifað eins hátt og
mikið og áöur fyrr einkennast öll
samskipti af tortryggni og brigslum
um óheilindi. Þetta á sér rætur í
kalda stríðinu og þessi viðhorf
munu ekki hverfa fyrir tilstilli Gor-
batsjov eins, en samt miðar í þá átt.
Forsetakenningar
Allt frá upphafi kalda stríðsins
upp úr stríðslokum hefur megin-
stéfna Bandaríkjanna miðað að því
að hamla gegn útþenslu Sovétríkj-
anna og halda þeim innan viður-
kenndra marka, ef það tækist
mundi kommúnisminn verða sjálf-
dauður með tímanum og Sovétrík-
in snúa sér aö innri málum og
verða afhuga afskiptum af um-
heiminum.
Þessi meginstefna, sem kennd er
við George F. Kennan, einn helsta
hugmyndafræðing Trumans for-
seta, hefur veriö kölluð hömlu-
kenningin (Containment Policy).
Innan ramma hennar setti Truman
síöan fram sína eigin Truman-
kenningu sem var í því fólgin að
Bandaríkjastjóm studdi frjáls ríki
sem áttu í vök að verjast fyrir vopn-
uðum minnihlutahópum eöa utan-
aðkomandi þrýstingi.
Tilefni Trumankenningarinnar
var tilraun komúnista til valdaráns
í Grikklandi árin 1947 og ’48. Síðan
er einhver kenning kennd viö flesta
forseta og tiiefni þeirra endur-
spegla sambúð risaveldanna. Eis-
enhowerkenningin 1957 snerist um
aö beita bandarísku hervaldi til að
hamla gegn útbreiðslu kommún-
isma í Miðausturlöndum. Það var
á tímum Nassers og innrásar ísra-
elsmanna, Breta og Frakka í
Egyptaland sem Eisenhower stöðv-
aði. Hann sendi líka 1958 herlið til
aö kæfa í fæðingu borgarastyrjöld
í Líbanon. Á hans tímum var líka
ríkjandi sú stefna að hóta Sovét-
mönnum kjarnorkuárás ef þeir
væru með yfirgang.
Kennedy ítrekaði Monroekenn-
inguna frá 1823, um að vesturálfa
væri bandarískt áhrifasvæði, í
sambandi við valdatöku Castros á
Kúbu og beitti henni til að setja
hafnbann á Kúbu og stöðva víg-
búnað Sovétmanna þar. Kennedy
beitti einnig fyrir sig hömlukenn-
ingu George Kennans og sínum eig-
in oröum um að frelsi og sjálfstæði
væri -aldrei of dýru verði keypt
þegar hann tók þá ákvörðun að
hefja virka þátttöku í stríðinu í
Víetnam. Lyndon Johnson varð að
gjalda þaö verð og engin kenning
er viö hann kennd í utanríkismál-
um.
Nixon lærði af þessu, hans kenn-
ing var að Bandaríkin styddu vin-
veitt ríki til að gæta sameiginlegra
KjaUarinn
Gunnar Eyþórsson
fréttamaður
hagsmuna sinna og Vesturlanda en
beittu ekki eigin herhði. Helsti
merkisberi Nixonkenningarinnar
var illu heilh Reza Pahlavi írans-
keisari og með hlonum féll sú kenn-
ing. Eftir innrás Sovétmanna í Afg-
anistan boðaði Jimmy Carter þá
kenningu að Bandaríkin mundu
beita eigin hervaldi ef Sovétmenn
hygðu á landvinninga við Persa-
flóa. Aö lokum kom síöan Reagans-
kenningin sem felst í þvi að styrkja
hemaðarlega þá skæruliða sem
berjast gegn kommúnisma. Sú
kenning er í fullu gildi í Afganistan
og til skamms tíma í Nicaragua.
Stalín og Brezhnev
Stefna Stalíns í stríðslok byggðist
á þvi að koma á belti vinveittra
ríkja eða leppríkja umhverfis Sov-
étríkin og Varsjárbandalagsríkin
þjóna enn þeim tilgangi að vera
fyrsta vamarlína Sovétríkjanna í
Evrópu en Mongóha gegnir þessu
hlutverki gagnvart Kína. Þessa
stefnu urðu Bandaríkjamenn og
aðrir að sætta sig viö, enda ekki
uih annað að ræða. En þegar Sovét-
menn réðust inn í Afganistan fóru
þeir út fyrir þessi viöurkenndu
mörk. Afganistan var aldrei sam-
þykkt sem áhrifasvæði Sovétríkj-
anna á sama hátt og til dæmis
Tékkóslóvakía. Viðbrögðin við
innrásinni i Afganistan urðu svo
hörð sem raun ber vitni ekki aðal-
lega vegna þess aö Sovétmenn voru
að drepa fólk, heldur höfðu þeir
afneitað réttri kenningu. Innrásin
í Tékkóslóvakíu var samkvæmt
kenningunni og því léttbærari. Sú
kenning var Brezhnevkenningin
um rétt Sovétmanna tU íhlutunar
um innanríkismál bandalagsrikja
sinna. Viðbrögðin við afskiptum
Sovétmanna af Angóla og Eþíópíu
vom líka viðbrögð viö rangri kenn-
ingu, þar vom þeir komnir langt
út fyrir viðurkennd mörk.
Kjarnavopn
Nú í fyrsta sinn virðist hilla und-
ir það að grundvallarkenning Ge-
orge F. Kennans frá 1947, um að
Sovétríkin verði að lokum of hel-
tekin sínum eigin innanmeinum til
að stunda úþenslu, sé aö sannast.
Ákvörðun Gorbatsjovs um að
hætta beinni þátttöku í stríðinu í
Afganistan markar þáttaskil og
hún opnaði líka leiðina til sam-
komulags um fækkun kjamorku-
vopna. Gorbatsjov hefur það að
leiðarljósi í utanríkismálum að
ekkert ríki tryggi öryggi sitt með
því að gera önnur ríld öryggislaus
og það er ný stefna fyrir Sovét-
menn.
Fyrirsjáanleg lok stríðsins í Ang-
óla em líka hluti af hinni nýju
stefnu.
Ef útþenslustefnan, sem Stalín
markaði óg Brezhnev fylgdi, er í
raun og vem að líöa undir lok era
komnar forsendur fyrir sambúð
risaveldanna á nýjum gmndvelli.
Hættan á kjarnorkustríði hefur
aldrei verið minni en nú og ef Sov-
étmenn hætta íhlutun í ríkjum, þar
sem réttur þeirra til afskipta er
ekki viðurkenndur, fækkar ágrein-
ingsmálum risaveldanna stórkost-
lega. Þetta kallar á nýja langtíma-
stefnumótun Bandaríkjamanna
gagnvart Sovétríkjunum þar sem
kjarnorkumálin verða ekki lengur
eina sameiginlega hagsmunamálið.
Það mun koma í hlut George
Bush að bregðast við breyttum við-
horfum með nýrri kenningu sem
væntanlega verður við hann
kennd, hagsmunir Bandaríkjanna
munu þó eftir sem áður liggja í því
að hamla gegn áhrifum Sovétríkj-
anna í anda George Kennan en
góöu heilli mun sú hagsmunagæsla
færast æ meir frá hernaðarsviði
yfir á önnur svið.
Gunnar Eyþórsson
„Ef útþenslustefnan, sem Stalín mark-
aöi og Brezhnev fylgdi, er í raun og
veru aö líða undir lok eru komnar for-
sendur fyrir sambúð risaveldanna á
nýjum grundvelli.“