Dagur - 07.04.1990, Blaðsíða 11

10 - DAGUR - Laugardagur 7. apríl 1990
Segja má að röð tilviljana hafi að miklu leyti ráðið lífshlaupi hans.
Þá er líka óhætt að fullyrða að hann hefur komið víða við og býr
því að meiri reynslu en margur annar, reynslu sem hefur nýst hon-
um vel í því starfi sem hann er í nú. Hér er rætt um formann eins
stærsta verkalýðsfélags á landinu, Sævar Frímannsson, formann
Verkalýðsfélagsins Einingar í Eyjafirði, en hann er einmitt í helg-
arviðtali í dag. Eftir að Sævar tók við formennsku í Einingu sat
hann í framkvæmdastjórn VMSI árin 1985-1989 og situr nú í sam-
bandsstjórn sama sambands. Á þingi ASÍ 1988 var hann kosinn í
miðstjórn sambandsins en auk þessa hefur hann átt sæti í fjölda
nefnda á vegum VMSI. Ætlunin er að sýna hina hliðina á þessum
manni sem staðið hefur í fremstu víglínu kjaradeilna fyrir sitt fólk
undanfarin ár og fá hann til að rifja upp eftirminnilega atburði.
Sævar er rótgróinn Akureyringur, kom-
inn af verkafólki í báðar ættir, en foreldrar
hans voru Gunnfríður Jóhannsdóttir sem
lengst af vann hjá Útgerðarfélagi Akureyr-
inga og hjá Sláturhúsi KEA og Frímann
Friðriksson verkamaður sem m.a. starfaði
hjá Vatnsveitu Akureyrar og hjá Eimskip.
„Ég er fæddur í Strandgötu 9, húsi gamla
Kaupfélags Verkamanna, á annari hæð í
suðaustur-horninu, þar sem nú er félagsheim-
ili Alþýðuflokksmanna," sagði Sævar að-
spurður um uppruna sinn. „í þessu húsi bjó
ég með fjölskyldu minni í 12 ár, er því alinn
upp í fjörunni á jakahlaupi á veturna og
sandinum og bátadokkinni og á fótboltavell-
inum á sumrin. Úr Strandgötunni tlutti
Sævar í Verkamannabústað við Grenivelli á
Akureyri árið 1954 eða 1955 og hefur hann
búið þar síðan.
Sjórinn heillaði snemma
Sævar gekk í gamla Barnaskóla Akureyrar
en fór þaðan í Gagnfræðaskólann og stund-
aði þar nám í þrjá vetur. Sjórinn heillaði
Sævar þegar frá unga aldri. Fyrir utan að
alast upp í fjörunni, fór drjúgur tími hans í
Barnaskóla Akureyrar í að horfa út á Akur-
eyrarpoll. „Ég var í stofu sem sneri í austur
að Vaðlaheiðinni og þegar smásíldin var
upp á sitt besta og mikið veidd á pollinum
var ég alltaf annars hugar við að horfa á bát-
ana veiða. Minn hugur var mestur við það í
námstímunum að leika mér að því að teikna
þessa báta, en þrátt fyrir það náði ég nú
þokkalegum árangri í náminu.
Á þessum tíma vorum við 3 eða 4 skóla-
félagarnir sem heilluðumst af sjónum og
ákváðum að hætta eftir 3. bekk og freista
gæfunnar á sjónum. Við fórum allir á sjó á
svipuðum tíma, fyrst og fremst á togarana
til að byrja með, þó mig minni að mín fyrsta
vertíð hafi verið á síldveiðibát sem hét
Mánatindur og var frá Djúpavogi. Ég var 15
ára gamall þegar þetta var, en við fiskuðum
heil 496 mál á þessari vertíð sem fékkst í
einu kasti." Hér kváðum við og báðuni
Sævar að útskýra fyrir þeim sem ekki
þekkja, hvaða mælieining „mál" er.
Þurfti aldrei að landa
„Þessi eining var notuð í gamla daga þegar
menn lönduðu síldinni í bræðslu. Við vor-
um á snurpunótaveiðum, sem er veiðiskap-
ur með nót á tveimur nótabátum. Venjan
var þegar svona var veitt að skipta löndun á
milli báta þegar landað var í bræðslu. Annar
báturinn var kallaður stjórnbyrðingur en
hinn bakbyrðingur. Ég lenti í því að vera í
stjórnbyrðing við veiðarnar og þegar landa
átti þessum afla var dregið um það hvor bát-
urinn skyldi eiga fyrstu löndun. Kom það í
hlut bakbyrðings. Þetta þýddi, að þar sem
aflinn varð aldrei meiri allt sumarið fékk ég
ásamt öðrum stjórnbyrðingum aldrei að
landa allt sumarið. Þetta þótti því með ein-
dæmum. léleg vertíð hjá okkur og einsdæmi
að sumaraflinn, 496 mál, skyldi fást í einu
kasti.
Síðan stundaði ég sjóinn á ýmsum bátum
og togurum og veiddi bæði á handfæri og í
net. Ég var meðal annars á Orra, en þar
kynntist ég einmitt Jóni Helgasyni síðar for-
manni Einingar."
Tók ungur þátt í félagsstörfum
Fljótlega eftir að hann byrjaði að stunda
sjómennsku sem ungur maður var hann
kjörinn í varastjórn Sjómannafélags Eyja-
fjarðar. „Ég var innan við tvítugt þegar ég
var fyrst kosinn og þá sem vararitari, en síð-
an fór ég í land um tíma og vann þá m.a. hjá
Sana við útkeyrslu og sölustörf, hjá Útgerð-
arfélagi Akureyringa við almenn verkamanna-
störf í salthúsinu og frystihúsinu svo eitt-
hvað sé nefnt. Þá lenti það á mér að rita
flestar fundargerðir félagsins því það var
auðvitað erfitt að fá sjómenn til starfa í
stjórnum. Þarna hófst má segja áhugi minn
á félagsstörfum.“
Á þessum tíma hafði Sævar hugsað sér að
dvelja dálítið í landi, en hann var þá kom-
inn með fjölskyldu og sá fram á að tekjurnar
myndu ekki duga til að framfleyta henni.
„Ég var eitt sinn að vorlagi að aka niður á
bryggju á Sanabílnum þegar ég hitti Trausta
Gestsson sem þá var að taka við skipsstjórn
á gamla Snæfellinu og spurði liann af rælni
hvort hann vantaði ekki menn á síldina um
sumarið, en ég hafði verið með honum áður
til sjós á Hafþóri NK bæði á fiskitrolli og
síldveiðum. Hann svaraði mér því til að lík-
lega væri hann búinn að ráða á skipið en
þetta kæmi þó vel til greina og ætlaði hann
að athuga málið. Daginn eftir hringdi hann
og sagði að ég fengi plássið svo ég talaði við
minn vinnuveitanda hjá Sana sem skildi
mínar þarfir og gaf mig lausan svo til fyrir-
varalaust.“
Engin framtíð á sjónum!
Þar með var Sævar kominn á sjóinn aftur og
var þar í nokkuð mörg ár við alls konar
veiðiskap en alltaf á Snæfellinu sem var t.d.
oftast hæsta skipið á síldinni. Hann datt út
úr félagsmálum á meðan en síðan gerðist
það undir lok þess tíma sem hann var á
sjónum, að kona hans fyrrverandi eignast
þeirra fyrsta barn. Um það leyti sátu þau
eitthvert sinn í góðum félagsskap með vina-
fólki sínu, en kunningi hans var þá við nám
í járnsmíði og segir við Sævar að hann skuli
hætta á sjónum því þar eigi hann sér enga
framtíð. „Nú kernur þú bara í land og ferð
að læra járnsmíði í Odda. Ég sagði honum
að ég kynni ekki einu sinni að halda á
sleggju, hvað þá borvél en síðar um kvöldið
vorum við orðnir dálítið léttir og vinur minn
vildi bara að við drifum okkur strax til
verkstjórans sem bjó í næsta húsi og töluð-
um við hann. í mátulegu kæruleysi sam-
þykkti ég þetta og við fórum af stað. Þá var
þetta Albert heitinn Sölvason, öndvegis
maður og tók hann okkur mjög vel en segir
samt að sig vanti engan mann um leið og
hann spyr mig hverra manna ég sé. „Nú ertu
sonur hans Frímanns, heyrðu komdu til mín
á mánudaginn og við skulum ræða rnálin."
Ég fór til hans og þá sagði hann að ég mætti
byrja daginn eftir sem ég gerði eftir að hafa
fengið mig lausan af sjónum."
Enn á krossgötum
Þarna hóf Sævar nám í ketil- og plötusmíði.
Hann lauk því námi, varð meistari í iðninni
og meira að segja prófdómari. Alls starfaði
hann í Odda í 9 ár en þá varð hann að hætta
að læknisráði. „í lok tímans á Odda vann ég
í því að smíða nokkur mjólkurker úr áli fyr-
ir gamla mjólkursamlagið. Þau þurfti að
sjóða saman, einnig að innanverðu og vegna
endurspeglunar var ég kominn með krón-
íska rafsuðublindu svo ég varð að hætta ef
ég ætlaði mér ekki að verða blindur.“
Og enn stóð hann á krossgötum og vissi
ekki hvað hann ætti að gera. Nema hann átti
kunningja sem var verkstjóri á trésmíða-
verkstæði Akureyrarbæjar, sem bauð hon-
um að koma til sín í vinnu. „Ég byrjaði þar
sem verkamaður en síðan ákvað ég að leit-
ast eftir að komast á samning í húsasmíði.
Það gekk vel, ég fékk samning og lauk því
námi. Eftir 3-4 ár í þessari vinnu sá ég fram
á að þetta væri ekki framtíðarstarf fyrir
húsasmið því mér fannst starfið of einhæft.
Ég vildi kynnast nýbyggingum og réði mig
til Aðalgeirs og Viðars hf. Þar vann ég 1-2
ár eða þar til Jón Helgason, þáverandi for-
maður Einingar og Þorsteinn Jónatansson
varaformaður komu til mín og buðu mér
hálfs dags starf á skrifstofu Einingar sem
starfsmaður.
Byrjaði sem skrifstofumaður
hjá Einingu
Þetta kom til vegna fyrri afskipta minna af
félagsmálum hjá Sjómannafélaginu en á
þessum tíma hafði ég líka verið í stjórn
Knattspyrnudeildar Þórs, Knattspyrnuráðs
Akureyrar og í framhaldi af því gerðist ég
knattspyrnudómari og vann það starf í mörg
ár.
Eftir umhugsun sagði ég við þá Jón og
Þorstein að ég gæti ekki tekið þessu boði því
ég sæi ekki framá að geta framfleytt mér á
þeim launum sem þar voru í boði og þurfa
auk þess að leita mér að hálfs dags vinnu í
mínu fagi. Ég sagði þeim að mér þætti þetta
áhugavert en þeir skoðuðu málið aftur,
komu svo og buðu mér heilsdags starf.“
Þetta var árið 1977 og enn er Sævar hjá
Einingu. Þá var skrifstofa Einingar til húsa í
gamla verkalýðshúsinu sem var reyndar við
hliðina á fæðingarstað Sævars. í fyrstu starf-
aði hann sem skrifstofumaður en var fljót-
lega kjörinn varaformaður félagsins eða
árið 1980 og seint á árinu 1985 tók hann við
formennskunni af Jóni sem ákvað að hætta
áður en kjörtímabil hans rann út. Á næsta
aðalfundi var hann kjörinn formaður og
hefur gegnt því starfi síðan.
Aðspurður um eftirminnileg verkföll eða
álíka viðburði á ferli hans sem formaður
Einingar kom í ljós að ekki hefur verið farið
í nein verkföll sem orð er á gerandi á þess-
um tíma. Hins vegar hafa komið upp ýmis
ágreiningsmál, „sem við höfum reynt að
leysa með því að sigla í gegn og leysa málin
friðsamlega. Auðvitað hafa komið upp
ákveðin átök og deilumál sem hljóta að
koma upp af og til í svo stóru félagi sem
Eining er, sem ég tel óþarfa að vera að
tíunda hér,“ sagði Sævar.
Starfíö fer stundum í skapið
Þegar Sævar var spurður hvort það hafi ekki
verið viðbrigði fyrir mann sem þráði sjóinn
að taka að sér vinnu sem margir telja leiðin-
lega og þurra pappírsvinnu, sagðist hann oft
vera þreyttur að afloknum vinnudegi og
viðurkenndi að starfið færi stundum í skapið
á sér þegar illa gengi. „Hins vegar koma
þeir tímar að maður er mjög ánægður ef vel
gengur. Það eru skin og skúrir í þessu starfi
eins og öðru. Á meðan ég var hér starfs-
maður og varaformaður fann ég heldur ekki
eins mikið fyrir því að vera kominn inn á
skrifstofu því ég var mikið úti í beinum
tengslum við fólkið á vinnustöðum. Eftir að
ég færðist upp í formennskuna lokast’maður
meira inn á skrifstofunni í embættisstörfum.
Þannig fjarlægist maður, því miður þá sem
maður er að vinna fyrir.“
Sævar bætti því við að þrátt fyrir erfiðu
stundirnar á vinnustað væri hann oftast
búinn að gleyma þeim þegar hann mætti til
vinnu á ný og e.t.v. væri það fyrst og fremst
vegna þess hve starfsfólk og stjórn Einingar
hefur verið samtaka og samhent um að
reyna að leysa vandamálin í sameiningu og
hvað þar hefur ríkt góður andi.
Myndir af mönnum aö
tefla og spila á spil
Talið vék næst að hefðbundnum kjarasamn-
ingaviðræðum, sérstaklega þegar spennan
er hvað mest og málin eru „á viðkæmu stigi“
eins og það er gjarnan orðað. Almenningur
fær þá oft að sjá myndir í fjölmiðlum af
verkalýðsforystunni þar sem menn sitja og
tefla, spila á spil eða sofa í stólum í húsa-
kynnum Sáttasemjara rfkisins. „Það er ekki
nema von að almenningur sé undrandi yfir
því að fjölmiðlar birti svona myndir. Sann-
íeikurinn er sá, að þegar viðræður eru á
þessu stigi er stærstur hluti samninganefnd-
anna í biðstöðu og bíður þess að eitthvað
gerist hjá þeim sem standa fremst í samn-
ingagerðinni. Ástæðan fyrir þessu er sú, að
þarna er kominn saman fjöldi fólks, víðs
vegar að af landinu en af þeim eru kosnir
ákveðnir fulltrúar til að ræða við vinnuveit-
endur. Hinir sem eftir eru verða að vera á
staðnum svo minni nefndirnar sem eru í
sjálfum viðræðunum, geti rætt við og skýrt
frá, hvað fram fer og bera menn sig þá sam-
an um hvernig taka skuli á málum sem
koma upp hverju sinni. Það má segja að
stóra nefndin sé baknefnd, því það væri
óeðlilegt ef þröngur hópur réði ferðinni í
samningamálum.“ Sævar sagði það því oft
erfiðan og leiðinlegan tíma fyrir baknefnd-
ina þegar þarf að bíða eftir því hvað gerist í
innstu vígstöðvum, eða á bakvið tjöldin eins
og oft er sagt, en hann segir það þó nauð-
synlegt að þetta fólk sé til taks til að bera
saman bækur sínar og ræða framhaldið.
Þrátt fyrir það sem að ofan er lýst segir
Sævar oft ríkja mjög mikla spennu á þessum
stundum. „Þá tekur á taugarnar og auðvitað
er það oft léttir á mönnum þegar kemur í
ljós að hægt er að leysa deilumál sem mjög
stóð samningum fyrir þrifum."
Verða að sýna sínar verstu hliðar
Sævar segir að allir þeir samningar sem
hann hefur tekið þátt í að skrifa undir og
bera upp fyrir sitt fólk hafi verið samþykkt-
ir, nema samningurinn sem felldur var með
miklum meirihluta fyrir tveimur árum.
„Menn voru ekki ánægðir með það sem ver-
ið var að gera, en við sáum að lengra var
ekki komist með okkar viðmælendur og að
við yrðum að leggja samninginn fyrir dóm
félagsmanna. í kjölfar þessa atburðar voru
hinir frægu Akureyrarsamningar undirritað-
ir og ég hef aldrei heyrt annað en ánægju-
raddir með Akureyri sem samningsstað frá
þeim sem að samningaviðræðunum stóðu,
bæði f.h. vinnuveitenda, verkalýðsforyst-
unnar og sáttasemjara. Menn voru mjög
staðfastir í störfum og sammála um hvað
Laugardagur 7. apríl 1990 - DAGUR - 11
Alþýðuhúsið væri hentugt til samningsgerð-
ar.“
Annað kemur upp í hugann þessu tengt,
en það eru þessi hörðu, grimmu forystu-
menn verkalýðsarmsins, menn eins og Guð-
mundur J. og Ásmundur Stefánsson,
Ásjóna þeirra í fjölmiðlum er oft ógnvænleg
en hvernig skildu þessir menn vera inn við
beinið? „Þeir eru flestir, ef ekki allir mestu
gæðablóð, en þeir verða bara að sýna sínar
verstu hliðar hvað þetta snertir þegar á
hólminn er komið í samningaviðræðum.
Þessu utan ríkir aðeins blíða og kærleikur
hjá þessum mönnum. Þeir eru mannlegir
eins og við.“
Skalf illilega fyrir framan
kosningasjónvarpið
Sævar var fljótur til svars þegar hann var
spurður hvort hann stefndi til enn hærri
metorða innan verkalýðsforystunnar. „Ég
hef aldrei talið mig framagjarnan mann og
átti t.d. aldrei von á því þegar ég réð mig til
starfa hjá Einingu að ég ætti eftir að enda í
þessu starfi. Hugur minn horfir ekki lengra
uppávið.
Margir forystumenn verkalýðsins hafa
blandað sér í stjórnmál af ýmsu tagi og eitt-
hvert sinn var Sævar tengdur Alþýðuflokkn-
um á Akureyri. „Jú ég tók þátt í prófkjöri
Alþýðuflokksins fyrir sveitarstjórnarkosn-
ingarnar á Akureyri 1978. Aðdragandi þess
var nokkuð skondinn því ég var alls ekki á
því að gefa kost á mér en lét til leiðast að-
eins einni klukkustund áður en skila átti
meðmælendalistum. Það birtist hópur
stuðningsmanna til mín um kvöldið með
staðfestingarlista sem ég þurfti að skrifa
undir og ég hélt í raun að það myndi ekki
takast að safna meðmælendum á svona
skömmum tíma. En þeir voru greinilega
búnir að skipuleggja þetta vegna þess að ég
skrifaði undir nokkuð marga lista og með-
mælendunum var bjargað á þessum skamma
tíma. Á þessum tíma gátu menn gefið kost á
sér í ákveðin sæti, en ég gaf kost á mér í 3.
sæti og vann það. Þegar þetta var áttu
Alþýðuflokksmenn einn mann í bæjarstjórn
en þegar upp var staðið fengum við tvo
menn og það munaði aðeins hársbreidd að
ég færi inn sem þriðji maður. Ég skalf illi-
lega fyrir framan kosningasjónvarpið því
nánast alla nóttina var ég inni og datt ekki
út fyrr en í restina. Mig óraði aldrei fyrir
þessu og trúði aldrei að ég færi inn. En ég
var 1. varamaður og sat nokkra bæjarstjórn-
arfundi en þegar þessu kjörtímabili lauk var
ég fljótur að taka ákvörðun um að gefa ekki
kost á mér aftur þennan slag. Síðan hef ég
nánast ekkert komið nálægt stjórnmálum þó
ég eigi mínar pólitísku skoðanir fyrir mig.
Það er mín skoðun að pólitískir flokkar eigi
ekki að hafa mikil áhrif inn í stjórnir verka-
lýðsfélaga þó það tíðkist mjög.“
Yill ekki missa af
knattspyrnuleikjum
Okkur lék forvitni á að vita hvað Sævar Frí-
mannsson gerir að loknum vinnudegi.
Grúskar hann í lögum verkalýðsfélaga og
sökkvir sér oní ævisögur fallinna verkalýðs-
hetja? „Ég verð að viðurkenna það að eftir
langan vinnudag þar sem maður hefur verið
að snúast í þessum málum, deilumálum á
vinnustöðum og öðru slíku, er ég búinn að
fá mig fullsaddan. Maður er ekki mikið fyrir
að hræra í þeim hlutum sem að starfinu lýt-
ur þegar heim kemur og oft verður maður
var við að á skemmtistöðum vill fólk gjarn-
an tala við þá sem sinna þessum störfum.
Oft á tíðum getur verið gaman að ræða við
fólk í góðu tómi, en miklu betra væri þó að
eiga viðskipti við þetta fólk á vinnutíma en
á slíkum stöðum sem þessum.
Síðustu ár hef ég ekki tekið löng sumarfrí
í einu, heldur dag og dag. Ef ég fer í frí
reyni ég að fara í sannkallaðar afslöppunar-
ferðir. Svo passa ég mig auðvitað á því að
sleppa engum knattspyrnuleikjum eða
handknattleiksleikjum ef ég hef tök á að sjá
þá og er öllum stundum í nálægð við leiki ef
ég get, því það er mitt líf og yndi. Beinar
sendingar í sjónvarpi eru líka nokkuð sem
ég læt ekki framhjá mér fara og maður lætur
sig hafa það að vakna upp á nóttunni ef því
er að skipta."
Lítur upp í hvert sinn
sem möstur koma fyrir Tangann
Sævaf segist líka fara annað slagið í veiði
með vini sínum þó hann vilji ekki kalla sig
mikinn veiðimann, en hann segist hafa gam-
an af veiðinni. Þá lék hann sér aðeins í golfi
fyrir nokkrum árum en gafst upp og missti
áhugann. „Mér fannst ég svo andskoti léleg-
ur í þessu,“ sagði hann.
Fyrir nokkrum árum ákvað Sævar að nota
hluta af sumarfríinu sínu og fara túr á frysti-
togara. Hann vildi með því kynnast af eigin
raun breyttum starfsháttum um borð og
rifja upp gamlar endurminningar. Kunningi
hans var þá skipstjóri á Siglfirðingi og fór
Sævar með honum í 3ja vikna túr. „Þetta
var æðislega gaman og jafnframt fannst mér
ótrúlegt hvað vinnubrögðin höfðu breyst til
batnaðar og aðstaða öll.“
Skrifstofa Sævars í Alþýðuhúsinu vísar
eins og í Barnaskólanum forðum, til austurs
út að Vaðlaheiði. Kemur aldrei upp þrá eftir
sjónum? „Jú, jú. í hvert skipti sem sér í
möstur koma fyrir Tangann lít ég upp og
fylgist með hvaða skip sé að koma inn. Hér
áður fyrr þekkti maður hvert skip og þó ég
geri það ekki lengur hef ég mjög gaman af
að fylgjast með.“
Hér setjum við endapunktinn á viðtalið
við Sævar þó eflaust hefði verið hægt að
halda lengi áfram. En skyldan kallar og
maður í hans stöðu hefur sjaldan tíma til að
klára úr kaffibollanum sínum . . . VG