Dagur - 19.12.1951, Blaðsíða 12

12
JÓLABLAÐDAGS
kvikfjám og búshlutum yfrið góz.
Skipaði liann og að liver prestur í
biskupsdæminu skyldi til leggja um
næstu þrjú ár hálfa mörk hver. Varð
þetta stórgóz. LamBseldi bað liann
og um allan Ólafsíjörð og víða urn
Fljót, svo að brott var alið til
fimmtigi, og játuðu ævinlega bisk-
upinum upp í jarðir sínar. Svo og
eigi síður skipaði lierra Laurentius
vanhagafé því, sem féll í stærri mál-
um, til prestaspítalans, senr var af
Benedikt Kolbeinssyni og Þorsteini
bróður hans, og öðrum ríkismönn-
um, sem brotlegir urðu í þungum
skriftum. — Vildi hann því skipa
prestaspítal að Kvíabekk í Ólafs-
firði, að honum þótti þar gott til
blautfisks og búðarverðar, og þótti
það vel henta gömlum mönnum til
fæðu. Ungan prest skipa,ði hann þar
til ráðsmanns, er verið hafði áður
lærisveinn fians að Munkaþverá, þá
er hann var þar. Sagðist hann það
hyggja, að hann mundi verða rosk-
inn maður til fjárhaga, en það var
Björn prestur Önundarson. Var
hann þar ráðsmaður, rneðan Laur-
entius biskup lifði, og komust þar
undir nægtir alls kvikl jár og kostar,
svo að þar skorti ekki þá Laurentius
biskup sálaðist. Voru þar þá margir
prestar."
Þessa Kristsfjár, sem Laurentius
biskup gefur til Kvíabekkjar laust
lyrir 1330, getur síðan aldrei í
heimildum. Þorsteinn Eyjólfsson
higmaður gefur kúgildi til Kvía-
bekkjar í testamentisbréfi sínu
1386 og Hafldór prestur Lpftsson
annað í sálugjafarbréfi sínu 11403.
En slíkar gjafir gáfu þeir morgum
kirkjum öðrum, svo að ómögulegt
er af því að ráða, hvort prestaspítal-
inn er þá við lýði.
En furðulegt er, e*f svo merk
stofnun og vel studd að auðræð-
um, sem hún virðist vera með skip-
an Laurentiusar, hefur strax niður
fallið, er hann féll frá. F.r minnsta
kosti sennilegt, að Egill biskup Eyj-
ólfsson, sem var ágætur maður, hafi
reynt að halda henni við, og ef bisk-
upar hefðu haft á því einhvern hug,
sýnist prestaspítali þessi hafa átt að
geta haldizt lengi við lýði. Því und-
arlegra er, að engar sögur ganga af
honum, né eru til önnur skilríki
um hann en það, sem í Laurentius-
sögu stendur. 1
HFR ER ÞÁ upptalið það, sem
eg hef fundið um Kristsfé í Eyja-
firði.
Þess ber að gjeta', að óvíða verður
séð með fullri vissu, hve mikil
ískýldan var ;í liverri jörð, en gíera
má ráð fyrir, að venjulegast haii að-
eins verið um eina ómagavist að
ræða, nema þar sem getið er um
tvær. Einhverjar matgjafaskyldur
kunna einnig að hafa hvílt á jörð-
unum, þó að allar heimildir bresti
urn þetta víðast hvar. Eins og sjá má
af Björk, hefur Kristsfénu stundum
verið ráðstafað yfir á aðrar jarðir og
alla vega héfur það týnzt og glatast,
unz flestar Kristsfjárkvaðir í Hóla-
biskupsdæmi hinu forna hurfu, er
jarðirnar komast undir konung.
Hefur Ólafur biskup Hjaltason
enga framkvæmd haft til að halda í
þessar jarðir til hapda fátækum og
Guðbrandur Þorláksson minntist
aldrei á Kristsfjárjarðir.
En í Skállioltsbiskupsdæmi barð-
ist Oddur biskup Einarsson citul-
lega fyrir því, að jarðir, sem á fyrri
tíð hefðu verið gefnar af góðu fólki
til uppeldis fátækum mönnum,
by^gist altur til þeirra og „brúkist
ekki á nokkurn annan máta, en svo
sem þær hafa verið skipaðar og
gefhar í fyrstu.“ (Bænar- og kæru-
skrá til konungs 20. júlí 1592).
Árið 1590 gekk sex manna dómur
um Kollsholt í Flóa. Klagaði séra
Stefán Gíslason um það, að búend-
ur í Biskupstungum vildu setja
ómaga á hálfa jörðin til framfærslu,
en jörð þessa taldí hann að sér hefði
verið reiknuð kvaðarlaus í arf. Leizt
dómendum, að T|rngnamenn ættu
að sanna, að ómaginn ætti þar að
vera ýjörðin væri Kristsfjárjörð) og
reyndist svo, skyldi jöroin engin
eign talin til móts við samarfá séra
Stefáns. F.n leiðist ekki vitnin þá
falli. framfærsluskyldan niður.
Á prestastefnu 1601 tekur Oddur
biskup fátækraframfærslu liþ með-
ferðar og leggur það til „að ómagar
séu hafðir á kirkjunum, þar sem
ómagavistir eru skipaðar og á öðr-
um Kristsfjársjörðum, fyrst hvorki
eru spítalar né ölmusukistur, ekki
testamentisgjafir, né annað tillag
jreim til uppheldis, sem að fornu
(Framh. d bls. 19).
Frá Gnind. Jarðarinnar getið í Kristfjárjarðaskrá.