Dagur - 20.04.1991, Síða 12

12 - DAGUR - Laugardagur 20. apríl 1991
Hann hefur atvinnu af því að töfra fram tona ur
stærsta hljóðfæri landsins - floknu og
marsslungnu orgeli Akureyrarkirkju - við h.n
ýmsu tækifæri. Leiðir nokkra nemendur
við Tónlistarskólann á Akureyri. allan sannlc. a
um leyndardóma orgelsms. Stjornar
auk þess Kór Akureyrarkirkju. Björn Ste.nar
Sólbergsson, þrítugur Skagamaður,
er í helgarviðtali.
Björn Steinar segist ekki vera af tón-
listarættum, þó svo að tónlistar-
gyðjan hafi svifið töluvert yfir
vötnum á heimili hans á Akranesi.
Móðir hans, Arnfríður Árnadóttir, söng í
kirkjukórnum og það sama gerði amma
hans. Faðir hans, Sólberg Björnsson, verk-
stjóri hjá Þorgeiri og Ellert, sest stundum
fyrir framan píanóið og gleymir sér í ýmsum
dúrum og mollum. „Eldri bræður mínir spil-
uðu báðir á hljóðfæri og þeir smituðu mig af
þessari bakteríu. Ég byrjaði strax átta ára
gamall að læra á píanó í Tónlistarskólanum
á Akranesi. Haukur Guðlaugsson, þáver-
andi skólastjóri Tónlistarskólans og núver-
andi söngmálastjóri Þjóðkirkjunnar var
einn af kennurum mínum á píanóið. Hann
fór síðan að sýna mér orgelið í kirkjunni á
Akranesi og hvaða möguleika það hefði.
Smám saman fékk ég áhuga á því og byrjaði
tólf ára gamall að læra á það. Jafnframt
lærði ég á píanó og hef alltaf æft mig mikið
á það.
Ég stundaði nám á tónlistarbraut Fjöl-
brautaskólans á Akranesi og var jafnframt í
Tónskóla Þjóðkirkjunnar. Raunar hefur
hann aðsetur í Reykjavík, en ég gat lokið
náminu upp á Akranesi.“
I orgelnám til Rómar og Parísar
Björn Steinar var þegar hér var komið sögu
ákveðinn í því að helga sig tónlistinni og
ekkert annað kom til greina en að drífa sig
út fyrir landsteinana. Hann hafði augastað á
orgelskóla í París og sótti um. Skólinn
reyndist vera yfirbókaður og svarið var
neikvætt. „Ég fór því fyrir tilstilli Hauks
Guðlaugssonar ásamt konu minni, Hrefnu
Harðardóttur, og dóttur, til ársdvalar í Róm
og innritaðist til náms hjá kennara að nafni
J.E. Göettche, sem nú er organisti páfans í
Vatikaninu.
Ég hafði aðeins einu sinni áður farið út
fyrir landsteinana og fyrir mig var Róm önn-
ur veröld. Það eina sem ég vissi fyrir víst var
að ég myndi fá orgelkennslu einu sinni í
viku. Haukur hafði sagt mér að auðvelt væri
að fá leiguhúsnæði í Róm. Annað kom á
daginn. Það var gjörsamlega vonlaust að fá
leiguíbúð í borginni. Fyrstu sex vikurnar
vorum við á „pensioni“, ódýru hóteli, þar
sem ekki var hægt að elda mat. Síðan kom-
umst við í samband við konsúl íslands í
Róm og hann hjálpaði okkur að finna hús-
næði. Að endingu fengum við íbúð í
úthverfi Rómar. Að mörgu leyti var hún á
óhentugum stað, því það tók mig hálfan
annan tíma í lest og strætisvagni að komast
í kirkjuna þar sem ég æfði mig.
Kennslan var öll í formi einkatíma. Þarna
lærði ég meðal annars sérstaka pedaltækni
sem kennari minn hafði sérhæft sig í. Þetta
var iíka góður skóli í að læra að æfa sig fjóra
til sex tíma á dag.
Ég hafði aldrei hugsað mér að læra áfram
á Ítalíu. Almenna skólakerfið þar er ekki
eins gott og það gæti verið. Auk þess hafði
hugur minn alltaf staðið til þess að fara til
Frakklands, enda hefur mikil nýsköpun ver-
ið í orgeltónlist þar á síðustu fimmtíu árum.
Haustið 1982 hóf ég síðan nám í París og
var þar næstu árin.
Það er mikill munur á þessum tveim
borgum. Róm er suðræn borg, en þrátt fyrir
heimsborgarbrag Parísar er hún að vissu
leyti nær okkur. Þar er gífurlega mikið um
að vera á öllum sviðum tónlistarinnar.
Þegar ég kom til Frakklands fann ég strax
að ég var kominn í hinn harða heim tónlist-
arinnar. í skólanum, sem er mjög eftirsótt-
ur, var fólk allsstaðar að úr heiminum og
hlutfallslega fæstir Frakkar. Samkeppnin
var gífurleg og mér varð fljótlega ljóst að
það þýddi ekkert annað en að duga eða
drepast.
í háskólanum voru þrjú orgel og auk
þeirra fengum við tækifæri til þess að spila
einu sinni í mánuði á stórt orgel í kirkju í
útborg Parísar. Auk þess hafði ég æfinga-
aðstöðu í Kalvínistakirkju, þar sem ég spil-
aði í staðinn við messur.
Auk Bachs, sem er höfuðtónskáld orgels-
ins, lagði ég áherslu á að kynna mér franska
orgeltónlist þessarar aldar, en auðvitað
einnig rómantísk tónskáld eins og Mendel-
sohn og Cesar Franck," sagði Björn Steinar.
Dvölin í Frakklandi var ánægjuleg að
sögn Björns Steinars. Þó sagði hann að
Parísarbúar væru ekkert sérstaklega vinsam-
legir. Þeir viðurkenna ekkert annað tungu-
mál en sitt eigið og því sagði hann að erfitt
hefði verið að koma „mállaus" inn í þetta
samfélag. „í fríum fórum við oft út á land og
við urðum þess strax vör að yfirbragð fólks-
ins þar var allt annað en í París. Það var
opnara og vinalegra. En auðvitað er hægt að
finna gott fólk í París eins og allsstaðar ann-
ars staðar í heiminum.“
Frá Frans til Akureyrar
Gengið var frá ráðningu Björns Steinars í
stöðu organista við Akureyrarkirkju tveim
árum áður en hann lauk námi í París. „Jakob
Tryggvason hafði lýst yfir að hann vildi láta
af störfum. Sóknarnefnd Akureyrarkirkju
fór þá að svipast um eftir nýjum organista
og meðal annars frétti hún af mér. Ég var
fenginn norður til þess að spila til prufu og í
framhaldi af því var ákveðið að ráða mig.
Jakob féllst síðan á að starfa áfram við
kirkjuna þangað til ég lyki námi.
Ég var strax mjög spenntur fyrir því að
flytja til Akureyrar. Þetta er góð staða og
orgelið í Akureyrarkirkju er stærsta hljóð-
færi landsins. Auk þess vissi ég að í þessu
fælust ýmsir möguleikar í tónlist við kirkj-
una. Fljótlega eftir að ég tók við þessu starfi
árið 1986 fór ég fram á að gert yrði átak í
því að efla tónlistarlíf við kirkjuna og sókn-
arnefndin hefur staðið vel við bakið á mér í
þeim efnum.“
Stórkostlegasta hljóðfærið
Talið berst að uppbyggingu og sérkennum
orgelsins. Björn Steinar leggur áherslu á orð
sín þegar hann segir að orgelið sé stórkost-
legasta hljóðfæri sem til er. „Það sem gerir
orgelið svo tignarlegt er þessi gríðarlega
stærð og umfang þess. Orgelið gefur mikla
möguleika í blæbrigðum og raddvali. Upp
úr hinu svokallaða sinfóníska tímabili
orgelsins var litið á það sem nokkurskonar
hljómsveit og oft voru hljómsveitarverk
umskrifuð fyrir það.
Það er gífurlega mikið til af efni fyrir
orgel. Öll helstu tónskáldin hafa skrifað
fyrir það. Hins vegar eru ekki til nógu mörg
góð íslensk orgelverk. Á því verður að ráða
bót.“
Engin tvö pípuorgel eru eins. Orgelið í
Akureyrarkirkju er þýskt, af gerðinni Stein-
meyer, smíðað árið 1961. „Það vill svo
skemmtilega til að bæði ég og orgelið eigum
þrítugsafmæli á þessu ári,“ sagði Björn
Steinar og brosti. „Orgel hafa sín sérein-
kenni eftir því hvenær þau eru smíðuð.
Talað er um barokkorgel, rómantísk orgel
og svo framvegis. Orgelið í Akureyrarkirkju
er undir rómantískum formerkjum. Það
þýðir að það hentar best fyrir tónlist frá
rómantíska tímabilinu og reyndar er það
einnig mjög hentugt fyrir nýrri tíma tónlist.
Orgelið er 45 radda. Stærsta pípan í því
er sextán fet, sem þýðir að dýpsta pípan í
pedalanum er sextán fet. Til samanburðar
er dýpsta pípan í efstu röddinni eitt fet.
Þetta hljóðfæri hefur fjögur verk, eitt fyrir
pedalana, og eitt fyrir hvert þriggja hljóm-
borða.
Pípurnar breytast í takt við hitabreyting-
ar. Því verður að stilla orgelið reglulega og
ég geri það að hluta til sjálfur. Auk þess
Ésí er aldrei eimnana
við orji’eliö
- rætt við Björn Sólbergsson, organista og kórstjóra
Laugardagur 20. apríl 1991 - DAGUR - 13
1
kemur orgelsmiður tvisvar á ári og stillir allt
hljóðfærið og lagar það sem aflaga fer. Á tíu
ár^ fresti verður að rífa það í sundur og
hreinsa hverja einustu pípu,“ sagði Björn
Steinar.
Langar æfíngar á degi hverjum
Organistinn er jafnan kominn niður í Akur-
eyrarkirkju kl. 9 að morgni og æfir sig fram
að hádegi á píanó og orgelið. Auk þess að
spila við athafnir í kirkjunni eftir hádegi
kennir hann orgelnemendum við Tónlistar-
skólann á Akureyri tvo daga í viku. Ekki
má gleyma að stjórnun Kórs Akureyrar-
kirkju krefst mikils undirbúnings.
„Yfirleitt er ég alltaf að æfa fyrir ein-
hverja tónleika því ég geri töluvert af því að
spila á tónleikum. Þetta efni spila ég líka oft
við ýmsar athafnir í kirkjunni.
Það er allt öðruvísi að spila fyrir fólk
heldur en að vera einn við æfingar í kirkj-
unni. Á tónleikum koma til hlutir eins og
stress. Ég er alltaf stressaður fyrir tónleika
og lít svo á að það sé aðferð náttúrunnar til
þess að fá mann til þess að vanda sig. Kenn-
arinn minn sagði einhverntímann að maður
ætti fyrst að hafa áhyggjur ef maður væri
ekki stressaður. Það er gífurlegt álag að
spila eina tónleika. Maður verður að ein-
beita sér að því að gera ekki vitleysur og um
leið að túlka tónlistina eins vel og maður
mögulega getur.“
Starf organistans er með þeim hætti að
hann situr löngum stundum við æfingar einn
í helgidómnum og glímir við flókin verk
höfuðsnillinga tónbókmenntanna. Er þetta
ekki einmanalegt starf?
„Ég er aldrei einmana við orgelið. Mér
finnst gaman að æfa mig og vera einn með
orgelinu."
Björn Steinar segist ekki finna fyrir ein-
angrun á Akureyri sem konsertspilari. „Ég
álít það mína gæfu að vera organisti hér, því
það gefur mér tækifæri til þess að vera starf-
andi tónlistarmaður í fullu starfi. En það er
einnig mjög nauðsynlegt að taka þátt í orgel-
hátíðum og fá samanburð við aðra orgel-
leikara, því eins og í öðru er samkeppnin
mikil í þessu.“
Ógleymanleg orgelhátíö í Ríga
Eins og fram kemur í orðum Björns Stein-
ars hefur hann oft haldið sjálfstæða. orgel-
tónleika. Hann hefur m.a. spilað á Akur-
eyri, Egilsstöðum, Selfossi, Akranesi, Dal-
vík og í Reykjavík. Auk þess hefur Björn
spilað erlendis og hann hyggur á frekara
tónleikahald á erlendri grundu. Á komandi
sumri spilar hann á tónleikum í Þýskalandi
og Danmörku.
Björn Steinar tók þátt í þriðju norrænu
orgelhátíðinni í Ríga í Lettlandi sl. vor. Að
taka þátt í henni var að hans sögn lyginni
líkast, enda orgelið í dómkirkjunni í Ríga
ekkert venjulegt tæki, 124 radda og á sínum
tíma stærsta orgel í heimi. Björn Steinar
spilaði einleikstónleika á það að viðstödd-
um um 1800 manns. „Ég hef aldrei spilað
fyrir annan eins fjölda. Það virðist vera
mikill áhugi þarna fyrir orgeltónlist og fjöl-
margir ferðamenn fara til Ríga til þess sjá
þetta orgel og heyra í því.“
Með söngstjórasprotann á lofti
Starfi organista Akureyrarkirkju fylgir
stjórnun Kórs Akureyrarkirkju. Björn
Steinar lærði kórstjórn í þrjú ár áður en
hann hélt til náms erlendis og einnig fékk
góða innsýn í kórstjórn samhliða orgelnám-
inu í París. „Það er stórkostleg reynsla að
hafa fengið tækifæri til þess að starfa með
kórnum. Þegar ég kom árið 1986 voru rúm-
lega 20 manns í honum. Þetta var yndislegt
fólk og sumt af því hafði sungið áratugum
saman. Það tók mér sérstaklega vel þótt ég
kæmi með nýjar hugmyndir og kannski
dálítið róttækar breytingar. Ég hafði áhuga
á því að útvíkka starf kórsins og æfa stærri
verk. Til þess að það væri unnt þurfti að
fjölga söngfólki. Jafnframt vildi ég hafa kór-
inn það stóran að hægt væri að skipta hon-
um niður við venjulegar messur, þannig að
tíu til tólf manna hópur leiddi safnaðarsöng.
Þetta fyrirkomulag hefur að mínu mati gefið
mjög góða raun.
Á síðustu árum hefur komið mikið af
yngra fólki í kórinn og núna eru á bilinu 45-
50 manns í honum. Þessi stærð gerir okkur
mögulegt að takast á við stærri verkefni,
sem ég tel að gefi kórfólkinu mikið. Eftir
því sem maður þarf að leggja meiri vinnu á
sig, því meiri ánægju hefur maður af af-
rakstrinum. Við höfum haft það að mark-
miði að taka eitt stórt verkefni á ári og
undanfarin ár höfum við flutt Orgelmessu
Haydns, kantötu eftir Teleman, Missa brevis
eftir Kodály og í hátíðarmessu annan
sunnudag mun kórinn flytja Missa brevis í
C-dúr eftir Mozart. Þá mun kórinn flytja
nýtt verk eftir Jón Hlöðver Áskelsson í
Hallgrímskirkju í lok maí. Ég vil að fram-
hald verði á því að tónskáld semji sérstak-
lega fyrir kórinn.
Ég hef háar hugsjónir fyrir hans hönd.
Þetta er orðinn glæsilegur kór og með sama
áframhaldi verður hann betri og betri. Ég
hef hug á því að halda áfram á þeirri braut
að efla kórinn sem konsertkór. Því fylgir að
hann syngi víðar en hér á Akureyri. Ég
stefni að þvi að hann fari reglulega í tón-
leikaferðir innanlands og erlendis. Ég
nefndi að við munum syngja í Hallgríms-
kirkju í lok maí. í sömu ferð syngur kórinn
einnig á tónleikum á Akranesi. A næsta ári
hefur okkur verið boðið að syngja í
Randers, vinabæ Akureyrar í Danmörku.“
Björn Steinar neitar spurningunni um
hvort ekki sé lýjandi starf að æfa kór auk
þess að vera orgelleikari. „Öðru nær. Það er
uppbyggjandi. Auðvitað verður maður
stundum þreyttur bæði líkamlega og and-
lega, en þetta er ótrúlega skemmtilegt starf
og gefur manni mikið.“
Sumartónleikarnir hafa sannaö sig
Björn Steinar er ásamt Margréti Bóasdótt-
ur, sópransöngkonu og yfirkennara Tónlist-
arskólans á Akureyri, upphafsmaður svo-
kallaðra sumartónleika í Ákureyrar-, Húsa-
víkur- og Reykjahlíðarkirkju í Mývatns-
sveit, sem efnt hefur verið til undanfarin
sumur. „Strax og ég kom hingað komst ég
að raun um hversu gott tónleikahús Akur-
eyrarkirkja er og því fannst rnér full ástæða
til þess að gefa ferðafólki og tónlistaráhuga-
fólki kost á að sækja einnig tónleika þar yfir
sumarið. Ég kynntist Margréti Bóasdóttur
og komst að raun um að hún var með svip-
aðar hugmyndir um tónleikahald í Mývatns-
sveit. Við ákváðum að sameina krafta okkar
og það hefur gefið mjög góða raun.
Aðsóknin að þessum tónleikum, sem eru
um sex helgar á hverju sumri, hefur verið
mjög góð bæði í Reykjahlíðarkirkju og
Akureyrarkirku, en lakari á Húsavík. Hún
sannar það að mikil þörf var á slíku tón-
leikahaldi.“
Yill efla tengsl kirkju og lista
Björn Steinar er ötull talsmaður þess að
kirkjan tengist í auknum mæli fjölbreyttri
listastarfsemi í landinu. Til þess að undir-
strika þá skoðun ýtti hann fyrir tveim árum
úr vör kirkjulistaviku í Akureyrarkirkju,
þar sem fulltrúar hinna ýmsu listgreina
kynntu verk sín. Nú er aftur komið að
kirkjulistaviku í Akureyrarkirkju. Á
morgun, sunnudaginn 21. apríl, hefst fjöl-
breytt listahátíð í Akureyrarkirkju og
Safnaðarheimili kirkjunnar. Tónlistin skip-
ar þar veglegan sess. Sinfóníuhljómsveit
íslands heldur tónleika, og leikur Bjöm
Steinar með henni á orgel Akureyrarkirkju,
Margrét Bóasdóttir og Kristinn Örn Krist-
insson halda ljóðatónleika, Kór Akureyrar-
kirkju ásamt einsöngvurum og hljómsveit
flytja Missa brevis í C-dúr eftir Mozart og
Björn Steinar og orgelnemendur Tónlistar-
skólans spila á hádegistónleikum. Fimm
myndlistakonur frá Akureyri sýna verk sín í
Safnaðarheimilinu og efnt verður til hring-
borðsumræðna um tengsl hinna ýmsu greina
lista við kirkju og guðfræði. Ekki má
gleyma uppfærslu Leikfélags Akureyrar og
félaga úr Kór Akureyrarkirkju á Skrúðs-
bóndanum eftir Björgvin Guðmundsson, en
nk. föstudag verða hundrað ár liðin frá fæð-
ingu hans.
„Eins og við vitum hefur kirkjan í gegn-
um aldirnar verið leiðandi afl í listum. Á
síðustu árum hefur mér fundist hún hafa
misst samband við listafólk. Kirkjan þarf að
vera meira hvetjandi til nýsköpunar í listum
og þarf að gera meira að því að fá listafólk
til samstarfs við sig. Ég held þó að það sé
ekki bara við kirkjuna að sakast í því. Við
listafólkið eigum líka vissa sök.
Kirkjan hefur alltaf verið íhaldssöm
stofnun og ég held að henni beri að vissu
leyti að vera það. Hins vegar má hún ekki
vera það íhaldssöm að hún staðni gjörsam-
lega. Kirkjan þarf að vera lifandi, í sam-
bandi við samtímann, ekki bara á sviði lista
heldur einnig á öðrum sviðum. Þarna kemur
til sú eilífa togstreita að vera liíandi og víð-
sýn og halda í vissa hluti.
Kirkjulistavika í Akureyrarkirkju er ein
aðferð til að tengja listafólk við kirkjuna. í
undirbúningi að þessari kirkjulistaviku hef-
ur maður fundið glögglega hversu jákvæðir
listamennirnir eru í garð kirkjunnar,“ sagði
Björn Steinar Sólbergsson.
Texti: Óskar Þór Halldórsson.
Mynd: GoIIi.