Dagur - 22.05.1987, Blaðsíða 15

22. maí 1987- DAGUR - 15
Þá getur svo farið, að menn geri á
hlut annarra og þeir kunna að
svara fyrir sig með göldrum eða
töfrabrögðum. Þá sitja menn illa
í því, því að veikluð sál má sín
lítils móti töfraöflum. Fólki ber
að mæta hættum og ógnunum
með bros á vör, gleði og góðri
hegðun, ella breiðist veiklunin út
um líkamann. En góðar tilfinn-
ingar og látbragð má ekki ráðast
af því, hvort maður er hamingju-
samur. Hamingjan er nokkuð,
sem maður skapar sér sjálfur eða
ræktar innra með sér.
Þegar Suriati fann reiðina
blossa upp, þegar fólk hló að sorg
hennar, gerði hún það eina rétta
eftir balinesiskri hefð. Sem snar-
ast drakk hún kalt vatn og þyoði
hendur sínar úr köldu vatni til að
dempa reiðina. Síðan gekk hún í
flýti burt frá þeim, sem höfðu
sært hana og leitaði af ráðnum
hefna sín með sjúkdómum og
óhamingju.
Láttu þig það engu skipta
Allar hinar athyglisverðu hliðar á
hegðun Suriatis og vina hennar j
og önnur tilfelli, sem ég rakst á,
þar sem um var að ræða innri
baráttu, tilfinningastjórn og
„jákvæða hugsun", má skýra út
frá heildarkenningu Balibúa.
Hún fjallar bæði um fagurt líferni
og heilbrigði, góðar og slæmar
tilfinningar og þeirra staði í lík-
amanum, hreysti, hamingju og
gengi manna á lífsbrautinni.
Þessa kenningu drekka börnin
í sig með móðurmjólkinni sem
raunhæfan alþýðufróðleik. Þegar
barn verður hrætt, er það sam-
stundis tekið til meðferðar hjá
ömmu eða einhverri gamalli
frænku, sem kann að koma sál
þess í jafnvægi á ný eða kalla
hana til baka, ef barnið þjáist af
úrskeiðis hefur farið. Aukinn
skilningur á eigin sjálfi og athöfn-
um er ekkert keppikefli í þessu
menningarsamfélagi, þar sem
mest er lagt upp úr félagslegu
jafnvægi og velferð fjöldans.
Ungum börnum er veitt aðstoð
við að gleyma vonbrigðum og
örvinglan. Hlátur og kæti eru
helstu meðulin, sem bcitt er.
Börnum er kennd ýmiss konar
tækni til að leiða hjá sér tilfinn-
ingar á borð við afbrýði meðal
systkina, reiði, öfund og hryggð.
Það, sem mest áhersla er lögð á,
mætti kalla „láttu þig það engu
skipta".
Fegurð notuð til að sigrast
á þjáningum
Ekki geta Balibúar fyrirhafnar-
laust hrint frá sér sorg eða reiði.
Þeir reyna, og stundum kemur
fyrir, að þeir veikjast af áreynsl-
Strax í barnæsku er grundvöllurinn lagður aö heilbrigði og hamingju á Bali.
Hér er því fagnað, þegar þriggja mánaða gamalt barn stígur í fyrsta skipti
fótum á jörðina.
Balibúar heiðra guði sína með fórnum og hátíðahaldi. Á þann hátt er leitast
við að lifa í sátt við hin vfirnáttúrulegu öfl, sem geta stuðlað að heilbrigðu og
hamingusömu lífi. Áður en hátíðin hefst blessar presturinn helgidóminn með
vígðu vatni.
huga samvista við aðra, þar sem
umhverfið einkenndist af velvild,
kæti og gleði.
Tilfínningar eru smitandi
og því verður að hafa
stjórn á þeim
Það er nánast skylda að vera
glaður á Bali, því að tilfinning-
arnar hafa áhrif á annað fólk.
Þess vegna krefjast kurteisisregl-
urnar þess, að maður reyni sífellt
að dreifa gleði og kæti til
umhverfisins til að auka á gleði
annarra og minna þá á skyldur
þeirra við gleðina.
Hafi einhver orðið fyrir
óhappi, skal segja við hann: „En
hvað það er heppilegt, að ekki
fór verr. En sú heppni, að þú
skyldir ekki drepa þig.“
Maður verður alltaf að leitast
við að leiða hugsanir annarra til
betri vegar og bæta líðan þeirra.
Jafnframt hlær maður og segir
brandara, til þess að hinir fari
líka að hlæja, því að gleðin er
smitandi, og Balibúar trúa því
ákveðið, að þcir geti varla komist
hjá því að smitast. Það ber hins
vegar eyðilegginguna í sér að
hafa áhrif á aðra með reiði eða
illu skapi. Þess í stað verður að
leggja sig fram um að mæta illu
með góðu.
Það sem máli skiptir er að öðl-
ast sálarró og jafnvægi, ekki að-
eins innra með sjálfum sér og í
skiptum við annað fólk, heldur
einnig að því er líkamann snertir.
Virðuleiki og rósemd, falleg
framkoma og hreyfingar, er lík-
amlegu heilbrigði gott og styrkj-
andi, en það er hættulegt að
hrasa og detta. Þá geta æðarnar
truflast eða sálin yfirgefið líkam-
ann vegna hræðslu.
Sumir alþýðulæknar eru sér-
fræðingar í að fást við sjúkdóma
eins og „sálarmissi", sem orsak-
ast af ógnunum líkamans.
Það þarf einnig að halda ró
sinni gagnvart yfirnáttúrlegum
öflum, guðum, forfeðrum og
öndum. Þeim ber að sýna nær-
gætni og gleði með fórnunt og
hátíðahaldi. Ella kunna þeir að
„sálarmissi". En það gerir
barnið, ef það til dæntis grenjar
stjórnlaust án þess að nokkur viti
ástæðu til þess. Þegar barnið
eldist, lærist því að vera sljótt,
ruglað og skjálfandi eftir slíkar
uppákomur. Það missir matar-
lystina og fær höfuðverk, af því
að það er gert ráð fyrir siíkum
einkennum eftir að barnið hefur
orðið fyrir svona hugarróti.
Börn, sem eru á brjósti, geta
líka orðið veik, ef móðirin hefur
orðið hrædd eða reiðst. Það er
raunar talin algengasta orsök
ungbarnadauða. Fólk lítur svo á,
að sjúkdómurinn berist með
móðurmjólkinni, sem verður til
af blóði og hlýtur því að bera í
sér sálarefni móðurinnar.
Fullorðnum er einnig lífshætta
búin af því að hræðast eða reið-
ast. Líkamlegir sjúkdómar eru
fátíðir, að dómi Balibúa, og lækn-
ar geta ekkert gert til að vinna
bug á þeim. Flestir sjúkdómar
bera bæði líkamleg og sálræn
einkenni, og það verður að snúa
sér gegn hvorum tveggja.
Hryggð og reiði eru tilfinning-
ar, sem unnið er gegn hjá
börnum. Þeim er ekki veitt nein
aðstoð til að átta sig á eigin
tilfinningum og ástandinu nteð
því að kanna nánar, það sem
unni. En það takmark er öllunt
æðra að vera hamingjusamur og
halda jafnvægi, og þeir hafa sínar
aðferðir til að ná þessu takmarki.
Við reynum að losna við þjáning-
una, en þeir líta á hana sem hluta
af lífinu og þeir verði að vera við
henni búnir. Ekki skal kvarta
heldur verða sér úti um þá kjöl-
festu, sem dugir, til þess að þján-
ingin sigrist ekki á manni.
Niðurbæld reiði er einhver
hættulegasta tilfinning, sem til er,
og það vita Balibúar. Þeir losa sig
við reiðina, ekki með því að veita
henni útrás, því að það má ekki
láta reiðina í Ijósi. Nei, með
gleðilátum og hlátri skal reiðin á
burt, þegar gleðin gengur í
bæinn, gengur reiðin út.
Á Bali ríkir eitt hið fjölskrúð-
ugasta menningarsamfélag, þar
sem listin birtist í svo fjölbreytt-
um myndum, að þeir, sem heim-
sækja eyjuna, standa nánast
orðvana. Sagt hefur verið, að
. Balibúar leggi meiri áherslu á fag-
urfræði en siðfræði, að þeir dýrki
fegurðina fegurðarinnar vegna,
en ekki vegna þess að þeir leggi á
hana neitt siðgæðismat. Balibú-
um er oft lýst þannig, að þeir séu
afskiptalausir og kaldgeðja,
hræddir við að sýna eigin tilfinn-
ingar, fólk, sem haldi öðrum í
fjarlægð og óttist einstaklings-
eðlið, þeir leggi mikla áherslu á
kurteisisreglur og dylji eigin
persónuleika með formlegri og
fagurfræðilegri framkomu.
Rannsóknir mínar á Bali hafa
leitt til allt annarrar niðurstöðu.
Umgengnisvenjurnar, sem eru
nánast eins og farið sé eftir helgi-
siðabók, eru nátengdar hug-
myndum Balibúa um heilbrigði
líkama og sálar. Og siðferðið hef-
ur miklu hlutverki að gegna.
Suriati hlaut ákúrur fyrir, þeg-
ar hún lét tilfinningar sínar og
örvilnan ná yfirhöndinni, vegna
þess að með því stofnaði hún
ekki aðeins eigin sálarjafnvægi í
hættu, heldur einnig þeirra, sem
hún umgekkst. Þeir gátu smitast
af örvilnan hennar. í rauninni sjá
Balibúar heiminn sem táradal
fullan þjáninga. Mannfólkið þarf
á öllum þeim stuðningi að halda,
sem kostur er, eigi það að
bjargast. Djúpt undir hjartarót-
um allra búa áhyggjur og vanlíð-
an, sem aðeins er unnt að halda í
skefjum með góðum hugsunum.
Tilfínningar eru
mismunandi eftir löndum
Meginuppspretta skilnings míns
á Suriati og mörgum öðrum, er
hvemig tilfinningar þeirra hafa ver-
ið látnar í ljósi við hinar ýmsu
aðstæður, sorg, hamingju, veik-
indi, hræðslu eða reiði. En mis-
munandi menningarsamfélög
eiga sín sérstöku merki, sem lík-
arninn gefur frá sér, svipbreyt-
ingar, bros og grát.
Leggi maður eigið þjóðfélag til
grundvallar, þegar túlka á þessi
merki, er auðvelt að lenda á
villigötum. í okkar heimshluta
telst það eðlilegt, að fólk sé að
jafnaði „alvarlegt" á svipinn, það
hefur enga sérstaka merkingu.
Bros táknar aftur á móti annað
hvort gleði eða að fólk vill sýna
öðrum sérstaka vinsemd. Á Bali
er brosið tákn almennrar nær-
gætni og algengasti andlitssvipur-
inn, en alvörusvipur er strax tek-
inn sent merki um reiði. Aðeins
með því að þekkja menningu
þjóðarinnar, tákn hennar og sér-
kenni til fulls, er maður fær um
að skýra, hvað hin einstöku svip-
brigði merkja og hvað er að ger-
ast innra með viðkomandi.
Því er heldur engan veginn að
treysta, að mannlegar tilfinningar
séu hinar sömu burtséð frá þjóð-
menningu og kennslu. Þær upp-
lýsingar, sem ég hefi frá Bali,
benda til þess, að þarna kunni að
vera um mismun að ræða, sem
eigi sér langa sögu.
Áður en við finnum eða reyn-
um ákveðnar tilfinningar í okkur
sjálfum verðum við að átta okkur
á hverjar þær eru og gefa þeim
nafn. Ásamt nafninu, sem er ntis-
munandi frá einum stað til
annars, fylgir mismunandi skiln-
ingur á mönnum og siðfræði. Sú
mynd, sem hver þjóðmenning
gerir sér af tilfinningunum varpar
Ijósi á þá reynslu, sem um er að
ræða, en hylur jafnframt suma
þætti tilfinningarinnar. Orðið
„móðurást“ táknar fyrir okkur
umhyggju og góðvild, en dylur
óskina um yfirráð og hlýðni. í
„sorg“ okkar yfir burtkölluðum
ástvini þegjum við um vonbrigði
og reiði í garð þess dána, en hjá
sumum þjóðflokkum er þetta
tíundað.
Ég held, að það sé ekki hægt
fyrir Balibúa að finna til reiði eða
hryggðar án þess að finna strax
fyrir sektarkennd og samvisku-
biti. Jafnframt verður hann ótta-
sleginn, því að sorg og reiði fylgir
hættan á líkamlegum sjúkdónt-
um. Þess vegna neita margir Bali-
búar því ákveðið, að þeir hafi
nokkurn tíma reiðst.
(Unni Wikan cr þjóömcnningarfræðingur og
forstööumaður þjóöfræðisafnsins við háskólann
í Osló. - Þýtt úr 111. Videnskab 2/87. - Þ.J.)
Garð-
hús-
•i
gogn
★ í garðinn,
★ á svalirnar,
★ í sumarbústaðinn.
Alls staðar.