Dagblaðið Vísir - DV - 03.03.1989, Síða 14

14
FÖSTUDAGUR 3. MARS 1989.
Frjálst.óháð dagblað
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÖNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELiAS SNÆLAND JÓNSJON
Fréttastjóri: JÖNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, SÍMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 900 kr.
Verð í lausasölu virka daga 85 kr. - Helgarblað 100 kr.
Allt úr böndunum
Verðstöðvuninni er lokið og verðhækkanir dynja yfir,
eins og við mátti búast. Verðstöðvanir eru aðeins gálga-
frestur, tímabundin ráðstöfun sem aldrei hefur lukkast
sem raunhæf efnahagsaðgerð nema til afar skamms
tíma. Verðstöðvun er réttlætanleg ef stjórnvöld vilja ná
áttum, vilja ná tökum á öðrum þáttum efnahagslífsins
eða móta stefnu sína í millibilsástandi. En hún hefnir
sín vegna þess að óhjákvæmilegar verðhækkanir safn-
ast saman í pípunum, hlaðast upp og valda sprengingu,
þá loks þegar stöðvuninni lýkur.
Það sjáum við þessa dagana. Hvers konar þjónusta
og vörusala hækkar og á eftir að hækka. Jafnvel þótt
lítið eitt sé komið fram hefur framfærsluvísitalan hækk-
að um 1,8% og verðbólgan er aftur komin á fullt skrið.
Opinber fyrirtæki ganga á undan eins og áður. Hækkan-
irnar eru mestar og stærstar hjá ríkisvaldinu sjálfu,
bæði á undan og eftir verðstöðvun og ekki síst meðan
á henni stóð.
Afnotagjald Ríkisútvarpins hækkar um 28%, dagvist-
un á barnaheimilum um 25% og strætisvagnafargjöld
um sömu upphæð. Nauðsynjavörur eins og landbúnað-
arafurðir og bensín eru líka á uppleið og er þess þó
skemmst að minnast að bensín hækkaði rétt nýlega í
miðri verðstöðvuninni.
Mestu tíðindin eru samt þau að fiskverð hefur verið
hækkað um rúm 9% og samfara þeirri hækkun er grip-
ið til gengissigs, nú um 3% og meira síðar ef að líkum
lætur. Gengissig þýðir auðvitað áframhaldandi hækkun
á vöruverði, auk þess sem fiskverðshækkun felur í sér
launahækkun til sjómanna. Allt þetta hlýtur að leiða
til þess að verkalýðshreyfmgin sækir fastar á almenna
launahækkun í landinu. Kaupmátturinn hefur rýrnað
og fyrirheit hafa verið gefm um að halda sama kaup-
mætti og um áramót. Verðhækkanir, hækkun fram-
færsluvísitölu og launahækkun til sjómanna kallar á
viðbrögð launþegasamtakanna, sem aftur bjóða nýrri
skriðu heim. Boltinn veltur hraðar og hraðar og við
erum aftur að komast í þann vítahring verðbólgu og
vísitölu sem gerði alla efnahagsstjórn óviðráðanlega
fyrir nokkrum árum.
Því miður bendir flest til þess að núverandi ríkis-
stjórn hafi lítinn sem engan hemil á atburðarásinni.
Þegar verðhækkanir flæða yfir og verðbólgan tekur á
rás er eins og ráðleysi og ringulreið taki völdin. Ekki
bætir úr skák að þjóðin er kvíðin vegna atvinnuleysis
og slæmrar stöðu atvinnufyrirtækja. Skattboginn er
þaninn til hins ýtrasta og enn eru líkur á því að þrauta-
lendingin verði ný erlend lán og þjóðarskuldin vex.
Þetta er ekki glæsilegt ástand.
Núverandi ríkisstjórn hefur ekki afdráttarlausan
meirihluta á þingi. Það er því undir hæhnn lagt hvort
hún nær fram þeim efnahagsaðgerðum sem fyrir henni
vaka ef þær eru þá einhverjar. Sú staðreynd skapar
póhtíska óvissu í ofanálag og er ekki traustvekjandi
fýrir þjóð sem þarf á styrkri stjórn að halda í þrenging-
um sem þessum. Þegar haft er í huga að fráfarandi stjórn
var htlu betri og engin samstaða um úrræði sem dugðu
er skiljanlegt að almenn svartsýni ríki.
Engum kemur á óvart þótt stíflan bresti eftir að verð-
stöðvun lýkur. Hitt er verra ef framhaldið verður glund-
roði og stjómleysi. Nú eru síðustu forvöð fyrir ríkis-
stjórnina að sýna hvers hún er megnug. Að öðrum kosti
gerir hún bæði sjálfri sér og þjóðinni mestan greiða
með því að fara frá.
Ellert B. Schram
„Laun þingmanna eru frekar lág á bandariskan mælikvarða," segir m.a. í greininni.
ríska þingsins.
- Frá fulltrúadeild banda-
we&
Samtrygging
og siðvæðing
Eitt af því sem einkenndi stjórn
Reagans í Bandaríkjunum var alls
konar löglegt siöleysi sem reyndar
var ekki allt löglegt. Undir hans
forsæti komust embættismenn og
stjómmálamenn upp með ýmiss
konar framferði sem afskiptameiri
forseti hefði ekki látið óátahð. Þetta
varð að lokum stór þáttur í stjórn-
málalífmu, svo stór að nú er bak-
slagið komið og siðvæðing stendur
fyrir dyrum.
Einn af þeim sem þessi nýja
hreinlífisstefna, eftir sukkið í tíö
Reagans, bitnar á er John Tower
landvamarráðherraefni en mál
hans er aðeins angi af miklu stærra
máli. Ástæðan fyrir því að slakt
siðferði varð ekki áberandi í kosn-
ingabaráttunni í fyrrahaust var
einkum sú að demókratar og repú-
blíkanar voru samsekir, hvorugur
gat notað sér málið til að klekkja á
hinum. Dæmi um vafasama hegð-
un á æðstu stöðum var framferði
Edwins Meese, dómsmálaráðherra
Reagans, sem alla sína embættistíð
lá undir ámæli fyrir að hygla fjár-
sterkum aðilum í viðskiptalífinu
með því að útvega þeim viðskipta-
sambönd, en aldrei varð óyggjandi
sannað að hann hefði beinlínis
hagnast á því. Samt varð Meese að
lokum að segja af sér.
Annaö dæmi er það siöleysi sem
í því felst að áhrifamenn hins opin-
bera gangi í þjónustu þeirra aðila
sem þeir höfðu yfir að segja í emb-
ætti og noti síðan sín sambönd úr
starfi í þágu sinna nýju vinnuveit-
enda. Það er til dæmis algengt að
háttsettir embættismenn vamar-
málaráðuneytisins gerist starfs-
menn vopnaframleiðenda fyrir
margfóld laun og noti kerfið, sem
þeir þaulþekkja, þeim til fram-
dráttar. Annað dæmi er framferði
Michaels Deavers, fyrrum næst-
æösta manns skrifstofu forsetans í
Hvíta húsinu, sem var einn mesti
áhrifamaður í Washington á fyrra
kjörtímabili Reagans, einkum
vegna persónulegra sambanda
sinna við forsetahjónin. Deaver lét
af þessu starfi 1985 og gerðist sölu-
maður sambanda sinna og sér-
þekkingar á kerfmu. Hann hagnað-
ist gríðarlega í fyrstu, en gekk of
langt og var að lokum saksóttur
fyrir íjármálamisferli og dæmdur
fyrir meinsæri, en þær sakir voru
aðeins yfirskin, ástæöan fyrir mál-
sókninni var sú að blygðunarleysi
hans í því aö selja aðgang að tengsl-
um sínum við Hvíta húsið gekk
fram af mönnum. Það var ekki
ólöglegt í sjálfu sér og því voru
fundnar aðrar sakir til að koma
honum á kné.
Tower og þingið
Þingmenn á Bandaríkjaþingi
hafa upp til hópa aldrei verið
þekktir fyrir meinlætalifnað eða
óhóflega strangar siðferöiskröfur
til sjálfra sín. Margir þeirra hafa
notfært sér aðstöðu sína til hins
ýtrasta til að auðgast eöa hygla
skjólstæðingum sínum og hafa gert
KjáUarinn
Gunnar Eyþórsson
fréttamaður
frá ómuna tíð. En skinhelgi hefur
aldrei skort. Laun þingmanna eru
nú frekar lág á bandarískan mæli-
kvarða, aðeins um 90 þúsund doll-
arar á ári, sem er innan við helm-
ingur þess sem fyrrum forstjóri
Iceland Seafood í Bandaríkjunum
hefur sagt að séu ekki há laun. í
Bandaríkjunum gildir sú regla að
engir starfsmenn alríkisstjórnar-
innar mega hafa hærri laun en
þingmenn, með nokkrum undan-
tekningum, svo sem hæstaréttar-
dómarar og örfáir aðrir. Þessi til-
tölulega lágu laun hafa fælt marga
hæfa menn frá störfum í stjórnsýsl-
unni, sem meðal annars kemur
fram í þvi að flestir þeirra ráðherra
sem forsetar fá til starfa lækka
mikið í launum og verða að borga
með sér. Þingmenn hafa drýgt tekj-
ur sínar með ýmsum vafasömum
aðferðum ' sem opinberir starfs-
menn mega ekki nota. Vinsælasta
aöferðin er að taka stórfé fyrir aö
halda ræður. Ræðuþóknunin er
aðeins dulbúin launauppbót. Jim
Wright, núverandi forseti fulltrúa-
deildarinnar, liggur nú undir
ámæli fyrir mál af þessu tagi. Einn
stuðningsmanna hans lét búa til
bók með ræðum hans og greiddi
stórfé fyrir útgáfuréttinn, en eng-
um sögum fer af því að nokkur
hafi keypt bókina. Meö þessu er
farið í kringum lögin um að þing-
menn megi ekki þiggja fé beint frá
stuðningsmönnum.
Fjöldi þingmanna, sem lætur af
þingmennsku, fer til starfa hjá fyr-
irtækjum sem þeir hafa gætt hags-
muna fyrir á þingi, og þeir halda
síðan áfram að nýta sér samböndin
í Washington í þeirra þágu. Mörkin
milli hagsmuna eru ekki alltaf
skýr, og í raun eru tekjur flestra
þingmanna miklu hærri en um 90
þúsund dollarar. John Tower, sem
var áöur einn allra mesti áhrifa-
maður í öldungadeildinni sem for-
maður hermálanefndarinnar, hef-
ur síðan 1986 selt sérþekkingu sína
LTV vopnaframleiðslufyrirtækinu
fyrir 760 þúsund dollara. Tower
hefur, sem fyrrum einn af samn-
ingamönnum Bandaríkjanna í
SALT viðræðunum, meira að selja
en flestir. Samt er þetta óþægileg
áminning fyrir fyrrum félaga hans
í öldungadeildinni núna, mál Tow-
ers núna gæti spillt atvinnumögu-
leikum þeirra sjálfra síðar.
Siðvæðingin og brennivínið
Eftir að Bush tók við skipaði
hann sérstakan mann til að hafa
eftirlit með siðferðislegum áhta-
málum. En ekki tókst þá betur til
en svo að siðgæðisvörðurinn sjálf-
ur reyndist hafa þegið laun úr við-
skiptaheiminum meðan hann var á
launum hjá ríkinu, og missti við
það allt álit.
Þingmenn ætluðu aö taka sig á
og banna allar aukatekjur með því
að hækka laun sín, og þar með
opinberra starfsmanna í sama
launaflokki, um rúmlega 50 pró-
sent. En þegar til kom brast kjark-
urinn, þeir þorðu ekki annað vegna
andstöðu kjósenda en feha launa-
hækkunina, enda hefði hún þýtt
stórtap fyrir marga sem ekki
mættu þá fá neinar aukatekjur. Nú
eru öldungadeildarþingmenn að
rembast við að hneykslast á Tower
fyrir brennivínsdrykkju. Þar eru
þeir á hálum ís, margir frægir öld-
ungadeildar- og fulltrúadehdar-
þingmenn hafa verið annálaðir
brennivínsberserkir, aht frá
McCarthy til Carl Alberts.
En það er auðveldara að setja sig
í siðferðisstelhngar út af brennivíni
en hagsmunaárekstrum, það geng-
ur betur í kjósendur og er áhættu-
minna en rekistefna út af duldum
launagreiöslum. Trúlega tekst
þeim með þessu að útiloka John
Tower, úr því sem komið er mundi
dómgreind hans í embætti land-
varnaráðherra verða vantreyst, og
hann yröi Bush forseta beinlínis
fjötur um fót. Jafnframt gæti skin-
helg afstaða þeirra gagnvart Tower
komið þeirri hugmynd inn hjá,
kjósendum aö þingmenn séu hinir
grandvörustu menn og nú skuli af
alvöru snúið við blaðinu og það
slyðruorð, sem fór af stjómsýsl-
unni í valdatíð Reagans, af henni
rekið í eitt skipti fyrir öll.
„Þingmenn hafa drýgt tekjur sínar með
ýmsum vafasömum aðferðum sem op-
inberir starfsmenn mega ekki nota.
Vinsælasta aðferðin er að taka stórfé
fyrir að halda ræður.“