Dagblaðið Vísir - DV - 20.11.1993, Side 12

12
LAUGARDAGUR 20. NÓVEMBER 1993
Erlend bóksjá
Metsölukiljur
Bretland
Skáldsögur:
1. Robert James Waller:
The Bridges of Madison
County.
2. Terry Pratchett:
Lords and Ladies.
3. Douglas Adams;
Mostly Harmless.
4. Ben Elton:
This Other Eden.
5. Catherine Cookson:
The Maltese Angel.
6. Stephen King:
Dolores Claiborne.
7. Sue Townsend:
The Oueen and l.
8. Wilbur Smith;
River God.
9. John Grisham:
The Firm.
10. Joanna Trollope:
The Men and.the Girls.
Rit almenns eðlis:
1. Jung Chang:
Wild Swans.
2. Stephen Fry:
Paperweight.
3. Bill Watterson:
The Days Are just Packed.
4. James Herriot:
Every Living Thing.
5. Nick Hornby:
Fever Pitch.
6. The Hipnotic World of
Paul McKenna.
7. Gary Larson:
The Far Side Gallery 4.
8. Dirk Bogarde:
Great Meadow.
9. Brian Keenan;
An Evil Cradling.
10. Maureen Lipman:
When's It Coming Out?
(Byggt í\ The Sunday Times)
Danmörk
Skáldsögur:
1. Peter Hoeg:
Froken Smillas
fornemmelse for sne.
2. Jette Kjærboe:
Albertines fortællinger.
3. Edith Wharton;
Uskyldens ár.
4. Toní Morrison:
Elskede.
5. Ib Michael:
Vanillepigen.
6. Niels Vinding:
Hog over hog.
7. Helle Stangerup:
Sankt Markus Nat.
(Byggt á Politiken Sondag)
Valdasjúkur
hrokagikkur
Stjórnmálamenn allra tíma hafa
mörg voðaverkin á samviskunni.
Afleiðingar rangra ákvarðana for-
ystumanna stórþjóða hafa hins vegar
aldrei veriö afdrifaríkari en einmitt
á þeirri öld sem nú er senn á enda.
Svo er framþróun tækninnar fyrir
að þakka að ákvöröun tekin í Wash-
ington, Berlín eða Moskvu getur haft
í for með sér ótrúlegar hörmungar
fyrir marga sem eru víðs fjarri.
Þegar ævisöguhöfundur á borð við
Walter Isaacson fjallar af hreinskilni
og þekkingu um ævi og ákvarðanir
stjómmálamanna stórvelda, manna
sem höfðu um árabil farsæld eða
óhamingju jarðarbúa í greipum sér,
fer óneitanlega hrollur um lesand-
ann. Það á við um ævisögu Henrys
Kissinger sem seldi sál sína Richard
Nixon fyrir völd og áhrif í alþjóða-
málum og beitti þeim af fullkomnu
siðleysi í nafni tilfmningalauss raun-
sæis sem kennt er við valdapólitík.
Evrópskur í hugsun
Ferill Kissingers er um margt ein-
stæður í bandarískri stjórnmála-
sögu. Hann fæddist í Þýskalandi
Weimar-lýðveldisins og komst til
þroska á fyrstu valdaárum nasista
þegar gyðingar eins og hann voru
ofsóttir. Hann flúði land með foreldr-
um sínum árið 1938, hélt til Banda-
ríkjanna og gerðist þar innflytjandi.
Vestra lá leiðin fyrst í skóla en síð-
an í herinn þar sem hann naut
tungumálakunnáttu sinnar og fékk
ábyrgðarstarf í hernámsliðinu f
Þýskalandi að stríðinu loknu. Því
næst tók við nám í Harvardháskóla
Umsjón
Elías Snæland Jónsson
og síðan kennsla þar og fræðistörf.
Evrópa æskuáranna mótaði mjög
svartsýna afstöðu Kissingers sem
lagði öllu öðru fremur áherslu á stöð-
ugleika. Hann leit á samskipti stór-
velda sem valdatafl þar sem hernað-
arógnun væri nauðsynlegur bak-
hjarl allra ákvarðana. Tilfmningar
eða siöferöi átti að hans mati engin
áhrif að hafa á afstöðu Bandaríkj-
anna í alþjóðamálum.
Bráðgáfaður
smjaðrari
Höfundurinn lýsir persónunni og
stjórnmálamanninum Kissinger afar
vel í þessari stórbrotnu og mögnuðu
ævisögu. Ferillinn er rakinn í smá-
atriðum - fyrst í Harvard, síðan sem
öryggismálaráðgjafi og utanríkisráð-
herra Nixons, og Fords eftir Water-
gate, og loks sem sjálfstæður, vell-
auðgur ráðgjafi stórfyrirtækja.
Allir eru sammála um að Kissinger
sé bráðgáfaður smjaðrari sem lærði
snemma þá list að koma sér í mjúk-
inn hjá þeim sem gátu auðveldað
honum leiðina á valdatindinn, og hjá
bandarískum fiölmiðlamönnum sem
gerðu hann um hríð að dýrlingi.
En hann var einnig valdasjúkur
hrokagikkur sem hagræddi sann-
leikanum að vild. Hann fór illa með
undirmenn sína; hellti sér yfir þá
með skömmum og svívirðingum eins
og heimtufrekur krakki og lét jafnvel
bandarísku lögregluna hlera síma
þeirra. Með þeirri aðgerð, og skap-
ofsaköstum gegn lekum til fjölmiöla
úr stjórnkerfmu, átti Kissinger
reyndar mikinn þátt í að hleypa af
stað aburðarás sem leiddi til Water-
gate-hneykslisins.
Kissinger náði verulegum árangri
á sumum sviðum á meðan hann réð
utanríkisstefnu Bandaríkjanna, en á
öðrum gerði hann mistök sem kost-
uðu ómældar hörmungar. Á þeirri
syndaskrá er Kambodía efst á blaði.
KISSINGER. A Blography.
Höfundur: Walter Isaacson.
Faber & Faber, 1993.
Metsölukiljur
Bandaríkin
Skáldsögur:
1. Amy Tan:
The Joy Luck Club.
2. Edith Wharton:
The Age of Innocence.
3. Johanna Lindsey:
Keeper of the Heart.
4. Nelson DeMílle:
The General's Daughter.
5. Michael Shaara:
The Killer Angels.
6. John Grisham:
The Pelican Brief.
7. Chatherine Coulter:
Lord of Hawkfett Istand.
8. Anne Rice:
The Tale of the Body Thief.
9. Philip Friedman:
Inadmissible Evidence.
10. Jonathan Kellerman:
Devil's Waltz,
11. Nancy T. Rosenberg:
Mitigating Circumstances.
12. John Grisham:
A Time to Kíll.
13. Maeve Binchy:
The Copper Beech.
14. Donna Tartt:
The Secret History.
1B. Anne Rice:
Interview wíth the
Vampire.
Rit aimenns eðiis:
1. M. Scott Peck:
The Road Less Travelled.
2. Rush Limbaugh:
The Way Things Ought
to Be.
3. The President's Health
Security Plan.
4. Maya Angelou:
I Knowwhythe Caged Bird
Sings.
5. Michael Jordan:
Rare Air.
6. Peter Mayle:
A Year in Provence.
7. Gail Sheehy:
The Silent Passage.
8. Tom Clancy:
Submarine.
9. Schwarzkopf (k Petre:
It Doesn't Take a Hero.
10. Robert Fulghum:
Uh-oh.
11. Norman Maclean:
Young Men & Fire.
12. Jean P. Sasson:
Príncess.
13. Deborah Tannen:
You just Don't Understand.
14. James Herriot:
Every Living Thing.
15. Bernie S. Siegel:
Love, Medicine and
Miracles.
(Byggt á New York Times Book Review)
Vísindi
Sjálfsvöm á villigötum
Leyniskytta í Sarajevo. Eru þessir menn eins og óðir eiturlyfjaneytendur?
Troöfullur
heimur
Breskir stjarnfræðingar segjast
hafa fundið efniö sem hingað til
hefur „vantaö" í heiminn. Fræð-
ingamir hafa lengi vitað að oflít-
ið af efhi heimsins er sýnilegt til
aö hægt sé að skýra hræringar
himintunglanna.
Nú halda menn að heimurinn
sé troðfullur af efni sem er kol-
svart og sést því ekki. Jafnvel er
talið að 90% af heiminum sé úr
þessu efní.
Fyrstu merki um þaö fundust í
svokölluðum svartholum en nú
er það hald stjarnfræðinganna að
einnig séu til risastórar svartar
stjöraur sem enginn sér.
Sextíu metra
ölduhæð
Öllum aö óvörum hafa gervi-
tunglamyndir sýnt að ölduhæð f
Gtbraltarsundi er að jafnaði um
sextíu metrar. Sjógangur þessi er
þó ekki hættulegur skipum því
öldurnar eru um 200 metra undir
yfirhorði sjávar.
Neðansjávaröldurnar eru rakt-
ar til þess aö í sundinu mætast
kaldur sjór Atlantshafsins og
heitur og saltur sjór Miðjarðar-
hafsins.
Blöndunin gengur ekki átaka-
laust fyrir sig og af því stafar
stöðug ölduhreyfing langt undir
yfirborði sjávar.
Umsjón
Gísti Kristjánsson
Barn er flutt í ofboði á sjúkrahús í
Sarajevo eftir aö hafa orðið fyrir
skoti leyniskyttu og þó er eins víst
að búið sé aö sprengja sjúkrahúsið í
loft upp þegar þangað er komiö.
Gömul kona liggur látin á götunni
meö brauð sér viö hlið; einhverjum
þótti maklegt að varpa að henni
handsprengju.
Ungur maður skýtur af vélbyssu
inn um gluggana á húsi nágrann-
anna og kveikir svo í. Takist honum
ekki að drepa fólkiö þá er það líklega
vegna þess að aðrir nágrannar eru
þegar búnir að því.
Atvik af þessu tagi eru óskiljanleg
öllu venjulegu fólki. Enginn getur
skiliö af hverju menn, sem fyrir fáum
mánuðum voru fullkomlega eðlileg-
ir, verða skyndilega aö villidýrum á
ófriðartímum og gerast sekir um
óhæfuverk sem engan tilgang hafa.
Christopher Mathias, enskur pró-
fessor í lífefnafræði, heldur því fram
að voðaverk á stríðstímum, eins og
t.d. í borgarastyrjöldum, komi
stjórnmálum eða trúarskoðunum
ekkert við nema þá ef til vill rétt í
byrjun. Eftir það taki brengluð efna-
skipti í líkama manna við og valdi
mestu um að venjulegir menn gerast
sekir um hroðaleg óhæfuverk.
Spennufíklar
Prófessor Mathias segir að ósjálf-
ráð.sjálfsvarnarviðbrögð manna fari
úr skorðum á stríðstímum. Öllum
mönnum er eðlilegt að bregðast
skyndilega við þegar þeim er ógnað.
Þetta gerist þannig aö heihnn sendir
boð til nýmahettnanna um að dæla
adrenalíni út í blóðið og jafnvel frið-
sömustu menn spretta upp í ofsa-
bræði.
Við eðlilegar aöstæöur hefur þetta
ekki varanleg áhrif á líkamann en
finni menn fyrir þessum sjálfsvarn-
arviðbrögðum oft á dag lamast við-
brögðin. Fólk verður dofiö og sinnu-
laust og þarf gróft áreiti til að verða
eðlilegt.
í mörgum tilvikum taka menn upp
á því að verða sér úti um áreitiö sjáif-
ir. Það er þá sem prúðmennin fara
út á götu með byssu í hönd og koma
jafnvægi á starfsemi líkamans meö
því að skjóta nágrannana. Líkaminn
bregst, að mati prófessorsins, við líkt
og þegar eiturlyfjaneytandi verður
aö fá skammtinn sinn til að líöa eðli-
lega.
Þegar átökum lýkur líður þessu
fólki mjög illa. Þaö verður sinnulaust
og getur ekki tekið þátt í daglegum
störfum. Algengt er aö hermenn
finni fyrir þessu þegar þeir koma
heim úr stríði.
í Bandaríkjunum hafa læknar nú
marga hermenn til meðferðar vegna
svokallaörar „Persaflóaveiki". Þar
er um að ræða hermenn sem ekki
hafa náð að jafna sig á spennunni
sem Flóabardagi skapaði. í sumum
tilvikum leiðast gamlir hermenn út
í óhæfuverk bara til að fá sinn
skammt af adrenalíni.
Stressandi vinna getur líka gert
menn að spennufíklum. Þá sækir
fólk í spennu vegna þess að því líður
ekki eðlilega nema það fái stærri
skammta af adrenalíni út í blóðið en
náttúran gerði ráð fyrir þegar
adrenalín var ætlað til sjálfsvamar.
Hanski til
að túlka
tákmnál
James Kram-
er, rafmagns-
verkfræðingur
viö Stanford-
háskóla í
Bandarikjun-
um, hef-
ur þróaö sérstakan tölvuhanska
sem á aö túlka táknmál heyraar-
lausra yfir á venjulegt mál.
Sá sem notar táknmálið hefur
hanskann á höndunum og í hvert
sinn sem hann myndar tákn meö
fingrum eða handarhreyfingu
túlkar tölvuhanskinn það yfir á
venjulegt ritaö mál.
Þar með er búið að leysa það
vandamál að heyrandi fólk skilur
yfirleitt ekki táknmál heyrnar-
lausra. Enn á þó eftir að full-
komna tæknina. Þar á meðal er
eftir að tengja hanskann við
tölvuskjá þar sem þýðing á tákn-
málinu birtist jaíhharöan.
Kínverska
þýdd í tölvu
Og meira af rafmagnsverkfræð-
ingum og þýðingum. Kinveijinn
Julius Tou, sem um árabil hefur
starfað við háskóla í Flórída, seg-
ist hafa samiö forrit til að þýöa
kínverskan texta yfir á ensku.
Tou segir að forritiö hans þýöi
af einu máli á annaö án þess að
gera teljandi villur en til þessa
hafa þýðingarforrit verið svo
frumstæð að árangurinn er verri
en enginn.