Dagblaðið Vísir - DV - 22.06.1990, Blaðsíða 4

4
FÖSTUDAGUR 22. JÚNÍ 1990.
Fréttir
Stærstu málin aldrei
metin út frá almannahag
- litið framhjá tugmilljarða skattheimtu og tilílutningi á hundruðum milljarða
Eins og fram hefur komiö í DV
hefur hver hagfræðingurinn á fæt-
ur öörum komist aö svipaöri niður-
stöðu um raunverulegan kostnað
almennings af landbúnaöarkerfinu
og DV hefur tíundað í fréttum sín-
um. Nægir þar að nefna Þorvald
Gylfason, prófessor í hagfræði við
Háskóla íslands, Markús Möller,
hagfræðing í Serðlabankanum, Þó-
rólf Matthíasson, lektor í hagfræði
við Háskólann, og Guðmund Ólafs-
son, hagfræðing við Hagfræði-
stofnun Háskólans. Auk þess má
nefna aö Sigurður Snævarr, hag-
fræðingur við Þjóðhagsstofnun,
hefur tekið í sama streng í greina-
skrifum sínum og Birgir Árnason,
fyrrverandi aðstoðarmaður við-
skiptaráðherra og núverandi hag-
fræðingur hjá EFTA, sömuleiðis.
Þrátt fyrir niðurstöður þessara
manna hafa stjórnvöld ekkert tillit
tekið til þeirra. Einu viðbrögð
þeirra til þessa hafa verið kæra
landbúnaðarráðherra á hendur DV
fyrir siðanefnd Blaðamannafélags
íslands vegna fréttaflutnings sem
fól í sér sams konar útreikninga
og þessir fræðimenn hafa lagt fram
og svipaðar niðurstööur. Siðnefnd-
in taldi fréttir DV standast kröfur
til góðrar blaðamennsku.
138 þúsund króna
aukaskattur á mann
Þó nokkur mismunur hafi verið
á niðurstöðum hagfræðinganna þá
benda þær allar til þess að heildar-
kostnaður almennings í landinu af
landbúnaðarstefnunni sé um 10 til
20 milljarðar. Niðurstaða DV hefur
verið 17,2 milljarðar. Það jafngildir
275 þúsund krónum á ári á hveija
fjögurra manna fjölskyldu. Einnig
að hver vinnandi maður verji 340
vinnustundum á ári til að halda
landbúnaðinum viö eða vinni frá
ársbyrjun fram til 27. febrúar ekki
fyrir sjálfan sig heldur landbúnað-
arstefnuna. Þá er hægt að skýra
málið þannig að þar sem þessi fjár-
hæð jafngildi 138 þúsund krónum
á ári á hvem vinnandi mann séu
raunverulegar skattgreiöslur
manns með 70 þúsund krónur á
mánuði ekki 85 þúsund krónur á
ári heldur 223 þúsund krónur. Það
er 26,5 prósent skattur á tiltölulega
lág laun í stað 10,1 prósent skatts
eins og hann er í staðgreiðslunni.
Stjórnvöld reyna ekki
að meta kostnaðinn
En landbúnaöarráðuneytið og
stjórnvöld hafa á engan hátt reynt
sjálf að meta raunverulegan kostn-
að viö landbúnaðarstefnuna. Eftir
sem áður er dæmið sett þannig upp
fyrir almenning aö landbúnaður-
inn njóti í raun litilvægra styrkja
ef nokkurra. Því er haldið fram að
niðurgreiðslur séu styrkir til neyt-
enda þó þær séu fjármagnaðar af
skattgreiðslum sömu neytenda.
Allar upplýsingar um verðmun á
innlendri búvöru og erlendri eru
dregnar í efa og engin tilraun gerö
til þess að kanna það mál.
Engin tilraun er gerð til þess að
meta hvort ekki megi nýta betur
þá fjármuni sem varið er til land-
búnaöar fyrir alla aðila þar sem
stjómvöld hafa aldrei lagt niður
fyrir sér dæmið í heild sinni.
Stjómvöld virðast því kjósa að reka
áfram óbreytta stefnu án þess að
vita hvað það kostar eða hvaða af-
leiðingar hún hefur.
Þó flestum þyki sjálfsagt skrýtið
að stjórnvöld skuli reka landbún-
aðarstefnuna, sem héfur áhrif á
hvert mannsbam í landinu, án þess
Stjórnvöld hafa engar tilraunir gert til þess að meta afleiðingar af stefnu sinni á almannahag í fjölmörgum stærstu málum undanfarinna og kom-
andi áratuga. Því er tugmilljarða leynd skattheimta, óútfylltir víxlar á komandi kynslóðir og hundruð milljarða uppsafnaður vandi sjaldnast á borði
rikisstjórna. Ákvarðanir eru teknar út frá einstökum málum án tillits til afleiðinga fyrir heildina.
að gera sér grein fyrir heildaráhrif-
um hennar, er það ekki undantekn-
ing frá venjulegum störfum ríkis-
stjórna heldur miklu frekar regla
í öllum stærri málum. Hér skulu
tekin fáein dæmi.
4,4 milljarða bókhalds-
brella í fjárlögum
Eins og kunnugt er njóta starfs-
menn ríkisins mun betri lífeyris-
kjara en aðrir launamenn. Þrátt
fyrir þetta greiða þeir og atvinnu-
rekandi þeirra, ríkissjóður, jafn-
stóran hundraðshluta af launum
þeirra í lífeyrissjóð og aðrir launa-
menn og atvinnurekendur. Áætlað
hefur verið aö til þess að hægt
væri að standa undir lífeyrisrétt-
indum opinberra starfsmanna
þyrfti að leggja um 28 prósent ofan
á laun þeirra í lífeyrissjóð í stað 10
prósenta eins og nú er gert. Þrátt
fyrir aö öllum sé þetta ljóst skuld-
færir ríkið ekki þessi lífeyrisrétt-
indi jafnharðan og það lofar þeim
en greiðir þess í staö uppbætur á
lífeyrisgreiðslur þegar þær falla til.
Það er því engum fyllilega ljóst
hvað ríkið skuldar núverandi og
fyrrverandi starfsmönnum sínum
í lífeyrisgreiðslur og hversu háar
fjárhæðir munu renna til uppbóta
á lífeyri starfsmanna ríkisins á
næstu áratugum.
Til að gefa hugmynd um hversu
gífurlegt mál hér er á ferðinni skal
tekið dæmi. í ár má gera ráð fyrir
að launagreiðslur ríkisins til
starfsmanna með lífeyrisréttindi
opinberra starfsmanna nemi um
20 milljörðum. Til þess að mæta
lífeyrisskuldbindingum ríkisins
gagnvart þessu fólki þyrfti þvi að
leggja.um 5,6 milljarða til hliðar.
Það er hins vegar ekki gert. Iðgjöld
ríkisins og starfsmanna þess í líf-
eyrissjóði opinberra starfsmanna
verða ekki nema um 1.250 milljónir
í ár. Mismunurinn, eða skuld ríkis-
sjóðs, er því um 4.350 milljónir
króna. Samkvæmt venjulegum
bókhaldsreglum ætti náttúrlega að
skuldfæra skuldina á því ári sem
til hennar er stofnað. Útgjöld ríkis-
ins á þessu ári eru því í raun 99,6
milljarðar á þessu ári en ekki 95,2
milljarðar eins og þau eru áætluð
Fréttaljós
Gunnar Smári Egilsson
í ijárlögum.
Hér er um aðeins eitt ár að ræða
en þetta ástand hefur varað í ára-
tugi og það virðist ætla að halda
áfram að hlaðast upp og vaxa vegna
folgunar opinberra starfsmanna. í
fyrra rann um einn milljarður úr
ríkissjóði til uppbóta á lífeyri
þeirra opinberu starfsmanna sem
þegar eru farnir á eftirlaun. Um
miöjan sjöunda áratuginn voru
opinberir starfsmenn um 7 þúsund
en þeir eru nú um 21 þúsund. Þetta
vandmál á því eftir að stækka gíf-
urlega á næstu árum.
92milljarðar
teknir frá öldruðum
Sú stefna stjómvalda sem hefur
falið í sér mestan tilflutning á íjár-
munum er sjálfsagt sú stefna í
banka- og peningamálum sem rek-
in var hér á áttunda áratugnum og
fram á þann níunda. Allt þetta
tímabil vom vaxtaákvarðanir í
höndum ríkisstjórna. Þær kusu all-
ar að hafa vexti hér neikvæða um
allt að 25 prósent. Meö því tókst
þeim að flytja gífurlega fjármuni
frá sparifjáreigendum til atvinnu-
fyrirtækja. Allan þennan tíma var
engin tilraun gerð til að kanna
hvað í raun fólst í þessari stefnu;
frá hverjum fjármunirnir vom
teknir og hvert þeir voru fluttir.
Fyrir ári gerði DV grófa úttekt á
þessum tilflutningum. Samkvæmt
henni var sparifé landsmanna, sem
að langstærstum hluta er i eigu
aldraðs fólks, skert um 92 milljaröa
í bankakerfinu. Langstærsti hluti
þessara fjármuna rann til fyrir-
tækja í gegnum lán sem báru nei-
kvæða vexti; það er þeir sem tóku
þau þurftu að greiða langtum lærri
upphæð til baka en þeir fengu upp-
haflega aö láni.
Þessi stefna náði einnig til Bygg-
ingasjóðs ríkisins. Úr honum
runnu um 50 milljarðar til þeirra
sem vom svo heppnir að taka lán
á áttunda áratugnum. Sjóðurinn
mætti þessu tapi annars vegar með
lántökum sem komandi viðskipta-
menn sjóðsins munu standa undir
og hins vegar með framlögum úr
ríkissjóði sem skattgreiðendur
greiddu. Þessi stefna hafði þær af-
leiðingar að þrátt fyrir að Bygg-
ingasjóðurinn væri orðin nokkurra
áratuga gamall var sjóðurinn í
raun varla orðinn til í upphafl átt-
unda áratugarins.
16milljarða gat
í lífeyrissjóðum
Það sem kemur einna beinast við
einstaklinga í dag frá þessari stefnu
er viðskilnaður hennar við lífeyris-
sjóðakerfiö. Allan áttunda áratug-
inn uxu þeir nánast ekki neitt þrátt
fyrir að launþegar og atvinnurek-
endur greiddu iðgjöld sín skil-
merkilega. Iðgjöldin fuðruðu jafn-
harðan upp vegna neikvæðra vaxta
á útlánum sjóðsins. í úttekt DV var
áætlað að tap lífeyrissjóðanna hefði
verið um 16 milljarðar.
í dag er ástand sjóðanna þannig
að skerða þarf lífeyrisréttindi al-
mennra launamanna umtalsvert
eða hækka iðgjöld þeirra gífurlega
í nánustu framtíð til aö brúa þá gjá
sem áttundi áratugurinn skyldi eft-
ir sig. Eins og um Byggingasjóðinn
þá má segja um lífeyrissjóðina að
þeim hafi í raun ekki verið komiö
á fót fyrr en í upphafi áttunda ára-
tugarins. Mismunurinn felst í því
að félagar f lífeyrissjóðunum munu
í framtíðinni þurfa að bera lifeyris-
greiðslur þeirra sem greiddu í sjóð-
ina á þessum umrædda áratug.
100 milljarða
offjárfesting
Það mætti sjálfsagt halda lengi
áfram að telja upp dæmi um hvern-
ig stjórnvöld virðast ekki vilja sjá
raunverulegar afleiðingar stefnu
sinnar.
Þannig má til dæmis benda á að
DV gerði könnun um offjárfestingu
meðal atvinnurekanda í ýmsum
atvinnugreinum árið 1988. Niður-
staða hennar varð sú að áætluð
offjárfesting væri um 66 milljarðar
eða um 100 milljarðar á núvirði.
Stjórnmálamenn hafa mikið tal-
að um offjárfestingu og má skilja
af þeim að ástæða hennar sé helst
að finna í persónuleika íslendinga.
Þeir hafa ekki viljað tengja offjár-
festinguna við þá staðreynd að
stjórnmálamenn stjóma í dag um
65 prósentum af fjármagnsmarkað-
inum og réðu yfir stærri hluta hans
fyrir fáeinum árum. í gegnum
banka og sjóði ríkisins var þessi
ofljárfesting fiármögnuð af sfióm-
um kjörum af stjórnmálaflokkun-
um með takmarkaða ábyrgð og oft
af öðrum ástæðum en viðskiptaleg-
um. Þessa 100 milljarða má því
vafalaust færa á reikning stefnu
stjórnvalda hvort sem menn vilja
kalla hana byggðastefnu eða pen-
ingamálastefnu. Eftir stendur að
þessir 100 milljarðar liggja eins og
klafi á íslensku atvinnulífi.
Annað dæmi er loðdýraræktin.
Stjórnvöld hafa engan áhuga á að
vita hversu mikiö hún kostar skatt-
greiðendur. í skýrslu sinni um
landbúnaðarstefnuna sagðist ríkis-
endurskoðun til dæmis ekki hafa
fundið neinn í öllu kerfinu sem
hefði yfirsýn yfir allar þær björg-
unaraðgerðir sem lagt hafði verið
í til að halda loðdýrunum á floti.
Ef stjórnvöld hafa ekki yfirsýn yfir
hvað loðdýrabændumir sjálfir
hafa fengið er varla von til þess að
þau viti hverjar byrðar almennings
af greininni hafa verið.
Eitt dæmi til er sú ákvörðun rík-
isstjórnarinnar að breyta grunni
lánskjaravísitölunar í ársbyrjun
1989 og færa þannig fiármuni frá
sparifjáreigendum til skuldara.
Fram til dagsins í dag hefur þessi
tilflutningur numið um 13 milljörö-
um miöað við að um 200 milljarða
fiárskuldbindingar hafi verið
bundnar vísitölunni.
Af þessari upptalningu má sjá að
sú afstaða stjórnvalda að neita að
skoða áhrif landbúnaðarstefnunar
í heild er ekkert einsdæmi. Það að
þau kjósi að leggja stefnuna fram
út frá bás hverjar belju og kró
hverrar kindar í stað þess að nota
sjónarhól almennings er því regla
frekar en undantekning í stærri
málum sem stjórnvöld fást við.