Dagblaðið Vísir - DV - 02.10.1993, Qupperneq 15

LAUGARDAGUR 2. OKTÓBER 1993
15
anir borgarinnar, bæði matvöru-
verslanir og aðrar. Það var lífs-
reynsla sem seint gleymist. í ríkis-
verslunum var hægt að kaupa
ýmislegt dót og ægði þar öllu sam-
an. Fátt var þó gimilegt en ódýrt
var það á vestrænan mælikvarða.
Ekki er þó að efa að vamingurinn
var dýr fyrir heimamenn. Ur hófi
keyrði þó þegar kíkt var í matvöru-
verslun. Urvalið var vægast sagt
lítið og allt fomfálegt á að líta. Þar
bar mest á niðursuðudósum ýmiss
konar og pakkavöru. Nýtt kjöt var
á boðstólum en lítið bætti það hst-
ina að sjá hundgrey sniglast nærri
kjötvömnni. Einhver sagði kvik-
indið sýnilega ormaveikt en um
það kann ég ekki að dæma. Það sem
verst var þó í verslun þessari var
lyktin. Það var ekki verandi inni í
búðinni vegna fýlu. Af hverju þessi
lykt var veit ég ekki. Ég tók eina
mynd í flýti inni í matvörubúðinni
og það var illa séð.
Viö skiptum nokkrum finnskum
mörkum í rúblur. Bankinn var eitt
herbergi en þar var enginn harð-
viður eða marmari eins og við
þekkjum úr slíkum stofnunum.
Það var hins vegar styrkur að verði
í fullum skrúða í bankanum því
einn skuggalegur fylgdi okkur eftir
og kíkti í gættina. Hann hvarf þeg-
ar hann sá þann borðalagða.
Á útimarkaöi var hægt að kaupa
fyrir finnsk mörk. Raunar fór það
allt fram undir borðum því aðgerð-
in er ólögleg. Minnti það á gömul
íslensk höft þegar enginn mátti
eiga gjaldeyri. Sorglegt er að horfa
upp á þetta ástand, eins sárlega og
Rússa vantar erlendan gjaldeyri.
Þótt á engan hátt sé hægt að bera
saman allsnægtasamfélag okkar og
hið rússneska minnir þetta á að
enn búum við við höft sem skerða
hag almennings hér á landi. Frelsi
hefur mjög verið aukið í gjaldeyris-
málum en enn búum við við höft í
innflutningi matvæla eins og glögg-
lega hefur komið fram að undan-
fómu. Sovétið á sína fulltrúa hér
þótt Rússar hafi reynt að reka það
af höndum sér.
Vopn í stað velferðar
Þegar heimsókninni til hinnar
rússnesku borgar lauk yar ekið í
átt til landamæranna. Á leiðinni
gat að líta sitthvað forvitnilegt. Þar
mátti sjá álstaflana sem biðu út-
flutnings. Útflutningur á áli frá
Rússlandi hefur gert okkur erfitt
fyrir. Álverð í heiminum er því lágt
og fyrirhugað álver á Keilisnesi
ekki fyrisjáanlegt á næstu árum.
Enn athyglisverðari voru þó
vopnabirgðirnar sem blöstu við.
Ekið var framhjá verksmiðju eða
geymslusvæði fyrir vopn. Þar gat
að líta iðju hins gamla stórveldis
sem eyddi auðæfum sínum í vopn
í stað þess að bæta hag íbúanna.
Áratuga hemaðarkapphlaup hefur
kostað sitt og íbúar Rússlands eru
að borga fyrir það nú og verða án
efa lengi að greiða þann reikning.
Feginleiki og
frelsistilfinning
Þegar kom að landamærunum
sást enn hvar við vorum stödd.
Þrisvar sinnum þurftum við að
fara í gegnum tollskoðun rúss-
neskra varða með allt okkar haf-
urtask. Vegabréf voru grandskoð-
uð og skriflega þurftum við að gera
grein fyrir því sem við fórum með
út úr landinu. Sérstaklega var tekið
fram að bannað væri að fara með
rúblur út úr landinu. Engum hafði
að vísu dottið það í hug. Þetta sýn-
ir samt fáránleikann. Gjaldmiðill-
inn er ónýtur og ef einhver væri
svo vitlaus að kaupa hann til út-
flutnings ætti það að vera fagnað-
arefni fyrir innfædda.
Það var því léttir að komast loks
í gegnum finnska landamærastöð.
Gott ef menn klöppuðu ekki, svo
fegnir vom ferðalangarnir að finna
aftm- frelsistilfinningu þeirra sem
em svo lánsamir á búa á Vestur-
löndum.
Ókyrrt hefur verið í Rússlandi
undanfama daga eins og tíundað
hefur verið í fréttum. I Moskvu
takast á forseti og þing og er
ómögulegt að segja til um hvernig
sú glíma endar. I mörgum öðmm
fyrrum lýðveldum Sovétríkjanna
eru átök eða stríð. Það er með réttu
að menn óttast þetta ástand. Þarna
deila kjarnorkuríki og upplausn
innan þeirra og milli er hættuleg.
Fólkið býr víða við ömurleg kjör,
fátækt er mikil og jafnvel matar-
skortur og verðbólga geigvænleg.
Nasasjón
af ástandinu
Þetta lesum við um og því er það
lífsreynsla að fá nasasjón af
ástandinu innan landamæra Rúss-
lands. Pistilskrifari átti þess kost
aö eyða einum degi í síðustu viku
í Viborg sem er stutt frá landamær-
um Finnlands. Viborg er skammt
frá St. Pétursborg, áður Leningrad.
Að vísu má segja að Viborg sé langt
frá átakasvæðum en engu að síður
var það mikil lífsréynsla að kynn-
ast aðstæðum fólks í rússneskri
borg. Ef lýsa á ástandinu með einu
orði gæti það helst verið upplausn.
Gesturinn finnur líka fyrir því að
hann er ekki öruggur um sjálfan
sig á götum borgarinnar um há-
bjartan dag. Það er ömurleg
reynsla.
Við fórum nokkur saman í boði
finnska ferðamálaráðsins. Um leið
og ráðið kynnti Finnland þótti
ástæða til að bjóða mönnum að sjá
ástandið handan landamæranna.
Auðheyrt var á Finnum að þeir ótt-
ast stóra bróður í austri. Sagan hef-
ur kennt þeim það. Upplausnin nú
og óvissan eftir fall Sovétríkjanna
er líka slík að enginn veit hvað
morgundagurinn ber í skauti sér.
Óttinn við
kjarnorkuslys
Meðan við dvöldum nokkra daga
í Finnlandi felldi finnska þingið til-
lögu um byggingu fimmta kjarn-
orkuversins í Finnlandi. Finnar
óttast nýtingu kjarnorkunnar eins
og margir aðrir. Þeir ráða hins veg-
ar ekki við ástandið Rússlandsmeg-
in við landamærin. Það sem skelfir
þá er að í St. Pétursborg, aðeins
rúmlega 200 km frá landamærun-
um, starfrækja Rússar kjamorku-
ver sömu gerðar og verið iflræmda
við Tsjemobyl.
Ótti og óöryggi
Við vorum átta í hóp og augljóst
var að finnskir gestgjafar okkar
höföu nokkrar áhyggjur af ferðinni
til Rússlands. Með okkur fóru þrír
fararstjórar, þar af einn rússnesku-
mælandi. Þeir vöruðu mjög við
ástandinu. Við vorum beðin að
taka ljósrit af vegabréfum því tals-
verðar líkur væru á því að þeim
mikilvægu gögnum yrði stolið.
Vegabréfslaus maður í Rússlandi
er í vanda staddur. Hann yrði að
koma sér til St. Pétursborgar til
þess að fá nýtt vegabréf og það tek-
ur tíma í öflu skrifræðinu.
Þá voru menn beðnir að hafa lítið
af peningum með sér því reynsian
hefur kennt að enginn er óhuitur
á götu í Viborg. Finnamir sögðu
það algengt að börn og unglingar
söfnuðust í hópum kringum ferða-
manninn og heimtuðu peninga.
Þijóskaðist hann við kæmi hnífur-
inn fljótt á loft. Þá væri fátt til ráða.
Greiðslukort áttu ekki erindi inn
fyrir landamærin. Hætt er við að
þeim sé stolið. Fátt er enda hægt
að kaupa fyrir greiðslukort á staðn-
um. Konur vom beðnar að bera
ekki skartgripi á sér.
Gamla skrifræðið
Skrifræðið lætur heldur ekki að
sér hæða. Við komuna til Rúss-
lands þurfti skriflega að gera grein
íyrir peningum, skartgripum öll-
um og tilgangi heimsóknarinnar.
Biðraðir mynduðust hjá tollvörð-
um sem grandskoðuöu hvert vega-
bréf. Loks var stimplað og land-
ganga leyfð. Samanburð hef ég ekki
Gömul goð eru fallin af stalli í Rússlandi. Þeir félagar Lenín og Stalín hafa verið felldir víðast hvar. í Viborg er
þó eftir ein af fáum styttum af Lenín og torgið fyrir framan styttuna heitir enn Rauða torgið.
Félagi Lenín
er þar enn
við Sovétríkin sálugu en sá gmnur
læðist að manni að ástandið, hvað
þetta varðar, hafi lítið batnað.
Niðumíðsla-
og Lenín
Þegar inn í borgina kom var nið-
umíðsla húsa og gatna æpandi.
Borgin hefur uppmnalega veriö fal-
leg og mörg fafleg hús er þar að sjá.
AUt er hins vegar niðumítt og ekki
er að sjá að neinu hafi verið haldið
við í þau fimmtíu ár sem liðin eru
frá því að Rússar náðu borginni til
sín frá Finnum. í höfninni vom
sokkin hús og bryggjur og virtist
svo hafa verið lengi. Úthverfin era
grá og guggin eins og þekkist af
myndum frá öðmm rússneskum og
austur-evrópskum borgum.
Viö fórum í rútu frá höfninni og
inn í miðborgina. Þar gengum við
út og skoðuðum styttu af Lenín.
Lenín á ekki upp á pallborðið í
Rússlandi og skal engan undra. Því
em fáar styttur eftir af honum í
landinu. Hann hefur því hlotið
sömu örlög og Staiin. Eitthvað veld-
ur því þó að Lenín stendur enn í
Viborg.
Strax eftir að við komum út úr
bílnum varð vart við unga menn
sem snigluðust í kringum okkur.
Maður var þvi heldur var um sig
og kenndi óöryggis. Þeir buðu ýms-
an vaming sem var lítt fýsilegur.
Það var eins og það spyrðist strax
að komnir væru erlendir ferða-
memi sem væra auðveld fóm-
arlömb. Við héldum því hópinn.
Verslanir sem
seintgleymast
Forvitnilegt þótti að skoða versl-
Laugardagspistill
Jónas Haraldsson
fréttastjóri