Dagur - 17.02.1990, Blaðsíða 10

t>aðhefurlöngumstaðiðs<££akgg ’man
um nafn Hawan r hug ^ við h)all
ekki til að hafa V d en nafn þess-
mannaumfrainand lo ákveðna mynd.
ara eyja gyiltur kvöldroði
Kornfrjó jörð, blar sæ , 9Y lenóamý&BX
á sjávarstrond Þ húladans a rru11
blómarósir dan umsýnar og veru
ausheriar s.furann.
Kristján Kristjánsson:
Áramót á Hawaii
- og hvernig snúa má þaðan heim jafnfölur og fyrr
Arin hafa liðið og ekki þykir lengur frétt-
næmt þótt íslendingar leggi leið sína til
Hawaii, fremur en til annarra heims-
horna. Samvinnuferðir-Landsýn hafa
meira að segja nýverið boðið upp á
skipulagðar ferðir þangað. Um leið hefur
nokkru af dularhjúpnum verið svipt
burt; það hefur jafnvel kvisast að
almenningur á Hawaii dansi ekki oftar
húla en íslendingar þreyta glímu. Aldrei
fáum við að hafa draumsýnirnar okkar í
friði fyrir raunveruleikanum! Lán að eng-
inn hefur þó enn vefengt kvöldroðann og
pálmatrén.
Ég átti þess kost nú um áramótin að
sannreyna við hvaða veruleik ímynd
mín af Hawaii styddist er ég dvaldist þar
um tæps hálfs mánaðar skeið. Mig langar
að deila svolitlu af reynslu minni með
lesandanum, einkum þar sem ég naut
þeirra forréttinda að „búa sem á bæ er
títt“, hjá dæmigerðri fjölskyldu, og kann
því að hafa fengið aðra og trúverðugri
mynd af lífinu á Hawaii en hinn almenni
ferðamaður.
Land og saga
Hawaii er samheiti á eyjaklasa sem ligg-
ur í Kyrrahafi um 4000 km frá vestur-
strönd Norður-Ameríku og um 6000 km
austur af Japan. Eyjarnar eru tiltölulega
ungar í jarðsögunni og töluverð eldvirkni
er enn á hinni syðstu þeirra, Hawaii eða
Stóreyju, eins og heimamenn kalla hana.
Hún er langstærst eyjanna, stærri en all-
ar hinar til samans. Norðan og vestan
hennar eru nokkrar minni eyjar og eru
Maui, Molokai, Kauai og Oahu merkastar
þeirra. Hin síðastnefnda er sýnu
þekktust, fjölmennust og fjölsóttust. Þar
eru Honolulu-borg, Pearl Harbour og
miðstöð ferðaþjónustunnar, Waikiki,
sem raunar er þó aðeins eitt hverfi Hono-
lulu.
'Drottinn allsherjar hefur stráð gæðum
lofts, láðs og lagar einkar örlátri hendi
yfir þessar eyjar. Gróðursæld er einstök
og veðurfar óvenju hagstætt. Hitinn er
einatt á bilinu 23-28° C, meira að segja
nú um „hávetur" þegar ég var þar, og
verður sjaldan óbærilegur á sumrin, fer
mest upp í rúmur 30°. Þrálátur norðaust-
anvindur leikur um eyjarnar, veldur rign-
ingu áveðurs en þráðum svala sunnar og
vestar, m.a. á aðalferðamannasvæðinu á
Oahu. Ársæld er slík að tvö höfuð eru á
hverju kvikindi — eða kannski væri rétt-
ara að segja að smjör drypi af hverju
strái, enda búfjárrækt ekki mikið
stunduð. Eina hugsanlega umkvörtunar-
efnið er tilbreytingarleysi veðurblíðunn-
ar. Máltækið segir að í Paradís sé engill
ekkert sérstakur. Eftir skamma dvöl á
Hawaii er blíðviðrisdagur ekkert sérstak-
ur heldur.
Það eru ekki nema um 1400 ár síðan
fyrstu landnemarnir settust að á Hawaii.
íbúar frá öðrum Suðurhafseyjum réru þá
þangað á flatbytnum sínum og fundu fyr-
ir land sem að árgæsku tók fram fyrri
heimkynnum þeirra en kallaði ekki á
miklar breytingar á lífsháttum. Menning-
in sem þarna þróaðist sór sig því mjög í
ætt við það sem gerðist á öðrum eyjum
Pólýnesíu: Trúarbrögð, verkmenning,
dans og söngur. Kafteinn Cook varð
fyrstur vestrænna manna til að uppgötva
Hawaii, hann kom þangað árið 1778. Illu
heilli færðu sjóliðar hans með sér pestir,
einkum kynsjúkdóma, sem herjuðu á
eyjabúa næstu áratugi og fækkuðu þeim
úr 300 þúsund í 80 þúsund á tæpri öld.
Yfirgangur Cooks og félaga, sem og van-
helgun á arfteknum og ginheilögum trú-
arreglum (kapu), ollu því að heimamenn
tóku fimm þeirra af lífi, þ.á m. kafteininn
sjálfan, og munu sumir telja það hafa
verið makleg málagjöld. Hins vegar varð
framhaldið á samskiptum eyjaskeggja og
landkönnuða ekki eins blóði drifið og
víða annars staðar, né sættu hinir fyrr-
nefndu jafnharðleikinni meðferð og
t.a.m. frumbyggjar Mið- og Suður-Amer-
íku.
Um sögu Hawaii síðustu tvær aldir skal
fás eins getið. Eyjarnar voru fyrst sam-
einaðar undir stjórn eigin höfðingja sem
margir hverjir stjórnuðu af visku og ráð-
deild. Boðskapur kristinna trúboða féll í
góðan jarðveg meðal heimamanna enda
hin fornu trúarbrögð þá þegar í upp-
lausn. Veldi hawaii-ísku höfðingjanna
tók að gliðna í lok síðustu aldar, m.a.
vegna þrýstings frá erlendum stórveld-
um og plantekrueigendum sem hófu að
flytja inn vinnuafl í stórum stíl frá Japan
og Kína. Árið 1898 skelltu Bandaríkja-
menn svo opinberlega hrömmum yfir
eyjarnar og þær urðu 1959 50. fylki
Bandaríkjanna.
Þokkafull blanda
Um þriðjungur íbúa Hawaii telst nú vera
af japönsku bergi brotinn, hvítir menn
eru nokkru færri (margir upphaflega
portúgalskir) og síðan koma afkomendur
frumbyggjanna gömlu sem eru nú lítið
fleiri en fólk ættað frá Kína og Filippseyj-
Kristján Kristjánsson.
um. Þetta má þykja kynleg blanda og
„blanda" er raunar rétta orðið því að
mikil kynblöndun hefur átt sér stað með-
al fólks af ólíkum uppruna. Á Hawaii
þykir höfuðburður að því að hafa sem
fjölbreytilegast blóð í æðum og rígur milli
kynþátta er lítill. Það er helst að sagðir
séu Hafnarfjarðarbrandarar um Portúgal-
ina sem þykja skemmtilega vitlausir og
að nartað sé í Filippseyinga sem hafa
það orð á sér að vera vitlausir án þess að
vera skemmtilegir. Það lá við að ég skildi
hvers vegna þegar ég heimsótti grafhýsi
Markosar einræðisherra, skammt frá
húsinu þar sem ég bjó í Kaneohe (um
hálftíma akstur frá Honolulu) og sá landa
hans brynna músum yfir kistunni. Fólk
sem grætur yfir þeim manni getur vart
reitt vitið í þverpokum eða haft mikinn
húmor.
Allt mannlíf ber í sér tilraun til samræmis
og sátta við umhverfi sitt. íbúar Hawaii
hafa fyrir löngu sætt sig við að þeir eru
hluti af Bandaríkjunum og þeir líta fyrst
og fremst á sig sem Bandaríkjamenn. Þó
eru þeir stolti: af sögu og sérstöðu eyj-
anna og þeirri menningu sem þar þreifst.
Götuheiti eru þegin úr máli frumbyggj-
anna, einkum þau nýrri, og íbúar allra
kynþátta leggja áherslu á að nöfn séu
„rétt" fram borin að fornum sið: Hawaii
eigi þannig að bera fram „ha-va-í“ en
ekki „ha-væ“.
Menningar- og blóðblöndunin við hina
upprunalega Hawaiibúa hefur léð íbúum
allra kynþátta á eyjunum visst svipmót
sem greinir þá skýrt frá öðrum Banda-
ríkjamönnum; hún er dropinn sem breytt
hefur veig heillar skálar. „Aloha“-andinn
svífur þar yfir vötnum, andi einlægrar
vináttu og gestrisni. íbúum á meginlandi
Bandaríkjanna hættir til að vera yfir-
borðskenndir flathyggjumenn, sljó-
skyggnir á undur tilverunnar og firrtir
allri reisn og þokka. Þetta verður hins
vegar ekki sagt um Hawaii-búa: Það er
stíll yfir þeim og vinsemd þeirra er gróm-
laus, ósvikin. Hún flýtur fram af gnægð
hjartans en ekki af slægð eða vana.
Áþreifanleg sönnun á þessum þjóðar-
einkennum fæst með samanburði á jap-
anska meirihlutanum og þeim japönsku
ferðamönnum sem ekki verður þverfótað
fyrir á Hawaii. Þótt hinir fyrrnefndu hafi
að vísu flestir týnt niður japönskunni eru
þeir við fyrstu sýn óaðgreinanlegir frá
túristunum. En það tók mig ekki nema
viku að læra að greina þarna á milli. í jap-
önsku er sem kunnugt er aðeins eitt lýs-
ingarorð verra en að vera hallærislegur —
og það er að vera frumlegur. Japönsku
ferðamennirnir eru því allir eins klæddir:
Líkt og nýkomnir af útsölu í kaupfélag-
inu. Heimamenn eru meiri sundurgerðar-
menn í fatavali og vilja helst klæðast
sem skræpóttustum stuttbuxum. Ferða-
Japanarnir ana áfram í hóflausri verk- og
kaupgleði - en með harðlífissvip í aug-
um. Heima-Japanarnir eru hægferðugri
og ekki miklir verklundarmenn á jap-
anskan (eða íslenskan) mælikvarða. En
þeir mæta lífinu með kíminni ró sem er
einkenni Hawaiibúa.
Þótt heimamenn geri lúmskt grín að jap-
önsku ferðamönnunum mega þeir ekki
án þeirra vera. Þeir kaupa nefnilega allt
sem hönd á festir, nánast við hvaða verði
sem er. í gömlum ferðamannabókum er
sagt að portkonur eigri um stræti Waikiki
í leit að viðskiptavinum. Ég sá engar.
Ástæðan? Mér var sagt að þær græddu
meira á því að selja ferðamönnum postu-
línshunda og kristalspálma í stórmörkuð-
um.
Eldað á nýársnótt
Þegar ég kom t.il Hawaii 29. desember
var jólahátíðin að mestu um garð gengin
enda við íslendingar líklega einir þjóða
um að treina okkur hátíðleikann fram á
þrettándann. Nýársfögnuðurinn var þó
eftir og hugsaði ég mér gott til glóðar að
taka þátt í áramótagleði heimamanna.
Hún varð hins vegar með nokkuð öðrum
hætti en ég hafði ætlað.
Það tíðkast hjá fólki japanskrar ættar á
Hawaii að halda mikil fjölskyldu- og vina-
boð á nýársdag. Gamlársdagur fer því
allur í að undirbúa veisluhöldin; og er
skemmst frá að segja að ég var drifinn í
að hjálpa til við framkvæmdirnar. Þvílíkt
óhemjumagn af mat var útbúið að teg-
undir skiptu tugum og voru húsráðendur
enn að éta leifarnar þegar ég hélt heim á
leið 10 dögum seinna. Nú vill svo til að
mér er margt betur hent en matarstand,
en það var ekki gild afsökun á þessum
stað. Mér voru fengnar nákvæmar leið-
beiningar um hvað gera skyldi og reyndi
ég að fylgja þeim eftir bestu getu þó að
hvort tveggja væri mér venjulega jafn-
framandi, hráefnið og aðferðirnar. Mest
reyndi á þolrif mín við að útbúa hinn
fræga japanska rétt „sushi". Þangblöð
eru smurð innan með hrísgrjónum og síð-
an lagðar ofan á þau tægjur eða lengjur
ýmissar gerðar (hrár fiskur, grænmeti
o.s.frv.). Mestu máli skiptir að fjöldi
þeirra standi á oddatölu; ella á gestum
að verða bumbult af réttinum. Galdurinn
er síðan sá að vefja þetta upp þannig að
innvolsið sé nákvæmlega í miðju vönd-
ulsins. Þrátt fyrir að hafa jafnan verið fyr-
ir neðan þann neðsta í handavinnu í
barnaskóla slampaðist ég nokkrum sinn-
um á, fyrir glópaláns sakir, að hitta á
miðjuna og vakti það ekki litla hrifningu
gestgjafa minna. En raunar voru þeir svo
niðursokknir í vinnu sína að sú merka
stund þegar árið 1989 leið í aldanna
skaut fór fyrir lítið. Þeir hlupu að vísu út
og skutu upp nokkrum flugeldum um 12-
leytið en síðan var skundað inn í eldhús
aftur og staðið við til kl. 4 um nóttina.
Þótti mér þessi áramótagleði heldur
snautleg — og ekki einu sinni skaup í
sjónvarpinu.
Ekki var við annað komandi daginn eftir
en að ég smakkaði á öllum þeim réttum
sem útbúnir höfðu verið. Svo mjög sem
matseldin hafði reynt á þrek mitt og þol-
inmæði þá jók nú miklu við því matföngin
voru vægast sagt miskræsileg. Hrái fisk-