Dagblaðið Vísir - DV - 30.12.1988, Blaðsíða 33

FÖSTUDAGUR 30. DESEMBER 1988.
< >■> i. i i r .
______£
Menning
Löngum hafa menn baslað við að
reisa minnismerki í henni veröld -
styttur og þvíumhkt úr grjóti og öðr-
um illforgengilegum efnum. Pólitík-
usum, herkonungum og öðrum þess
háttar köllum þarf að reisa bauta-
steina. Svo eru önnur minnismerki,
þau sem táknræn eiga að vera fyrir
atburði og jafnvel heila kafla úr
mannkynssögunni. Gott dæmi um
minnismerki af því tagi eru sverðin
þrjú sem tróna upp úr fjöruborði í
Hafursfirði og minna eiga á slagsmál
sem allir væru búnir að gleyma ef
náungi úti á íslandi hefði ekki haft
þá endemis áráttu að skrifa bækur
um alls kyns furðulega hiuti úr útl-
andinu og heiðinni fortíð. Og hvað
er þá hið raunverulega minnismerki
mætti spyrja: skráning sögunnar,
sem varðveittist þannig um aldir, eða
tilgerðarlegt táknið sem myndlistar-
maðurinn gerði samkvæmt pöntun
til að túlka sinn skilning á sögunni?
Harla raunverulegir atburðir
Slíkar spurningar leituðu óneitan-
lega á hugann þegar minnismerki
myndhöggvarans Alfreds Hrdlicka,
„Mahnmal gegen Krieg und Fasc-
hismus“ eða áminningar (fremur en
minnis) -merki gegn stríði og fas-
isma, var afhjúpað í henni Vínar-
borg, höfuðborginni hér í „Wald-
Þungamiðja minnismerkisins: Júðinn skúrar torgið.
heimum“, fyrir skömmu. Það var
ekkert smávegis búið að rífast fyrir-
fram um „Antifa" eins og listamað-
urinn sjálfur kallar verkið. Skipuð-
ust menn í pólitískar listgreiningar-
fylkingar.
En verkið átti sér nokkurn aðdrag-
anda. Það mun hafa verið á árinu
1972 að hópur þeirra sem af liföu
hryllinginn í Auschwitz sneri sér til
Hrdlicka og>bað hann hanna tákn
fyrir það sem þar gerðist. Mynd-
höggvarinn mun hins vegar hafa
móðgað væntanlega kúnna sína með
því að benda þeim á að það sem í
Auschwitz gerðist hafi ekki aldeilis
verið táknrænt heldur harla raun-
verulegt, sem þeir sjálfir ættu best
að vita. En svo, fyrir um fimm árum,
samdi Helmuth Zilk (þáverandi
menningarfulltrúi Vínarborgar og
núverandi borgarstjóri) við meistara
Hrdlicka um að hann reisti umrætt
minnismerki.
Hápólitískt deilumál
Upphófust nú hressilegar deilur
um keisarans skegg. Hrdhcka var
fundið allt til foráttu. Hann jós líka
olíu á eldinn í fyrra þegar hann smíð-
aöi tréhross eitt mikið til að áminna
forsetann hér í Waldheimum um
rétta meðferð á sannleikanum. Svo
mikið var alla vega talið víst að hafi
forsetinn ekki verið í nasistaflokkn-
um þá hafi hrossið hans að minnsta
kosti verið það, eins og mönnum
ætti í fersku minni að vera. Telja
Hin raunverulegu minnismerki: Ljósmynd af atburðunum.
Menning
Eyjólfur Meisteð
sárara var að löggan mætti meö ofur-
eíli Uðs til að meina dálitum hópi
pönkara aö veifa borða sem á var
letrað: „Foringinn hvarf en aría-
sinnarnir sátu um kyrrt“.
Að hreinskilnin hafi
fremur sært en hrært
Einn var þó sá sem ekki mætti og
margur saknaði. Það var skáldið
Erich Fried. Hann dó fáeinum dögum
fyrir afhjúpunina en á banasænginni
samdi hann eitt af sínum kröftugustu
og hreinskilnustu ávörpum og var
það lesið við athöfnina. Fór þar eins
og endranær að boðskapur Frieds
rataði beina leið til hjartans, þótt
sum hjörtun hafi hann eflaust meira
sært en hrært, því ekki þola alhr hér
í Alpalýðveldinu að talað sé hispurs-
laust um fortíðina. Það er jú eitt af
aðalvandamálum landsmanna
hvernig fjalla skuli um þessa bless-
aða fortíð, einkum þann kafla sem
þeir eyddu undir forystu Hitlers.
Þess vegna gefast líka tilefni til að
reisa minnismerki eins og „Antifa“.
Og hvemig lítur svo verkið út? Jú
- tvær grófhöggnar súlur úr graníti
og marmara með áhöggnum táknum
mynda hhð. Það er hlið ofbeldisins
og um það veröur maður að ganga
til að komast að kjarnanum. Kjarn-
inn er maður á fjórum fótum, sem
skúrar torgið. Yfir honum trónir ber
karlmaður séður aftan frá og tákna
á Orfeus á leið til undirheima, sem
hann sneri svo reyndar frá eins og
alkunna er. Hinar og þessar áletran-
ir prýða verkið, þar á meðal viljayfir-
lýsingin um endurreisn Austurríkis
frá árinu 1945. Enn vantar eina stytt-
sumir að þar hafi Hrdlicka smíðað
eitt kröftugasta áminningarmerki
sem um getur. Staðarvalið varð líka
að hápóUtísku deilumáli inni á
hæstvirtu þingi. En svo var „Antifa"
afhjúpuð með pompi og prakt. Að
vísu mættu fulltrúar íhaldsflokksins
ekki en þeirra saknaði enginn. Öllu
Alfred Hrdlicka frammi fyrir „Antifa“.
una, sem væntanlega verður tilbúin
með vorinu. Hvernig hún kemur til
með að líta út veit enginn enn, utan
meistarinn sjálfur.
Hin raunverulegu
minnismerki
Eins og verkið lítur út í dag er það
kröftugt listaverk. Það minnir eigin-
lega um margt á kraftinn í styttum
Ásmundar, eins og reyndar ýmis
önnur verk Hrdlickas. Hvaða boð-
skap sem menn vilja úr því lesa þá
skal hverjum sem heimsækir Dónár-
borgina bent á að ganga skáliaUt á
bak við Óperuna og virða fyrir sér
þetta stórmerka Ustaverk. Mér varð
það að minnsta kosti tilefni nánari
og enn gagnrýnni skoðunar en áður
-á hinum raunverulegu minnismerkj-
um þessa sorgarkafla sögunnar -
myndum og frásögnum þeirra sem
upplifðu atburðina.
E.M., Austurríki