Dagblaðið Vísir - DV - 22.07.1991, Blaðsíða 15

15
MÁNUDAGUR 22. JÚLÍ 1991.
Auðvirkjanleg orka
eða sjávarútvegur?
.. reynt er leynt og Ijóst at hálfu viðsemjenda okkar að opna mögu-
leika á orkuvinnslu."
Vatnsorkan er ein mesta auðlind
okkar. Hún endumýjast frá sólar-
orku og þrátt fyrir nýtingu er ekki
gengið á birgðir. Talið er að verð á
orku til orkufreks iðnaðar sé um 1
kr/kWh og ætti því auðvirkjanleg
orka að geta gefið af sér um 30-40
milljarða í árstekjur eða mun
meira en sjávarútvegurinn. Fyrstu
20-40 árin fara tekjurnar í greiðslu
á afborgunum og vöxtum en eftir
það ganga þær óskiptar í vasa eig-
enda. Hafa ber einnig í huga að
skila mun sér í þjóðarbúið allur
innlendur kostnaður af byggingu
virkjananna og margvísleg þjón-
usta.
í ársskýrslu Orkustofnunar 1991,
er að finna margar fróðlegar upp-
lýsingar. Jakob Björnsson orku-
málastjóri gerir t.d. spá um hugs-
anlega möguleika í orkunýtingu
árið 2030. Hann Ijallar þar einvörð-
ungu um raforkuna en lætur nýt-
ingu jarðhitans sem varmaorku
Uggja á milh hluta. Möguleiki er á
ýmsum niðurstöðum. Ein er þann-
ig:
Sláum varnagla við
orkumálin
Lögð hefur verið áhersla á það
af talsmönnum samninganna, og
er það haft eftir fuUtrúum EB, að
fyrirvari vegna orkuvinnslu sé
óþarfur því að þessi grein væri í
höndum hins opinbera. Fljótt á litið
KjaHariim
Sigurður Helgason
viðskipta- og lögfræðingur
virðist þetta vera nokkuð sannfær-
andi. En samt vaknar þessi spurn-
ing: Úr því allir aðilar eru sam-
mála, af hverju má ekki setja skýr-
an fyrirvara? Reynslan sýnir að
heiðursmannasamkomulag getur
skolast til er frá líður.
Ég vil einnig benda á að í tilskip-
un EB frá 28. febr. 1966, sem hefur
lagagildi, ber að afnema hömlur á
rétti erlendra manna frá aðildar-
ríkjum að stofnsetja fyrirtæki og
veita þjónustu varðandi t.d. raf-
orku, hitaveitu, vatnsveitu og
hreinlæti. Á þessu sést að reynt er
leynt og ljóst af hálfu viðsemjenda
okkar að opna möguleika á orku-
vinnslu. Ég er sannfærður um að
á spjöldum sögunnar fengju þeir
slæma dóma sem ekki hefðu alla
fyrirvara í þessum málum á
hreinu.
Öryggisákvæðið
í 18. grein umræddrar ráðherra-
yfirlýsingar kemur fram almennt
öryggisákvæöi. En það er EB- og
EFTA-þjóðum heimilað að nota í
hvert skipti sem efnahagsleg og
þjóðfélagsleg vandamál koma upp
og einnig ýmis mál á sviði náttúru-
verndar. Geta því samningsaðilar
með einhliða yfirlýsingu komið á
framfæri að þeir vilji beita þessu
öryggisákvæði. Þetta virðist við
fyrstu sýn jafngilda almennum fyr-
irvara og gæti orðið til mikils gagns
fyrir okkur íslendinga.
En við nánari athugun hangir
auk þess annað á spýtunni. Hver
þessara þjóða er skuldbundin til
þess að gera þetta í samráöi við
samningslöndin og þau hafa rétt til
þess að vísa málinu til dómstóla og
mega grípa til gagnráðstafana ef
niöurstaða dómsins er þeim í óhag.
Hér sést að því miður eru veru-
legar takmarkanir á beitingu
ákvæðisins, enda þótt það sé ekki
með öllu gagnslaust.
Gagnrýni og lýðræði
Ef til vill hafa ekki alhr áttað sig
á þvi að yfirlýsing ráðherrafundar
EB og EFTA frá 13. maí sl. er jafn-
framt drög að EES-samningi. Að-
eins er eftir að ganga frá endanlegu
samkomulagi um landbúnaö,
markaðsaðgengi sjávarafurða og
greiðslur í þróunarsjóð.
Almenningur hefur því miður
haft lítil tækifæri til að kynna sér
máliö í heild. Styrkur lýðræðisins
byggist einmitt á því að kjósendur
myndi. sér skoöanir á málum og
veiti allri stjórnun og Alþingi nauð-
synlegt aöhald. Svipuð sjónarmið
koma fram víðar. Frægt er t.d.
kennslubókardæmi í rekstrarhag-
fræði um mistök í stjórnun. Ford
Motor, eitt stærsta fyrirtæki heims,
hóf framleiðslu á bifreiðártegund-
inni Edsel. Allir sérfræðingar fyr-
irtækisins á sviði framleiðslu- og
markaðsmála höfðu fullyrt að hér
væri á ferðinni fullkomnasta bif-
reið heims og myndi slá öll met í
sölu.
Reyndin varð allt önnur og mis-
tökin voru næstum búin að gera
fyrirtækið gjaldþrota. í dag sjá allir
í hverju mistökin lágu. Á öllum
stigum framleiðslunnar var ekki
gætt sjálfsagðrar gagnrýni en hefði
henni verið beitt mátti forðast slys-
ið. Við íslendingar höfum því mið-
ur lítt tileinkað okkur slík vinnu-
brögð.
Hafin var hér minka- og refarækt
og síöar laxarækt að áeggjan
stjórnvalda og allar lánastofnanir
opnaðar. Engin gagnrýni kom
fram, enda ekki eftir henni leitað,
og er þjóðin í dag nokkrum tugum
milljarða fátækari á eftir.
EES-samningurinn er óumdeilt
sá þýðingarmesti sem gerður hefur
verið hin síðari ár og mun hafa
víðtæk áhrif á alla stjórnskipan
landsins og á atvinnulíflö í framtíð-
inni. Nokkrir stjórnmálamenn og
dyggir fylgismenn hafa nýlega
ruðst fram á ritvöllinn með stÓ£-
yrðum og brigslum og telja alla
gagnrýni á samninginn runna af
annarlegum hvötum. Eru slík upp-
hlaup þeim til lítils sóma og svipar
því miður til vinnubragða sem ein-
kennt hafa lítt þroskaðar þjóðir og
er ekki til fyrirmyndar.
Sigurður Helgason
Árið 2030 Orkunotkun í TWh á ári
Almenn notkun 4,8 TWh
Raforkufrekur iðnaður 23,1 TWh
Útflutninguráraforku 15,0TWh
Samtals 42,9 TWh en er í dag alls 4,4 TWh
„Taliö er að verð á orku til orkufreks
iðnaðar sé um 1 kr/kwh og ætti því
auðvirkjanleg orka að geta gefið af sér
um 30-40 milljarða 1 árstekjur eða mun
meira en sjávarútvegurinn.“
Byggingarfyrirtæki á hausnum:
Steintak úr leik
„En hvenær skyldi bankinn hafa komist að þvi að Steintak var á hausn-
um?“
Fram hefur komið í fréttum að
kröfur í þrotabú Steintaks nemi 577
milljónum, eignir eru nánast eng-
ar. Tekið hefur verið fram að kröf-
ur séu að öllum líkindum of háar
vegna vafasamra og tvílýstra
krafna. Líklegt er að raunveruleg-
ar skuldir séu 400-450 milljónir.
Um er að ræða tæplega 10 ára
gamalt fyrirtæki sem fengist hefur
við flest það sem til fellur í bygging-
arstarfsemi hér á landi. Þeir eru
ófáir sem tapa á gjaldþroti Stein-
taks, ótal viöskiptaaðilar, skatt-
greiðendur og íbúðakaupendur.
Hvað veldur?
Stjórn Steintaks virðist hafa ver-
ið svipuð og hjá öðrum sambæri-
legum fyrirtækjum. Ástæðan fyrir
því að svona fór eru áreiðanlega
margir samverkandi þættir, benda
má á nokkra.
MikO samkeppni hefur verið í
greininni og af þeim sökum hefur
verð verið lágt, bæði hvað varðar
sölu á húsnæði og í tilboðum, lítið
hefur mátt út af bera til að væntan-
legur hagnaöur verði að verulegu
tapi.
Fjárfestingar, einkanlega tæki og
annaö, ekki nýst eins og skyldi. Of
miklar sveiflur í starfseminni. Of
lítið eigið fé, lítiö sem ekkert í upp-
hafi. - Viöurlög, vaxta- og lántöku-
kostnaður óheyrilegur.
önnur byggingarfyrirtæki
Steintak taldist í hópi 7-8 svokall-
aðra stórra byggingarfyrirtækja,
Kjallariim
Sigurður K. Eggertsson
framkvæmdastjóri
fyrirtækja sem velta a.m.k. 300
milljónum á ári.
Flest þessara fyrirtækja eru með
svipað mynstur í sínum rekstri og
Steintak.
Hvernig er fjárhagsstaöan hjá
þessum fyrirtækjum? Sjálfsagt
misjöfn en því miður er margt sem
bendir til þess að sums staðar sé
staðan slík að fleiri fyrirtæki eigi
eftir að fylgja í kjölfar Steintaks.
Á milli 20 og 30 af seldum íbúðum
Steintaks viö Skúlagötu voru neyð-
arsölur, sölur til efnissala, undir-
verktaka og annarra sem talið hafa
vonlítið aö fyrirtækið næði nokkru
sinni að gera upp skuldir sínar við
viðkomandi.
Þessar neyðarsölur voru í sjálfu
sér engin neyð fyrir Steintak held-
ur fyrir þá aðiia sem neyddust til
að taka íbúðirnar upp í skuldir. Því
hvernig fer t.d. iðnmeistari að sem
örugglega átti að fá sína vinnu
greidda mánaðarlega og þá
kannski að hluta með peningum,
að hluta með nothæfum víxlum?
Nú fær hann enga peninga, enga
víxla, hann fær íbúð, sem hann
þarf sjálfur að selja, og á íbúöinni
hvílir svo sjálfsagt veðskuld frá
bankanum.
Þessi viðskiptamáti ýmissa aðila
við byggingarfyrirtæki, sem byggja
og selja íbúðir, er orðinn ískyggi-
lega algengur og bendir ótvírætt til
að hjá viökomandi fyrirtækjum sé
meira en lítið að. Tekjuskattsálagn-
ing stærri byggingarfyrirtækja
sýnir að hagnaður hefur yfirleitt
enginn verið í mörg ár.
Vafasamar fyrirgreiðslur
Póhtískur þrýstingur og ýmiss
konar vafasöm fyrirgreiðsla hefur
ahtaf verið viðloðandi þessa starf-
semi og færist í vöxt. Samspil
stjórnmála-, embættis- og banka-
manna til styrktar íjárvana fyrir-
tækjum er oft með óhkindum.
Gífurlegur þrýstingur hefur ver-
ið á að við útboð stærri verka væri
viðhaft forval verktaka en í forvah
eru valdir venjulega 5-6 aðilar sem
einir fá svo að bjóða í viðkomandi
verk. Reyndin hefur orðiö sú að
ákveðin fyrirtæki hafa í krafti fyr-
irgreiðslunnar náð að einoka öU
hin stærri verk.
Meira að segja í almennum út-
boðum, sem fram fara til að ná sem
hagstæðustu útkomu fyrir verk-
kaupann, er farið að beita þrýstingi
svo valinn sé réttur verktaki.
Þá skiptir ekki máli þótt kostnað-
ur aukist því í flestum tilfeUum er
um opinbera aðila að ræða og
skattgreiðendur blæða á endanum.
Þetta háttalag er svo réttlætt með
tali um fagleg vinnubrögö svo firra
megi verkkaupa hugsanlegu tjóni
vegna gjaldþrots verktaka. En fag-
legheitin eru nú ekki meiri en svo
að það er ekki nema rúmt ár síðan
opinber aðih samdi seinast við
Steintak!
Hlutur bankanna í þessari at-
vinnugrein er gífurlega mikilvæg-
ur ekki síður en í flestum öðrum
atvinnugreinum. Enda leið ekki
langur tími frá því bankinn lokaði
á Steintak þar til tilkynnt var um
gjaldþrotið. - En hvenær skyldi
bankinn hafa komist að því að
Steintak var á hausnum? - Skyldi
það hafa verið í sömu vikunni og
lokað var?
Sigurður K. Eggertsson
„Pólitískur þrýstingur og ýmiss konar
vafasöm fyrirgreiðsla hefur alltaf verið
viðloðandi þessa starfsemi og færist í
vöxt. - Samspil stjórnmála-, embættis-
og bankamanna til styrktar fjárvana
fyrirtækjum er oft með ólíkindum.“