Dagur - 22.05.1987, Blaðsíða 14

14 - DAGUR - 22. maí 1987
Þegar ég hóf mannfræðirann-
sóknir mínar á Bali, hafði ég ekki
sérstakan áhuga á lyfjum eða við-
horfum til veikinda. En einhver
fyrsta lífsreynsla mín á eynni
vakti hjá mér áhuga á að leita
skýringa, sem aftur leiddu mig
inn í hugmyndaheim Balibúa
varðandi veikindi, heilbrigði og
læknislyf, segir mannfræðingur-
inn Unni Wikan.
Ung stúlka sagði frá því í
strætisvagninum, að einn af vin-
um hennar hefði skyndilega dáið
fyrir tveimur dögum. Hann hafði
fengið niðurgang og eftir 10 tíma
var hann látinn. Stúlkan ljómaði
eins og sól í heiði meðan hún
sagði frá. Tveimur dögum síðar
bað hún um allmikla upphæð að
láni, til þess að hún gæti farið að
minningarhátíð, sem halda átti
vini hennar.
Þetta sýndist einkennilegt. Það
geislaði af henni þessa daga,
augu hennar ljómuðu, og mér
flaug í hug, að hún væri að fara til
leynilegs brúðkaups. Til hjóna-
bands á Bali er venjulega stofnað
í leyni. Eða var sagan um dauða
vininn sönn?
Stúlkan fékk peningana og var
burtu í viku. Þegar hún kom til
baka og gekk upp götuna að hús-
inu, gekk hún svo hnarreist og
það geislaði svo af henni, að ég
var viss um, að hún væri að koma
af velheppnuðu stefnumóti.
Nú dró hún fram myndirnar af
vini sínum, hverja af annarri.
Þetta var laglegur ungur maður,
fjaðurmagnaður og fullur lífs-
orku, myndirnar teknar við ýmis
tækifæri; á mótorhjóli, í skógar-
ferð með vinum sínum, við
íþróttaæfingar o.s.frv. Á einni
myndinni lá hann endilangur
uppi í rúmi og hlustaði hugfang-
inn á stereotónlist. Á næstu
mynd lá hann á sama rúmi,
sveipaður hvítu. Á næstu tveimur
myndum sást, þegar hann var
lagður á börurnar og þegar stúlk-
an kraup við gröf hans. Hún
skýrði nú frá því, að þetta væri
maðurinn, sem hún hefði ætlað
að giftast eftir þrjár vikur.
Hlátur er hiuti af
lífsspeki Balibúa
Fljótlega komu margir vinir
hennar til að fá fréttir af ferðalag-
inu og sjá myndirnar. Allir
brugðust þeir við á einn veg. Þeir
hlógu. Þetta var ekkert til að vera
mæddur yfir. Heimurinn er fullur
af mönnum. Heimurinn er stærri
en blað á kelor-trénu, sem er á
stærð við nögl á litlafingri. Fleyg-
ið sorgum á brott. Hugsið já-
kvætt. Látið það liðna vera liðið.
Næstu mánuði reyndi stúlkan
að bregðast við á þann hátt sem
sagt var fyrir. Það tókst svo vel,
að fólk þekkti hana ekki, hélt að
hún væri ástfangin á laun, og
stríddi henni með því.
Sjálfri var henni ekki Ijóst, að
mpð heeðun sinni var hún viðbót-
arsönnun á niðurstöðum rann-
sóknar, sem gerð var í 75
löndum, á því hvernig fólk
brygðist við sorginni. Balibúar
voru eina þjóðin, sem ekki grét í
sambandi við dauða.
Slíkar rannsóknir sýna aðeins,
það sem rannsóknarmönnunum
er leyft að sjá. Því að vissulega
gráta Balibúar, en sjaldan ef fólk
utan fjölskyldunnar sér til.
Það var ekki fyrr en eftir þrjá
mánuði, að gráturinn brast út hjá
Suriati, en svo hét stúlkan. Hún
útskýrði hvers vegna svo mikil-
vægt væri að láta það vera. Láti
maður undan sorg sinni, kann
hún að gera mann vitskertan.
I augum Evrópubúa var hlátur-
inn undarlegur og tilfinninga-
snauður. Við hefðum í hans stað
búist við hluttekningu og samúð.
af erlendum vettvangi.
Það er hægt að vinna bug á sorginni:
Þess vegna brosa
Baióar
við dauðanum
Balibúar gráta ekki við greftranir eða aðra sorglega atburði.
Það er ekki af því að þeir séu ruddalegir í sér. En glaðværð er
nauðsyn til að reka sorgina á flótta, en ella myndi hún valda
bæði andlegum og líkamlegum sjúkdómum
Ýmislegt benti til þess, að Bali-
búar væru einmitt kaldlyndir,
eins og tveir þekktir þjóðfræðing-
ar vildu halda fram, Margaret
Mead og Clifford Geertz. Ef hin
syrgjandi Suriati lét grímuna
falla, þó ekki væri nema andar-
tak, og varð þungt hugsi, réðist
fólk samstundis að henni með
háði og spoíti. Af hverju ert þú
alltaf svona fýld og önug á
svipinn? Þú kemur okkur í vont
skap með þessum fýlusvip. Rektu
sorgina á flótta og vertu
hamingjusöm.
En ári síðar gerðist nokkuð,
sem varð til að breyta áliti mínu á
Balibúum. Suriati gifti sig. Þegar
hún gekk um til að bjóða fólki í
brúðkaup sitt, notuðu flestir
tækifærið til að minnast hins
ömurlega atburðar fyrr í lífi
hennar. Fólk talaði um það af
mikilli samúð, hversu gott það
væri, að sorgin hlyti nú svo ham-
ingjusaman endi. Nú var þeim til-
finningum sleppt Iausum, sem
fólkið gat ekki haft á orði áður.
Suriati, sem áður hafði reiðst,
þegar hlegið var að sorg hennar,
tók nú málstað fólksins og sagði:
„Já, þið hlóguð bara til að reka
sorgina burtu. Kannski hafið þið
óttast, að ég myndi fremja sjálfs-
morð vegna þess hve ég var
óhamingjusöm. Þið hlóguð til að
gera mér gott...“
Næstu átta mánuðina varð ég
vitni að fleiri atburðum, sem
minntu á þennan, þar sem unnið
var gegn sorg, áhyggjum eða
reiði - vegna þess að barn hafði
hlaupist að heiman, makinn hafði
brugðist eða vinirnir brugðist ein-
hverjum - með því að leita já-
kvæðrar hugsunar og framgöngu.
Sú hugsun, sem liggur að baki
hegðun Balibúanna, er sú, að ef
ekki takist að halda í jákvæðar
hugsanir, þá muni illar tilfinning-
ar skjóta rótum og valda veikind-
um og óhamingju. Hláturinn hef-
ur hvetjandi áhrif á sjálfs-
bjargarviðleitnina. Óttinn við að
verða hafður að athlægi breytist í
vilja til að berjast gegn sorg og
reiði.
í Austurlöndum líta menn
andlega sjúkdóma
öðrum augum
Balibúar vita, að góðum og
jákvæðum tilfinningum og hugs-
unum fylgir innri ró og jafnvægi,
og þá verður inannfólkið heil-
brigt og hamingjusamt. Líkami
og sál hafa áhrif hvort á annað.
„Við Balibúar trúum því, að
orsaka alls sé að leita í sálinni,"
segja þeir. Eigi að síður þekkja
þeir uppþembu, vírusa, bakterí-
ur og næringarskort sem sjúk-
dómsvalda. En þeir telja ástand
sálarinnar ráða úrslitum um það
á hvern hátt veikindi þróast,
hvort þau verða langvarandi eða
hæctuleg.
Sá, sem hefur sterka, eða
„stóra“ sál, eins og Balibúar
komast að orði, hann hefur mikið
mótstöðuafl og verður fljótlega
heilbrigður. Sá, sem hefur veik-
burða, eða „litla“ sál, er illa
settur.
Líkami og sál eru svo nátengd í
sjálfsvitund Balibúa og skilningi
þeirra á heilbrigði, að þeir líta á
líkamann sem eins konar hita-
mæli, sem þeir fylgjast stöðugt
með til að gera sér grein fyrir að
hverju skuli keppa eða hvaða
takmörk þeim séu sett. Kenning
Balibúanna verður að vissu
marki til að færa þeim þekkingu á
sjálfum sér; sá sem finnur, að
hann hefur stóra sál, verður
hraustari en sá, sem hefur á vit-
undinni, að sál hans sé lítil.
Áhugi Balibúa á sálinni kemur
einkennilega fyrir sjónir, þegar
þess er gætt, að í rauninni viður-
kenna þeir ekki sálræna sjúk-
dóma, heldur aðeins líkamlega.
Það er litið niður á sálrænar þján-
ingar og viðbrögð við þeim eru
eins og þær væru líkamlegar. Það
þekkist einnig víðar í Asíu. Það
er Balibúunum mikilvægast, að
allir líkamlegir sjúkdómar eiga
sér ákveðna samsvörun í sálarlíf-
inu, sem ákveður gang sjúkdóms-
ins.
Það er skoðun Balibúa, að
ótraust eða veiklað sálarlíf sé
hæltulegt, þar sem það geti leitt
til rangra og óvandaðra athafna.