Dagblaðið Vísir - DV - 09.01.1990, Síða 14

14
ÞRIÐJUDÁGUR 9. JANÚAR 1990.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjómarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK.SlMI (1 )27022 - FAX: (1 )27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1000 kr.
Verð í lausasölu virka daga 95 kr. - Helgarblað 115 kr.
Álver örvæntingar
í hvert sinn sem erlent álfyrirtæki hefur helzt úr lest-
inni í svokölluöum Atlantal-hópi hefur iðnaöarráöherra
túlkaö það sem hálfgerðan sigur og bent á fyrirtækin,
sem eftir voru í hópnum. Fyrst voru þau fjögur, en nú
eru þau orðin tvö. Og alltaf er ráðherrann bjartsýnn.
Rekstur þessa máls er farinn að mótast af örvænt-
ingu. Iðnaðarráðherra og ríkisstjórnin telja nauðsynlegt
fyrir sig, að framkvæmdir við orkuver og álver heQist
strax á þessu ári. Nýtt álver er eina vonin um að lina
þjáningar af kreppunni, sem staðið hefur í tvö ár.
Ekki hefur enn fundizt kaupandi að orku versins við
Blöndu, sem er langt komið. Nýtt álver mundi leysa
þann vanda og einnig kalla á stórvirki í Fljótsdal austur
á Héraði og aukningu við Búrfell. í stað 2-3% atvinnu-
leysis kæmi rífandi atvinna í landinu í þrjú eða íjögur ár.
Með nokkurri aðstoð næstsíðustu ríkisstjórnar hefur
þessari ríkisstjórn tekizt að kaffæra atvinnulífið svo
mjög í miðstýringu og fyrirtækjavelferð, að hér verður
varanleg sérkreppa fyrir ísland, nema reist sé svo sem
eitt 200 þúsund tonna álver á nokkurra ára fresti.
200 þúsund tonna álver er næstum sjö sinnum stærra
en ísal var í upphafi. Það er svo stórt, að ál yrði þriðjung-
ur allra útflutningstekna íslendinga, ef það seldist allt.
Við erum þess vegna komin með mjög mörg egg í eina
körfu, ef álver Atlantal-hópsins verður reist.
Álverð er einstaklega sveiflukennt, svo sem við höf-
um áþreifanlega reynt, því að orkuverð til Straumsvík-
ur hefur verið háð heimsmarkaðsverði á áh. Með 200
þúsund tonna álveri verða sveiflurnar svo djúpar, að
þær munu framkaha sífellda óvissu í efnahagslífinu.
Svo illa getur efnahag þjóðarinnar verið komið, að
betra sé að stóla á ótryggt orkuverð og álverð en ekki
neitt. En máhð er komið í miklu alvarlegri stöðu, þar
sem fyrirtækin tvö, er eftir sitja í Atlantal-hópnum,
treysta sér ekki ein í dæmið án aðildar ríkisins.
Ef íslenzka ríkið gerist þriðjungs eignaraðih að fyrir-
huguðu álveri, er verið að færa efnahagslífið hér á landi
í átt tU Albaníu á sama tíma og ríki Austur-Evrópu eru
á hröðum flótta undan ríkisþátttöku í atvinnurekstri.
Við verðum eitt mest miðstýrða land álfunnar.
Eignaraðild ríkisins mun kosta börnin okkar, skatt-
greiðendur framtíðarinnar, 15-20 milljarða króna á nú-
verandi verðlagi ofan á þá 45 milljarða, sem orkuverin
og orkuflutningurinn munu kosta. Miklu minni og
ótryggari arður er af eignaraðildinni en orkusölunni.
Þar að auki munu byggðastefnumenn krefjast þess, •
að ríkið leggi fram að gjöf nokkra milljarða króna til
að brúa hagkvæmnisbilið miUi Straumsvíkur og Eyja-
fjarðar, svo að erlendu eignaraðilarnir fáist til að reisa
álverið fyrir norðan. Slíkar kröfur sigra yfirleitt.
Óséð er, hvaðan embættismönnum á að koma einka-
rekstrarvit og markaðsástríða til að fá súrál og rafskaut
á lægsta verði og til að selja ál á hæsta verði. Líklegt
er, að úr þessu verði rugl á borð við ríkisrekstur. Ríkið
á ekki að koma nálægt svona sérhæfðum áhætturekstri.
En ráðherrarnir sjá, að eignaraðild aflar málinu fylg-
is í Alþýðubandalaginu og að Eyjafjörður aflar því fylg-
is byggðastefnumanna. Ráðherrarnir eru ekki að hugsa
um þjóðarhag til langs tíma, heldur hvernig þeir geti
mætt í næstu kosningar án kreppu og atvihnuleysis.
Verst er þó, að augljós örvænting ríkisstjórnarinnar
eyðileggur samningsaðstöðuna gagnvart þeim tveimur
erlendu aðilum, sem eftir sitja í dæmi Atlantals.
Jónas Kristjánsson
Uppskurður
ríkiskerfisins
Nýlega hafa nokkrir þingmenn
Framsóknarflokksins lagt fram
þingsályktunartillögu um upp-
skurö og hagræðingu í ríkiskerf-
inu.
Fyrsti flutningsmaöur er Stefán
Guömundsson en aðrir flutnings-
menn eru Guðmundur G. Þórarins-
son, Alexander Stefánsson og Ólaf-
ur Þ. Þórðarson.
Tillagan hljóðar svo:
Alþingi ályktar að fela ríkis-
stjórninni að setja nú þegar á fót
vinnuhópa til að móta tillögur um
hagræðingu og uppskurð í ríkis-
kerfinu. í starfi sínu taki vinnuhóp-
arnir m.a. mið af eftirfarandi atrið-
um:
1. Starfsmarkmið ríkisstofnana
verði endurmetin og þau mark-
mið, sem til grundvallar eru lögð
við reksturinn, skilgreind að
nýju og afnumin sjálfvirkni í
útgjöldum. Þetta veröi gert í
samstarfi og samvinnu við for-
stöðumenn viðkomandi stofn-
ana. Þannig verði hlutverk
stofnana endurskilgreind og mat
lagt á hagkvæmni í rekstri
þeirra.
2. Stofnanir verði sameinaðár,
starfsemin einfólduð og hagræð-
ingu komið á. Lagðar verði niður
stofnanir þar sem færa má starf-
semina undir aðrar stofnanir.
3. Flestar ríkisstofnanir fái sjálf-
stæðan fjárhag og stjómendur
beri ábyrgð á að halda stofnun-
inni innan íjárlagarammans.
4. Gerð verði úttekt á ýmsum þátt-
um í rekstri ríkisstofnana sem
bjóða má út og haldið verði
áfram athugun á sölu ríkisfyrir-
tækja.
5. Verkaskipting starfsmanna
verði ekki eins afmörkuð og nú
er en gert er ráö fyrir tilfærslum
innan stofnana eftir álagi.
6. Stjórnkerfi ríkisstofnana verði
gert virkara og við það miðað
aö stjómendur þeirra geti lagað
reksturinn að fjárlögum.
7. Miðað verði við að fækka ríkis-
starfsmönnum um 1,5-2% á
næstu þremur árum.
Nokkur rök
Ríkissjóður íslands hefur á und-
anfórnum árum verið rekinn með
miklum halla. Þessi halli ríkissjóðs
verður fyrst og fremst vegna stór-
aukinna útgjalda. Hallinn á ríkis-
sjóði gæti orðiö um 5 þús. milljónir
króna á árinu 1989 og e.t.v. annað
eins 1990.10 þúsund milljóna halli
á ríkissjóði á tveimur ámm svarar
til að hann tapi um 15 500 tonna
frystitogurum eða sem svarar 700
einbýlishúsum. Ljóst er að hvemig
sem reiknað er verða tölurnar gríö-
arlega stórar.
Stjómvöld hafa lýst því yfir að
heildarskattálagning verði ekki
hækkuð enda öllum ljóst að halli
ríkissjóðs verður ekki brúaður með
skattahækkunum. Ráðið til þess aö
bregðast við tapi ríkissjóðs er að
skera upp ríkisskerfið og beita hag-
ræðingu. Eitt brýnasta verkefnið í
íslensku efnahagslífi er uppskurð-
ur ríkiskerfisins.
Ríkisrekstur er af ýmsum ástæð-
um annars eðlis heldur en einka-
rekstur. Almenningur gerir kröfur
til ríkisins um ýmsa þjónustu,
stjórnmálamenn finna sig knúna
til að verða við slíkum óskum, nýir
tímar, nýjar áherslur kalla á nýja
þjónustu, nýja starfsemi. Hættan
viö þetta allt er að ríkisumsvifin
aukist, ríkisstofnanir þenjist út og
mannahald aukist.
í þeirri þróun, sem þannig verð-
ur, gleymajmenn alloft að taka til-
lit til gamla kerfisins, leggja niður
starfsemi'sem ekki á lengur rétt á
sér, einfalda og hagræða. En þeir
sem reka sín fyrirtæki verða fljót-
lega varir við það éf ekki er þörf á
þjónustu þeirra lengur. Kúnninn
KjaUarinn
Guðmundur G.
Þórarinsson
alþingismaður
einfaldlega hættir aö koma, hann
borgar ekki og starfsemin leggst
niöur.
Hjá ríkinu er þetta öðruvísi þar
sem ekki er greitt fyrir þjónustuna.
Dugmiklir forustumenn stofnana
verða jafnvel ekki varir við að
tímarnir hafa breyst, þörfm fyrir
þjónustuna er ekki sú sama, al-
menningur greiðir ekki fyrir hana
í mörgum tilvikum og menn hafa
þess vegna ekki þann mælikvarða
á þaö hvort þjónustan eigi að halda
áfram, hvort hún sé beinlínis þörf
eða brýn. Dugmiklir ríkisforstjórar
geta jafnvel búið til nýjar þarfir,
búiö til aukna þjónustu og þar með
stóraukinn kostnað án þess að það
sé í sjálfu sér þörf fyrir allt saman.
Uppskurður ríkiskerfisins
Parkinson sagði einhvern tíma
að ef stofnun væri nógu stór þá
þyrfti hún engin utanaðkomandi
verkefni; allir gætu haft yfirdrifið
að gera við að sinna innri málum
stofnunarinnar. Því miður er það
svo aö ríkisrekstur hefur í eðli sínu
innbyggða þætti sem verka í þessa
átt. í þeirri stöðu, sem íslenska
þjóöarbúið er nú, samdrætti í þjóð-
artekjum' og erfiðri stööu heimila
og atvinnulífs, hlýtur þetta mál að
koma allt í nýtt ljós.
Nú þarf að setja harða vinnuhópa
í að skera ríkiskerfið upp. Nú þarf
aö vinna markvisst að langtímaá-
ætlun og einfalda ríkiskerfið. Eigi
að síður tala menn stöðugt um auk-
in útgjöld ríkissjóðs, tala um að
hengja nýja pinkla á ríkissjóð.
Umræðan um gagngeran uppskurð
á ríkiskerfmu hefur ekki verið inni
í myndinni.
Fjármálaráðherrar íslands hafa í
auknum mæli nánast starfað sem
rukkarar og sjaldan séð önnur úr-
ræöi en að auka skattana, afla
nýrra tekna, herða innheimtu.
Þetta gengur ekki lengur. Það verð-
ur að skera ríkiskerfið upp, það
verður að draga úr ríkisbákninu.
Ríkisstjómin krefst þess með að-
gerðum sínum að atvinnulífiö hag-
ræði hjá sér, fækki fólki, dragi úr
rekstrarkostnaöi. Það er verið að
gera víðast hvar en ríkissjóður ger-
ir lítið í þá áttina sjálfur. Nú verða
menn að stýra fleyinu eftir nýjum
áttavita, hætta að taka stefnuna á
meiri tekjuöflun og taka hins vegar
stefnuna á 180 gráður til baka,
stefna á samdrátt í ríkisútgjöldum,
uppskurð ríkiskerfisins.
Við verðum að leggja niður eða
selja þær stofnanir sem fást við
verkefni sem þegnamir, borgar-
amir geta sjálfir annast. Um sam-
drátt í rekstri ríkisins er vart að
ræða nema fækka ríkisstarfs-
mönnum.
Það er auðvitað mjög erfitt og
ekki síst á tímum þegar atvinnu-
leysi hefur haldiö innreið sína. Eigi
að síður er það einmitt það, fækkun
starfsmanna, sem ríkisstjórnin
krefst af atvinnulífmu. Heimilin og
atvinnulífið geta ekki greitt meira
til þess að standa undir aukinni
þjónustu ríkisins.
Þingsályktunartillaga þessi er
flutt í framhaldi af áliti þing-
mannanefndar Framsóknarflokks-
ins um efnahags-, atvinnu- og
byggðamál.
Aðalfundur miðstjórnar Fram-
sóknarflokksins fjallaði um álykt-
un þingmannanefndarinnar í nóv-
ember sl.
Miðstjómarfundurinn ályktaði
um uppskurð ríkiskerfisins svo-
hljóðandi:
„í því sambandi verði markmið
ríkisstofnana skilgreind að nýju og
rekstur stofnana sameinaður í
stærri einingar þar sem slíku verð-
ur mögulega við komið. Þá verði
ríkisstofnanir gerðar í vaxandi
mæli fjárhagslega ábyrgar fyrir
eigin rekstri. Athugað verði jafn-
framt að bjóða út einhvern hluta
af þjónustu ríkisins og ekki hikað
við að leggja ákveðnar ríkisstofn-
anir niður sé sýnt fram á að starf-
semi þeirra verði auðveldlega kom-
ið fyrir utan ríkiskerfisins án þess
að slíkt veiki velferðarkerfið eða
nauðsynlega félagslega þjónustu
við almenning."
Guðmundur G. Þórarinsson
„Um samdrátt rikisins er vart að ræða nema fækka ríkisstarfsmönn-
um,“ segir m.a. i greininni.
„Ríkisstjórnin krefst þess með aðgerð-
um sínum að atvinnulífið hagræði hjá
sér, fækki fólki, dragi úr rekstrarkostn-
aði. Það er verið að gera viðast hvar
en ríkissjóður gerir lítið 1 þá áttina
sjálfur.“