Dagblaðið Vísir - DV - 09.01.1990, Qupperneq 23

ÞRIÐJUDAGUR 9. JANÚAR 1990.
23
50 ár frá upphafi heimsstyijaldar:
Um stríð og áróður
Fyrir rúmum fimmtíu árum
hófst heimsstyijöldin síðari, með
ákvörðun Frakka og Englendinga
30. september 1939, að segja Þjóð-
verjum stríð á hendur, eftir að
Þjóðveijar höfðu endurheimt með
her, landsvæði sem höfðu verið
tekin af þeim, með her- og Versala-
samningnum, eftir Fyrri heims-
styrjöldina, - og sett undir yfirráð
Pólveija.
Þjóðveijum voru settir slíkir
afarkostir með Versalasamningn-
um að hverjum heilvita manni var,
Og er enn ljóst, að annaðhvort yrði
Þjóðveijum tortímt fyrir fullt og
allt, með eymd og volæði, sem þjóö
eða að annað stríð myndi óhjá-
kvæmilega bijótast út á ný innan
fárra ára enda varð það staðreynd-
in. Sárast er að vita til þess að órétt-
lætið í garð Þjóðveija, sem óhjá-
kvæmilega skapar óeðlilegt ástand
eða jafnvel stríð í Evrópu, er enn
fyrir hendi.
Bara Þjóðverjum...
í stuttu máli var bakgrunnur síð-
ari heimsstyrjaldarinnar sá að yfir-
gnæfandi meirihluti fólks í prúss-
nesku borginni Danzig .hafði í
frjálsum kosningum kosið að sam-
einast Þýskalandi og eins var með
annað þýskt fólk í Austur-og Vest-
ur-Prússlandi, sem annars staðar.
Þetta fólk var óaðspurt af utanað-
Kjállarinn
Helgi Geirsson
framkvæmdastjóri
var framið af skammvitrum mönn-
um með því að þvinga hinum al-
ræmda Versalasamningi upp á
Þjóðverja.
Þegar Þjóðveijum þótt nóg komið
og mælirinn fullur, eftír þrotlausar
samningaumleitanir, þá létu þeir
til skara skríða og tóku aftur hluta
af þeim svæðum sem þeir töldu til-
heyra sér - og umfram þaö hálft
Pólland en Rússar, í samráði við
Þjóðverja, tóku hinn helming Pól-
lands.
Þegar svo var komið báðu Þjóð-
verjar Frakka og Englendinga um
friðarviðræður með Bandaríkin
sem sáttasemjara en í staðinn
sögðu Englendingar og Frakkar
Þjóðverjum, stríð á hendur. - Þar
með hófst miskunnarlaust helbál
heimsstyijaldarinnar síðari...
„Sárast er að vita til þess að óréttlætið
í garð Þjóðverja sem óhjákvæmilega
skapar óeðlilegt ástand eða jafnvel stríð
í Evrópu er enn fyrir hendi.“
komandi öflum sett undir yfirráð
Pólverja og annarra sem kúguðu
það meira og minna. Þetta ódæði
Rússum, sem tóku engu minni
landsvæði af Pólverjum, var ekki
sagt stríð á hendur, bara Þjóðverj-
um, sem gefur til kynna samsæri
gegn þeim...
Hjarta Evrópu
Auðvitað vilja „sigurvegarar"
síðari heimsstyrjaldarinnar kenna
Þjóðverjum einum um að hefja
heimsstyijöldina og um allar þær
hörmungar sem hún leiddi af sér -
en þeim má ekki takast það - ...
Allir aðilar stríðsins áttu sinn þátt
í þeim harmleik og bera því sam-
eiginlega ábyrgð og allir aðilarnir
verða að njóta þeirra mannréttinda
að fá að skýra atvikin frá sínum
sjónarhóli, það er hins vegar langt
frá því að Þjóðverjum hafi leyfst
það hingað til.
Það eru t.d. engar heimildir fyrir
því að Þjóðveijar hafi ætlað sér
frekara stríö en nauðsynlegt var til
að endurheimta þau landsvæði sem
höfðu verið tekin af þeim með stríði
og óréttláum afarkostum Versala-
samningsins.
Það fer því ekki á milli mála að
ein aðalorsök heimsstyijaldarinn-
ar síðari var hinn alræmdi Ver-
salasamningur og skilningsleysi
Frakka og Englendinga á þörfum
og réttmættum kröfum Þjóðverja.
- Það er ekki þar með verið að af-
saka mistök og frumhlaup þáver-
andi þýskra stjórnvalda... Til
þessa dags er áróðurinn gegn Þjóð-
veijum stanslaus og þeim ekki leyft
að bera hönd fyrir höfuð sér. Þeir
búa í margskiptu, hersettu landi,
svívirtir og ofsóttir, en samt sem
áður, vegna einstaks dugnaðar og
manndóms sem allir verða að við-
urkenna, þá eru þeir á ný driffjöður
og orka 'Evrópu eða eins og aðrir
hafa komist að orði. - Hjarta Evr-
ópu..."
Réttlætiskröfur
Við íslendingar verðum að vera
á varðbergi gegn áhróðurs áróðri
gegn Þjóðveijum. Þjóðveijar sem
eru náskyldir okkur, hafa alltaf
komið sómasamlega fram við ís-
lendinga og bera virðingu fyrir þjóð
og sögu okkar.
Það yoru Englendingar sem réð-
ust á ísland, hlutlaust og óvarið,
og hertóku það 1940 - og hafa beitt
okkur efnahagsþvingunum og her-
valdi síðan á meðan þeir þykjast
vera vinir og bandamenn okkar.
Ef við ætlum okkur að vestræn
menning og frjáls, vaxandi Evrópa
fái að þróast er það frumskilyrði
að réttlætiskröfur Þjóðverja verði
leystar á skynsamlegan og réttlát-
an hátt. - Fyrsta skrefið er samein-
ing þýskalands. Stríð í Evrópu á
milli frændþjóðanna þar má aldrei
verða aftur...
Helgi Geirsson
Ævisögur hafa alltaf verið landanum hug-
leiknar og selst vel og útgáfa þeirra virðist
stöðugt færast í aukana. Ævisögur fræga
fólksins, ríka fólksins, utangarðsmannsins,
stjórnmálamannsins, hstakonunnar, hús-
freyjunnar, borgarstjórans, bankastjórans
og svo framvegisf það óendanlega. Sum þessi
ritverk eru aöeins eitt bindi, önnur tvö, þijú,
stundum íjögur bindi.
Nýjasta tískan í þessari ævisagnaritun eru
viðtalsbækur en áhöld eru um hvort ástæðan
er sú að það form þyki alþýðlegra eða hvort
það þyki fínna að frægur tali við frægan.
Ekki skal hér um dæmt hvort þetta eru
skráargatabókmenntir eins og sumir kalla
það, enda fer slíkt titlatog sjálfsagt eftir efni-
stökum hverju sinni, en eitthvað hlýtur það
þó að vera sem höfðar til lesenda í þessu
efni. Ef löngun fólks til að lesa svona bækur
er eingöngu bundin við að velta sér upp úr
einkalífi annarra þá er að sjálfsögðu engin
ástæða fyrir höfundana að leggja mikla list-
ræna og metnaðarfulla vinnu í verkefni sitt,
þ.e. slíkt getur ekki skipt lesandann neinu
meginmáli.
Óverjandi og óafsakanlegt
Ef þorsti lesenda í þessar bækur er aftur á
móti metnaðarfullur áhugi á því hvaða mann
viðmælandinn hefur að geyma, hverjum
augum hann lítur á lífið, starf sitt, tilgang í
samfélaginu og hverju honum kannski finnst
hann hafa áorkað einstaklingslega og sam-
félagslega séð þá er óverjandi og óafsakan-
legt að hespa svona bók af í snatri, byija á
henni að vori eða jafnvel um mitt sumar og
gefa hana út fyrir jól; hrista hana fram úr
erminni og beint inn í prentsmiðju. Slíkt er
vanvirða við lesendur og á ekki aö eiga sér
stað.
Ein af aðalbókunum þessi jólin var viðtals-
bók Ingu Huldar Hákonardóttur blaðamanns
við Guðrúnu Ásmundsdóttur leikkonu. Það
verður því miður að ségjast eins og er að
útgáfa þessarar bókar að svo komnu máli
er langt fyrir neðan virðingu beggja þessara
ágætu kvenna því hún er enn ekki nema
vinnuhandrit; vinnuhandrit sem hefði átt
góða möguleika á að verða áhugaverð og
fróðleg heimild um mikilhæfa listakonu,
skemmtilega manneskju og síðast en ekki
síst konu sem hefur eflst og þroskast í lífi
sínu, list og trú.
Pissað í Öskjuhlíðinni
En til þess að ná slíku marki hefði þurft
að vinna handritið í stað þess að skrifa text-
ann beint upp af segulbandi, eins og virðist
aðallega hafa verið gert, og skjóta öðru hvoru
inn pínlegum skýrslum um vöðvabólgu ævi-
söguritara og upplifanir hennar á því hvem-
ig það er að pissa í Öskjuhlíðinni.
Guðrún hefur skemmtilega frásagnargáfu
Vmnuhandrit
sem nýtur sín vel í sumum köflum bókarinn-
ar. Má þar nefna þar sem hún segir frá æsku
sinni og uppvexti og þá kafla þar sem hún
segir frá kynnum sínum af ýmsu fólki sem
hún hefur kynnst á lífsleiðinni. Oft eru þar
margbrotnar og fallegar mannlýsingar sem
segja jafnmikið um Guðrúnu sjálfa og fólkið
sem hún er að tala um.
Ein er sú lífssýn sem er áberandi í bókinni
en það er trú Guðrúnar sem gengur eins og
rauður þráður í gegnum líf hennar og sögu
og má segja að trúin og trúarviðhorf hennar
sé það eina sem gerð eru viðhlítandi skil í
bókinni.
En hvar er leikhúsiö? Stór hlutí af lífi Guð-
rúnar fer fram í leikhúsinu en þegar hún
segir við ævisöguritara að það verði bara
leiðinlegt ef hún fari að telja upp hlutverk,
leiksigra og mistök (bls. 96) þá hefur sögurit-
ari ekkert annað við því að segja en: „Láttu
nú ekki svona.“ Hvar eru spurningarnar,
svörin og hugleiðingarnar um lífið í leik-
Bókmenntir
Ingunn Ásdísardóttir
húsinu, hugsanir og hugmyndir um leikhús,
drauma um leikhús, ástína og hatrið tíl leik-
hússins, stöðu leikhúss í dag, bæði hérlendis
og erlendis (Guðrún er víðfórul um erlend
leikhús), áhrif leikhússins á mannssálina,
gildi leikhúss fyrir manninn og samfélagið
o.s.frv. o.s.frv.
Heilli og betri manneskja
Einn af merkilegustu köflum í bókinni er
þar sem Guðrún segir frá því þegar hún fékk
ekki að leika Júlíu og varð í örsmáu hlut-
verki að standa til hliðar á sviðinu og horfa
á aðra leikkonu leika draumahlutverkið. Þar
segir hún frá baráttu sinni við að yfirvinna
sjálfa sig, bæði hvað varðar trú sína og starf,
og stendur uppi heilli og betri manneskja
eftir, heilsteyptari í trú sinni og list. Þessi
frásögn segir lesandanum merkilega hlutí,
kennir honum og fræðir, en gefur líka innsýn
í líf persónunnar Guðrúnar en bindur sig
ekki við einkalíf konunnar Guðrúnar.
Svona kaflar eru því miður allt of fáir í
bókinni en aftur á móti of margir sem eiga
að selja hana. í heild er bókin grunnfærin,
aðeins er tæpt á hlutum sem hefðu getað
haft meira gildi ef bókin hefði verið unnin
betur, hugsuð og byggð upp af minni hroð-
virkni og samtalsformið á henni er því miður
bara hallærislegt. Það er trúa mín að lesend-
ur hefðu alveg þolað að bíða í eins og eitt ár
á meðan það hefði verið gert.
Ég og lifið: Guðrún Ásmundsdóttir, Inga Huld Há-
konardóttir.
Vaka Helgafell, 1989.
Guðrún Ásmundsdóttir og Inga Huld Hákonardóttir.