Dagur - 04.12.1987, Blaðsíða 7

4? desember 1987 -ÐAGUR -7
lögin frá 1974 sem ekki eru kom-
in til framkvæmda enn.“
Erlingur við kennslu í Menntaskólanum á Akureyri. Hér virðist bragfræðin vera til umfjöllunar.
Nú er að koma út breytt, sam- nemendanna frá því að þeir koma
ræmd námsskrá sem gerir ráð fyr- í framhaldsskóla fram til þess að
agaleysi í vinnubrögðum býsna
stór þáttur. Petta þurfum við í
framhaldsskólunum að taka að
okkur, kenna nemendum ákveð-
in vinnubrögð og láta þá tileinka
sér reglusemi og skipulag. í það
fara fyrstu vikurnar í íslensku-
kennslunni við MA um þessar
mundir. En ég veit að krakkarnir
tóku niðurstöðurnar úr þessum
könnunum nærri sér og ég vona
að þetta verði þeim lexía sem
þeir læra af.“
- En er þetta ekki enn háska-
legri niðurstaða í ljósi þess að
yfirleitt eru það nemendur í betri
kantinum sem leggja í framhalds-
skólanám?
„Jú, það er vissulega staðreynd
að betri hlutinn af grunnskóla-
nemendum fer í framhaldsnám
og því spyr maður, hvað með
stöðu hinna? Svarið er auðvitað
augljóst."
„íslenskan er lykillinn
að öllu okkar námi“
- Af skýrslunni má draga þá
ályktun að íslenskukunnáttu
framhaldsskólanema hafi
hrakað, en getum við sagt
hrakað?
„Ég er ekki til þess bær að
segja hrakað. Annars vegar hef
ég ekki samanburðinn, ég er ekki
með nema 9 ára samanburð og ég
efast um að það sé veruleg breyt-
ing á þeim tíma. Auðvitað hafa
menn alltaf verið misvel læsir og
skrifandi og nú koma þeir, sem
skortir á í þessum efnum, lengra
upp í framhaldsnám en áður.
Hins vegar er það hin faglega
þekking, t.d. í sambandi við mál-
fræði. Málfræðikunnáttan er eng-
an veginn nógu góð að okkar
hyggju en hvort henni hafi hrak-
að get ég ekki dæmt um.
Gallinn í íslensku skólakerfi er
sá að því er stýrt öfugum megin frá.
Því er stýrt ofan frá,.Háskólinn
situr ofan á öllu saman og þetta
kemur fram í öllum greinum sem
miða að því að búa menn undir
framhaldsnám. íslenskan er auð-
vitað lykillinn að öllu okkar
námi, samskiptum og starfi. Hún
hefur annað hlutverk en aðrar
námsgreinar því hún er okkar
móðurmál. Þeir sem uppi í
Háskóla sitja telja framhalds-
skólann í fæstum efnum uppfylla
sínar skyldur nógu vel miðað við
þær kröfur sem þeir gera til sinna
nemenda. Sama segjum við í
framhaldsskólum um grunnskól-
ann. Þetta er ef til vill óréttmætt,
en okkur finnst að við ættum ekki
að þurfa að eyða miklum tíma
með nemendum í framhaldsskóla
í einföldustu orðflokkagreiningu.
pað finnst okkur að eigi að vera
hlutverk grunnskólans. Reynslan
hefur þó sýnt að þetta er nauð-
syn.
ir því að málfræðiupprifjun falli
niður í framhaldsskóla, en við
efumst ekki um það að eftir
örskamma stund kemur krafan
ekki síst frá tungumálakennurum
í erlendum málum um að við
þetta verði ekki unað, nema að
grunnskólinn breyti sínum hátt-
um í þessum efnum.“
„Málfræðistaglið“
- Stöldrum aðeins við mál-
fræðina, hún virðist ekki njóta
mikilla vinsælda?
„Nei. Það er oft búið að tala
um þetta málfræðistagl. Mál-
fræðistagl er óskaplega ljótt orð
og neikvætt í allri umræðu. Ég
óttast að þetta orð sé í rauninni
uppfundið hjá kennurum og ekki
síst kennurum sem hafa verið að
basla við þetta með takmörkuð-
um árangri og að þetta sé ákveð-
inn uppgjafartónn. Þetta ljáir
málfræðinni mjög slæma stöðu,
þegar henni fylgir orðið „mál-
fræðistagl", jafnvel frá þeim sem
hana eru að kenna af því þá lang-
ar til að kenna eitthvað annað.
Mín reynsla er sú að krakkar á
yngri árum eru gjarnan mjög
hlutbundnir í hugsun og eiga erfitt
með að hugsa óhlutbundið, geta
notið þess að lesa sögu en að vera
að fara út í langsóttari túlkun á
myndmáli og annað slíkt tel ég
misráðið á þeim tíma. Þarna
greinir mig á við ýmsa grunn-
skólakennara. En krakkar eiga
mjög auðvelt með að læra reglur
af því að þeir eru svona hlut-
bundnir. Þar er aðferðin til að
koma málfræðinni að þeim.
Gleggsti munurinn á þroska
þeir ljúka þar námi, er að i upp-
hafi er þeir skorðarðir við hlut-
bundin. atriði í hugsun en taka síð-
an út þann þroska að fara að hugsa
óhlutbundið, fara að njóta ljóða
og bókmennta."
- Mér sýnist af þessu að auka
þurfi samstarf grunn- og fram-
haldsskóla og Baldur bendir einn-
ig á það í skýrslu sinni. Gæti
það verið lausn?
„Það hefur verið reynt á síð-
ustu árum að auka samstarf og
samráð milli þessara hópa, t.d.
milli kennara hér í bænum en við
héldum fund um þessi mál í
fyrravor. Þá var haldin ráðstefna
fyrir tveimur árum þar sem kom-
ist var að ákveðnum niðurstöðum
um t.d. hvernig haga skyldi mál-
fræðikennslu og á hvaða stigi
skyldi kenna hana. Menn bundu
við þetta nokkrar vonir en
útkoman hefur auðvitað engin
orðið. Þetta er ekkert nýtt. Það
er sagt að það eigi að gera þetta
og hitt, jafnvel kemur það frá
ráðuneyti, samanber það að sam-
kvæmt nýrri námsskrá átti að
taka upp áfanga þar sem lögð
yrði höfuðáhersla á talað mál.
Þetta stendur mjög fagurlega í
nýrri námsskrá, en til marks um
áhugaleysi ráðuneytisins má
nefna að kennarar fóru fram á
námskeið til að búa þá undir
þessa kennslu en ráðuneytið vildi
ekki sinna því og því fór sem fór.
Ég efast um að þessum áfanga sé
sinnt, þrátt fyrir námsskrá, í
skólunum í vetur vegna þess ein-
faldlega að menn töldu undirbún-
ing og forsendur ekki fyrir hendi.
Það er hægt að skrifa falleg orð á
pappír, eins og t.d. grunnskóla-
„Krassj, kruss og splass“
- Eigum við að ræða aðeins
nánar um talmálið. Ég veit að
menn eiga mjög erfitt með að
skilja suma unglinga. Hefur þetta
alltaf verið svona eða er þetta
tákn um versnandi heim?
„Á öllum stöðum og öllum
tímuni hefur verið eitthvað af
fólki sem er illa talandi. Þetta
fólk fær ekki að lifa á sama hátt í
sinni einangrun og áður vegna
þjóðfélagsbreytinga. Kannski er
þetta ekki almennara en það var,
en þetta samfélag opinberar það
miklu betur og það stingur miklu
meira í augu og eyru en áður var.
Það er verulegur munur á
málfari og ég held, miðað við
þessa síðustu fjölmiðlabyltingu
sem hófst með myndböndunum
fyrir kannski 4 árum, að þetta sé
ekki komið upp í gegnum skól-
ana ennþá. Við sjáum aðeins
toppinn á ísjakanum núna, en
hvernig munu börn sem alast upp
við þetta frá upphafi koma út
þegar þau hefja sína skólagöngu?
Ég get alveg tekið undir það að
það getur verið erfitt að skilja
unglinga. Öfgakenndustu dæmin
má kannski skýra með kenning-
um um uppruna máls og hvernig
maðurinn byrjaði að tala. Þar er
um að ræða hljóðgervinga, eftir-
líkingar, viðbragðshljóð og
látæðishljóð ýmiss konar. Mér
dettur stundum í hug að málið sé
á ákveðinni leið til þessa upphafs
síns þegar maður sér ýkjukennd-
ustu dæmin. Það er talað með lát-
bragði, eftirlíkingum og handa-
pati. Þetta birtist mjög glögglega
í því lesefni sem er, fyrir utan
myndmiðlunina, algengt meðal
barna og unglinga, en það eru
myndasögurnar. Þar sofa menn
með stórum Z-uppsprettum og
þar eru stöðugir árekstrar eða
högg þar sem er krassj, kruss og
splass og hvaðeina. Þessa gætir í
daglegum samræðum og bendir
til að við séum á leið til upphafs-
ins. Tjáningin og samskiptin eru
orðin miklu meira myndræn
heldur en í samtalsformi og þá er
eðlilegt að það leiði til breytinga
á málinu."
- Maður sér þetta líka og
heyrir glöggt í sjónvarpsauglýs-
ingum, þú ert varla mjög hrifinn
af þeim.
„Nei, auglýsingaheimurinn er
náttúrlega eitt fyrirbærið. Sjón-
varpsauglýsingar og öll þessi gíf-
urlega miðlun í gegnum sjónvarp
sem er sérstaklega stíluð upp á
æskuna er afar sérstök. Það er að
verða æ sjaldgæfara að það sé
eðlilegt mál, framburður og
raddblær sem fylgir auglýsingun-
um. Þetta á allt að vera drauga-
legt, ertandi eða kynæsandi.
„Það er að verða æ sjaldgæfara að það sé eðlilegt mál, framburður og raddblær sem fylgir auglýsingum. Þetta á allt
. að vera draugalegt, ertandi eða kynæsandi.“ Myndir: tlv
H
Áherslurnar eru þannig að við
getum ekki líkt eftir þeim á
prenti. Það er liðin tíð að Jón
Múli, Pétur Pétursson og Ragn-
heiður Ásta væru ein um að lesa
auglýsingarnar á sínu ágæta máli.
Þetta er ekkert nýtt, en áhrifa-
máttur persóna eins og Ladda er
gífurlegur. Hann gerði ákveðið
grín að málfari í gervi Eiríks
Fjalars t.a.m. og hann var vissu-
lega skemmtileg persóna í sjón,
en ég held að það gys sem hann
gerði með fátæklegu málfari og
ákveðnu rugli hafi unnið gegn því
sem upphaflega átti að vera til-
gangur þess. Þetta festist í sessi
og leiðir til eftirlíkingar því
broddurinn sem ég þykist sjá í
þessu höfðar ekki til krakkanna.
Þarna er því komin fyrirmynd
frekar en viðvörun."
„Það er jafnréttiskrafa
að fá tilsögn
til að geta talað“
- Við gætum auðvitað fjallað
endalaust um íslenskt mál Erling-
ur, en hvað segir þú t.d. um
þágufallssýkina, mér langar
o.s.frv.? Ég las eitt sinn að það
gæti verið hættulegt beyginga-
kerfi málsins að sporna gegn
breytingum á borð við þágufalls-
sýki.
„Já, hér er um ákveðna ásókn
að ræða, t.d. varðandi þágufalls-
sýkina. Ástæðan fyrir henni er
kannski ekki óeðlileg. Sagnir sem
lýsa einhvers konar löngun, eða
tilfinningu, eru ópersónulegar og
taka með sér þágufall; mér þykir,
mér finnst, mér sýnist o.s.frv.
Þetta getur haft áhrif á aðrar
sagnir sem lýsa svipuðu ástandi.
Það má gera of mikið úr öllu og
ein og ein einstök beyging getur
ekki fargað málinu, það hafa allt-
af verið einhverjar málvillur uppi
á hverjum tíma og þegar ákveð-
inn meirihluti eða hefð hefur
skapað viðurkenningu á þeim þá
hefur þetta verið kallað áhrifs-
breytingar eða annað. Sumir eru
hins vegar harðir á sínu og ég er
fremur hlynntur þeirri skoðun að
hvers konar tilslökun feli í sér
undanslátt og þar með sé fjand-
inn laus.
Ég get hins vegar ekki aðhyllst
óskaplega fagurlegar kenningar
sem menn halda stundum fram
um málótta, að ekki megi leið-
rétta því það leiði til málótta.
Leiðréttingin og ábendingin á að
vera eðlilegt fyrirbæri í öllu upp-
eldi, því ef ekki væri leiðrétt og
hver færi að tala eins og honum
sýndist þá gegndi málið ekki því
félagslega hlutverki sem það á að
gegna í samskiptum manna. Ef
hver beygði sögnina á sinn hátt,
kallaði köttinn hund og hundinn
kött þá myndi málið glata hlut-
verki sínu. Þetta eru ákveðin atriði
sem við komum okkur saman um
og verðum að koma okkur saman
um. Að rninni hyggju verða
menn aldrei of gamlir til að eiga
rétt á því að fá leiðréttingu.
Vissulega eiga allir rétt á að tala
mál feðra sinna og mæðra og það
sem viðgengist hefur í þeirra hér-
aði og smávægilegur mállýsku-
munur er síður en svo óæskilegur
og eykur á fjölbreytni málsins.
En það er vafasamt jafnrétti að
ekki megi leiðrétta óskýrt tal og
ruglingslega framsetningu. Það
er fundið að því að þetta sé gert í
nafni jafnréttis, en þetta leiðir til
misréttis. Það er jafnréttiskrafa
að fá tilsögn til að geta talað, sett
mál sitt skýrt og skipulega fram
með ríkulegum orðaforða. Til
þess þurfum við leiðbeiningu og
leiðréttingu.“
Þar með sláum við botninn í
þetta spjall og ég vil þakka
Erlingi fyrir innlegg hans í
umræðuna um íslenskt mál,
umræðu sem vonandi verður
ávallt til staðar í þjóðfélaginu,
þegnum þess til hagsbóta og
„málsbóta". SS