Dagblaðið Vísir - DV - 30.12.1988, Blaðsíða 30

50
FÖSTUDAGUR 30. DESEMBER 1988.
Meiming
Yffir hið liðna
bregður blæ blik-
andi fjarlægðar
Þetta er eiginlega saga bak við sög-
una, orðin að ævintýri sem ljómar í
minningunni, enda er það skrifaö
undir forsögninni: Manstu gamla
daga? Höfundur tekur líka skýrt
fram í formála að ekki megi líta á
þetta sem sagnfræði heldur sem
minningar höfúndar sem lifði þetta
ævintýri ungur að árum. Þetta er
raunar líka sagan á bak við síldina
því að hún sjálf er lítil söguhetja í
þessari bók þó að hún sé auðvitað
höfuðskepna þessa ævintýris samt.
En minningin er stundum ofurlitið
viðsjál. Þó að Siglufjörður væri auð-
vitað sildarbær af guðs náð og Norð-
manna held ég fráleitt að hann hafi
verið eins ljómandi af mannkostum
og allri siðprýði og honum er lýst
þarna. Höfundur kvartar yfir því að
síldarbærinn hafi verið rægður og
smánaður og landsmenn lýst honum
löngum sem díki syndanna svo að
frægð Sódómu og Gómorru bliknaði
við og auðvitað var þetta af öfund
einni. Ég held að þetta sé of sagt.
Þótt menn vissu vel að margt væri
brallað í síldarbænum man ég ekki
til þess að fólk hneykslaðist hástöf-
um.
Bókmenntir
Andrés Kristjánsson
Gullin minning
En nú er Siglufjörður ekki lengur
meiri síldarbær en hvert annað þorp
í fjarðarbotni hringinn í kringum
landið og uppljómuð eða hneykslan-
leg síidarævintýri eru að mestu úr
sögunni og fæst þessara sjávartúna
eiga alvitra dómara í hreppstjórasæti
eða guðsþjón á oddvitastóli eins og
þá Hafliða og séra Bjarna.
En þótt þessi saga á bak við söguna
sé gullin minning er hún fallega sögð
og miðlar vafalaust mörgum réttum
myndum til lesanda og svipbrigði og
atvik lífsins eru bráðskýr í frásögn-
inni. Fólkið, sem leitt er á sviðið, er
flest öðlingar og útlendum gestum
er ekki borin illa sagan heldur. Ein-
staka sinnum örlar að vísu á pústr-
um og sterklegum tilþrifum, en lýs-
ingar á blóði og bláum augum eru
ekki nærgöngular. Og ástafarið er
dregið mildum línum.
Fyrirmenn Siglfirðinga á þessum
ævintýraárum verða flestir einstakir
öðlingar og lífsspekingar í lýsingu
Björns Dúasonar - og hafa ef til vill
verið það. Norðmaðurinn Ole Olsen
Tynes hlýtur lof og prís svo sem vera
ber, og er forystuhlutverk hans í síld-
arævintýrinu hvergi skorið við nögl.
Hafliði Guðmundsson hreppstjóri er
fáum líkur að stjómsnilli sinni og
lífsviskudómum á þessu hála svefli.
Ýmsar táknsögur eru sagðar um
þetta. Mikil forsjá er í séra Bjarna
Þorsteinssyni, jafnt á himnavegi sem
jarðargötu. Mest er þó vert um þær
daglífsmyndir og andrúmsblæ sem
upp er brugðið í þessum frásögnum
og margt er vel sagt frá skipum og
erlendum skipstjórum og ýmsum
timaskiptaviðburðum í sögu síldar-
bæjarins.

Sildarsöltun á Siglufirði.
Kímilegar myndir
Síðast í bókinni er allmikifl bálkur
um menninguna sem birtist best í
fari Þormóðs Eyjólfssonar og karla-
kórsins Vísis sem varla verður oflof-
aður. Loks eru rifjuð upp allmörg
dægurlög sem sungin voru á þessum
tima á Siglufirði og líklega flest ort
þar. Þar eru ýmsar kímilegar myndir
af athöfnum og umstangi sem horft
er á homauga. Þetta er sjaldnast
mikill skáldskapur en ágætt sýnis-
hom af skemmtun fólksins á þessari
tíð.
Bjöm Dúason er vel pennafær, og
þótt hann skrifi um Siglufjörð æsku
sinnar í bjarma blikandi flarlægöar
geymist þama margt sem betur er
komið í bók en glatkistunni sem á
sér rúm á bak við söguna.
A.K.
Björn Dúason:
Síldarævintýriö á Siglufirði
Útgefandi: Höfundur 1988
Gamalt vín á nýjum belg
Eftir nokkurt hlé gefur Stofnun
Áma Magnússonar á íslandi nú
aftur út bækur. Samkvæmt upplýs-
ingum, sem fram komu á blaða-
mannafundi fyrir nokkm, mun
tölvuvæðing stofnunarinnar hafa
komið í veg fyrir útgáfu - þ.e. bæk-
umar lokuðust inni í tölvu þar til
emhver komst að því hvernig át'ti
að gefa skipun um að prenta út.
Nú, þegar lykilorðið er fundið,
koma því út fjórar bækur i kippu
og þar á meðal er Sturlustefna, safn
ritgerða sem vom samdar ög flutt-
ar á*sjö alda ártíð Sturlu Þórðar-
sonar (1214-1284) sagnaritara en nú
em liðin 704 ár síðan Sturla dó.
Sturlunguáhugi - ný útgáfa
og doktorar
I Sturlustefnu er saman komið
úrval af helstu sjónarhomum
fræðimanna á Sturlu, verk hans
og samtíð. Þó saknar maður þarna
manna eins og Robert J. Glendinn-
ing, sem Jónas Kristjánsson talar
um í sinni grein að hafi „skrifað
heila bók“ um drauma í íslendinga
sögu; ekki þó út frá því hvort menn
trúi á þá, heldur til að sýna hvem-
ig draumar em notaðir til að hefja
ættmenn Sturlunga upp úr mann-
hafinu og gera þá að aðalpersónum
sögunnar.
Ahugi almennings á Sturlungu
og öðmm fornum sögum hefur
stóraukist á undanfömum árum,
jafnvel svo að Hemmi Gunn fær
mann til að svara spumingum um
Sturlungu i léttum og hressum
sjónvarpsþætti. Fólk á kost á nýrri
útgáfu sem á eflaust sinn þátt í
þessum áhuga svo að enginn þarf
að bíða eftir fyrirhugaðri Sturl-
unguútgáfu á vegum Fomritafé-
lagsins eins og Jónas Kristjánsson
segir að lesendur þurfi að gera.
Jónas Kristjánsson nefnir og að
fræðimenn hafi lítið sinnt Sturl-
ungu en svo skemmtilega vill til
að á síðustu ámm hafa komið fram
tveir íslenskir doktorar í Sturlungu
við erlenda háskóla: Guðrún Nor-
dal og Úlfar Bragason. í ávarpsorð-
um að Sturlustefnu hefur þó ekki
fundist rúm til að geta þessara
miklu breytinga sem orðið hcifa síð-
an 1984: nýrrar útgáfu og nýrra
doktora. Og ekki hefur heldur unn-
ist timi til að taka saman nafnaskrá
eða ritaskrá. Um ritaskrá má þó
vísa lesendum í inngang aö nýrri
Sturlunguútgáfu. Eina skráin í
Sturlustefnu er á hluta úr blaðsíöu
meö yfirskriftinni: „Handrit". Ekki
kemur þó fram af hverju þessi
handrit hafa ratað í skrána eða
hvaö þau eiga sameiginlegt.
Bókmenntir
Gísli Sigurðsson
Sturla kunni sittfag
í upphafsgrein bókarinnar rekur
Guðrún Ása Grímsdóttir flest það
sem vitað er um ævi Sturlu og legg-
ur áherslu á bókmenntalegt upp-
eldi hans og hlutleysi í fcgsögn.
Einnig vinnur hún úr þeirri hug-
mynd að Sturla hafi haft með sér
Kringluhandrit til Noregs árið 1263
til að mýkja skap konungs. Stefán
Karlsson fylgir á eftir og beitir öll-
um þunga síns lærdóms til að leiða
rök að því að það sé „líklega trú-
legt“ að Sturla hafi skrifað Resens-
bók, alfræðihandrit sem brann í
Kaupmannahöfn 1728. Sumt af Res-
ensbók var skrifað upp áður og
hefur verið gefið út en um annað
verður að styðjast við efnisyfirlit á
latínu sem Stefán birtir án þess að
þýða og verður því að ráðleggja
lesendum að rifja upp skólalatín-
una sína og taka einn kúrs í mið-
aldalatínu áður en ráðist er í þessa
grein. Einnig þurfa menn að kynna
sér „hvem sess alfræðibækur skip-
uðu í skólum miðalda" en Stefán
gengur út frá að það sé „alkunna".
Við skjótan yfirlestur hjó ég eftir
tveimur prentvillum í greininni og
voru þær óþarfar.
Hermann Pálsson skrifar grein
um skáldskap Sturlu og gerir grein
fyrir því að hann beri með sér að
Sturla hafi þekkt vel til eldri
kvæða, dróttkvæða og eddukvæða,
og að hann hafi verið vel heima í
goðsögum. Hermanni er mjög lagið
að draga upp lifandi myndir af
mannlifi á Sturlungaöld, rétt eins
og hann hafi sjálfur verið viðstadd-
ur, og merkileg er sú hugmynd að
Sturla hafi lært þaö af latneskum
málshætti að gæfan væri hverful.
Tor Ulset sýnir síðan fram á að
Sturla hafi þekkt eldri konunga
sögur þegar hann skráði sögu Há-
konar gamla.
Aðferð brjóstvitsins
. ÞegarhérerkomiðíSturlustefnu
dettur lesanda í hug að miklum
lærdómi hafi verið beitt til að sýna
fram á eitthvað sambærilegt við
það að Halldór Laxness hafi
snemma ætlað að verða rithöfund-
ur, hafi jafnan haft aðgang að al-
fræði Britannicu og sé vel að sér í
bókmenntum fyrr og síðar.
Það var því með nokkurri von
um aðrar áherslur að undirritaður
réðst í grein Jónasar Kristjánsson-
ar sem er óumdeildur sem einn
helsti fomfræðingur landsins. í
grein sinni, „íslendinga sögur og
Sturlunga“, tekst Jónas á við hinar
stóru spurningar þannig að hér er
komin eins konar forystugrein rits-
ins. Hann þakkar þann áhuga sem
erlendir fræðimenn hafa sýnt sög-
unum en varar þá við að telja að
okkar sögur séu angi evrópskrar
sagnaritunar. í staðinn bendir Jón-
as hinum erlendu fræðimönnum á
að bera íslenskar sögur saman við
íslénskar sögur. Jónas vill bera
Sturlungu saman við íslendinga
sögur og miðar þá við að Sturlunga
sé nærri sönn og að höfundar Is-
lendinga sagna hafi talið sig skýra
satt og rétt frá. Með því að bera
þessar bókmenntagreinar saman
ætlar hann að komast að því hvað
muni satt í íslendinga sögum.
Jónas pakkar nokkrum Amrík-
önum saman sem hafa reynt að
finna einhverja byggingu í sögun-
um og segir þeim - og beinir orðum
sínum líka til Norðmanna - að sög-
urnar hafi enga byggingu heldur
séu þær sprottnar úr lífinu sjálfu.
Hann brosir í kampinn yfir að-
ferðum útlendinganna og mælir
sjálfur með aðferðum bijóstvitsins
við rannsóknir á fornum ritum.
Jónas kemst að þeirri niðurstöðu
með aðferðum sínum að íslendinga
sögur byggi á raunveruleikanum
(eða munnmælasögum sem hann
telur - þvert ofan í þá fræðimenn
sem fást við munnmælarannsóknir
- að jafngildi raunveruleikanum)
og leitist við að lýsa honum. Þó
virðist Jónas ekki telja loku fyrir
það skotið að nokkuð sé ýkt í bar-
dagalýsingum eins og þegar Gunn-
ar og Kári drepa marga menn í
senn, einir og óstuddir - því að
ekkert „sambærilegt er að finna í
Sturlungu“.
Nýju fötin keisarans
Preben Meulengracht Serensen
kippir dálítið klæðunum af undan-
gengnum rannsóknum hinna ís-
lensku fræðimanna þegar hann tal-
ar um, í framhaldi af rannsóknum
Glendinnings, sem áður var vikið
að, að við verðum að nálgast ís-
lendinga sögu Sturlu Þórðarsonar
sem bókmenntatexta sem lúti innri
lögmálum og losa okkur þar meö
undan hugmyndinni um að sagan
sé sannindaskráning líkt og ann-
álar. í sögu Sturlu skiptist á frá-
sagnarkaflar og leikrænar svið-
setningar þegar dragi til stórtíð-
inda. Samtölin og sjónarhorn í
þeim noti Sturla til að túlka frá-
sögnina og þannig sé m.ö.o. ekki
hægt að greina í sundur form og
sannleikskjarna. Allt sé háð lög-
málum frásagnarinnar sem lyfti
sér upp úr því að vera skráning
atburða og fái sjálfstætt listrænt
gildi. Leiðin að raunveruleikanum
liggi um textann sem bókmennta-
verk.
Ágæt sagnfræði
Seinni hluti Sturlustefnu snýst
að mestu leyti um sagnfræðirann-
sóknir. Helgi Þorláksson og Magn-
ús Stefánsson reyna að komast að
Bardagi á Sturlungaöld, séður
með augum nútimamannsins
(Snorri Sturluson eftir Þráin Bert-
elsson).
persónunni Sturlu og því hlutverki
sem hann lék í samningnum við
Noregskonung 1262 og eftirmálum
hans; hvort hann var þjóðfrelsis-
hetja eða drottinsviki, og er sérlega
áhugavert að fylgjast með athug-
unum þeirra. Guðrún Ása ritar
aðra grein og sýnir nú fram á að
lýsingar á sárafari í íslendinga
sögu séu miðaðar við að standast
réttarkröfur. Gunnar Karlsson
bendir á hVemig hetjudýrkun og
sjónarmið fórnarlamba hetjudáða
togast á í íslendinga sögu og loks
heldur Marlene Ciklamini því fram
að íslendinga saga sé undir áhrif-
um evrópskra trúarrita og komi
það fram í meðferð höfundar á hin-
um drambsama frænda sínum sem
iðrist í lokin, Stúrlu Sighvatssyni.
Sturlustefna er kærkomin hliðar-
lesning fyrir þá sem liggja í Sturl-
ungulestri um þessar mundir.
Enda þótt ýmislegt í ritinu sé orðið
úrelt, sumpart vegna þess hve lengi
það hefur verið í vinnslu, og lítið
sé gert til að sýna lesendum fram
á listrænt gildi verka Sturlu Þórð-
arsonar (hér eru þau P.M. Sorens-
en og M. Ciklamini undanskilin)
þá er tvímælalaust fróðlegt að
kynna sér þau sjónarmið sem þar
koma fram.
Sturlustefna
Ritstj. Guörún Ása Grímsdóttir og Jónas
Kristjánsson
Stofnun Árna Magnussonar 1988