Dagblaðið Vísir - DV - 16.07.1994, Page 12

12
LAUGARDAGUR 16. JÚLÍ 1994
Erlend bóksjá
Metsölukiljur
Bretland
Skáldsögur:
1. Joanna Troliope:
A Spanish Lover.
2. Patricia D. Cornwell:
Cruel and Unusual.
3. Tom Clancy:
Without Remorse.
4. Roddy Doyle:
Paddy Clarke Ha Ha Ha.
6. John Grisham:
The Client.
6. Wilbur Smith:
River God.
7. Jilly Cooper:
The Man Who Made Hus-
bands Jealous.
8. John le Carré:
The Night Manager.
9. Kathy Lette:
Foetal Attraction.
10. Barbara Taylor Bradford:
Angel.
Rit almenns eðlis:
1. Jung Chang:
Wild Swans.
2. J. McCarthy & J. Morrell:
Some Other Rainbow.
3. Alan Clark:
Diaries.
4. W.H. Auden:
Tell Me the Truth about
Love
5. Brían Keenan:
An Evil Cradling.
6. Russell Davis:
The Kenneth Williams
Diaries.
7. Bill Bryson:
Neither here nor there.
8. Howard Rheingold:
Stereogram.
9. Stephen Fry:
Paperweight.
10. Nick Kent:
The Dark Stuff.
(Byggt á The Sunday Times)
Danmörk
Skáldsögur:
1. Peter Hoeg:
Froken Smillas
fornemmelse for sne.
2. Dorothy L. Sayers:
Peter Wimsey i Oxford.
3. Ajice Walker:
Ándetempiet.
4. Troels Klovedal:
Oerne under vinden.
5. Dan Turéll:
Vrangede billeder.
6. Peter Hoeg:
Fortællinger om natten.
7. Bret Easton Ellis:
American Psycho.
(Byggt s Politiken Sendag)
Shakespeare
í heild sinni
Ný heildarútgáfa á leikritum og
ljóöum leikskáldsins mikla frá Strat-
ford, William Shakesepare, er komin
út í pappírskUju á vegum háskóla-
útgáfunnar í Oxford. Frumútgáfa
þessa mikla rits, sem hér er 1274
blaðsíður, kom á markað fyrir sex
árum, 1988, og hlaut góðar viðtökur.
Ritstjórum slíkrar útgáfu er mikiU
vandi á höndum af mörgum ástæð-
um. Mestu skiptir kannski hversu
lítið er vitað um Shakespeare sjálfan
og verk hans frá þeim tíma er hann
var á lífi (1564-1616). Hann hafði ekki
sömu fyrirhyggju og Ben Jonson að
láta prenta heUdarútgáfu verka
sinna í Ufanda Ufi. Það féll því í hlut
annarra að ganga frá leikritunum til
prentunar. Af þeim sökum er oft
mikUl munur frá einni prentun til
annarrar.
Tvö leikrit
um Lé konung
Ritstjórar þessa mikla verks gera í
formála grein fyrir viðfangsefni sínu,
vandamálum og vinnubrögðum.
Meginreglan virðist sú að velja þá
útgáfu hvers verks sem þeir teíja
koma næst hinni eiginlegu sviðsgerð
höfundarins.
Þetta hefur í fór með sér að í sum-
um tUvikum fella þeir út úr leikrit-
unum texta sem vafalítið er eftir
Shakespeare; slíkir kaflar eru þá
birtir sérstaklega sem viðauki.
í einu tilviki er svo mikill munur
á elstu prentunum (frá 1608 og 1623)
að ritstjórarnir telja að um sé að
)xfarrí ^h'ákéspea
THE COMPLHTH
WORKS
Umsjón
Elías Snæland Jónsson
ræða tvær mjög ólíkar gerðir verks-
ins. Þetta er hið fræga leikrit um Lé
konung. Áður fyrr var þessum
tveimur útgáfum leikritsins gjarnan
steypt saman í eina. Nú er hins vegar
talið að fyrri gerðin sé upphaflegt
handrit Shakespeares en sú síðari
endurskoðuð leikgerð hans. Ritstjór-
ar Oxford-útgáfunnar fara því þá leið
aö birta bæði leikritin.
í samvinnu
við önnur skáld
Vitað er að Shakespeare samdi nokk-
ur leikrit í samvinnu við önnur leik-
skáld. Þetta á sérstaklega við um
höfund að nafni John Fletcher. Tvö
þeirra verka eru enn til og birtast
hér. Annað er um Hinrik áttunda og
fær hér sitt upphaflega nafn, „All is
True“, en hitt nefnist „The Two
Noble Kinsmen." Þá liggja fyrir
heimildir um að þeir hafi samið
þriðja verkið saman, „Cardenio", en
fræðimenn telja það glatað.
Ritstjórarnir hallast einnig að
þeirri skoðun að Shakespeare hafi
samið leikritið „Pericles" í samvinnu
við George Wilkins sem einnig ritaði
skáldsögu um efnið. Tekið er mið af
skáldsögunni við „lagfæringu" text-
ans sem hér er prentaður.
Úr leikritinu um Sir Thomas
Moore eru hér eingöngu valdir stutt-
ir kaflar sem örugglega eru taldir
vera eftir Shakespeare en verkinu
að öðru leyti sleppt.
Ljóst er að gífurlegt starf liggur að
baki þessari heildarútgáfu og það af
hinum færustu mönnum í Shakes-
peare-fræðum. Að henni er því mik-
ill fengur. En auðvitað hljóta breyt-
ingar á frægum setningum í verkum
meistarans stundum að falla í grýtt-
an jarðveg. Mér þykir til dæmis upp-
haf leikritsins um Ríkarð þriðja
daprast nokkuð í þessari útgáfu því
hér breytist „vetur raupa vorra“
ekki lengur í „dýrlegt sumar“ vegna
„sólar“ Jórvíkinga heldur „sonar“.
WILLIAM SHAKESPEARE:
THE COMPLETE WORKS.
Aöalritstjórar: Stanley Wells og Gary
Taylor.
Oxford University Press, 1994.
Metsölukiljur
Bandaríkin
Skáldsögur:
1. Michael Crichton:
A Case of Need.
2. Tom Clancy:
Without Remorse.
3. John Grisham:
The Client.
4. Scott Turow:
Pleading Guilty.
5. Judith McNaught:
Perfect.
6. Kevin J. Anderson:
Dark Apprentice.
7. Robert Ludlum:
The Scorpio lllusion.
8. E. Annie Proulx.
The Shipping News.
9. Mary Higgins Clark:
l'll Be Seeing You.
10. John Le Carré:
The Night Manager.
11. Anne Rivers Siddons:
Hill Towns.
12. Dominick Dunne:
A Season in Purgatory.
13. Jeffrey Archer:
Honor Among Thieves.
14. Patricia D. Cornwell:
Cruel 8i Unusuat.
15. John Grisham:
A Time to Kill.
Rit almenns eðlis:
1. Thomas Moore:
Care of the Soul.
2. Bailey White:
Mama Makes up Her Mind.
3. Peter D. Kramer:
Listening to Prozac.
4. M. Scott Peck:
The Road Less Travelled.
5. M. Hammer 8i J. Champy:
Reengineering the
Corporation.
6. Lewis B. Puller Jr.:
Fortunate Son.
7. Cornelius Ryan:
The Longest Day.
8. Maya Angelou:
I Know why the Caged Bird
Sings.
9. Joan W. Anderson:
Where Angels Walk.
10. Susanna Kaysen:
Girl, Interrupted.
11. Cornel West:
Race Matters.
12. Benjamin Hoff:
The Tao of Pooh.
13. Peter Mayle:
A Year in Provence.
14. Robert D. Kaplan:
Balkan Ghosts.
15. Gail Sheehy:
The Silent Passage.
(Syggt á New York Times Book Reviow)
Vísindi
Halastjama rekst á Júpíter í kvöld:
Eldglæringamar lýsa
milljónir ldlómetra
Þannig ímyndar teiknari sér að árekstur halastjörnunnar og Júpíters í kvöld
muni líta út.
Miklihvellur-
inn staðfestur
Stjamvísindamenn í Hollandi
hafa komist að því að helium og
vetnl em milli sfjörnuþoka í hlm-
ingeimnum. Það staðfestir hluta
kenningarinnar um að alheimur-
inn hafi oröið til við hinn svokall-
aöa miklahvell.
Samkvæmt kenningunni
mynduðust helium og vetni, tvö
léttustn frumefntn, viö kjarna-
kiofning næstu þrjár mínúturnar
eftir sprenginguna sem varð upp-
haf alls.
Vísmdamennirnír sögðust hafa
notað nýjan og endurbættan
Hubble stjörnusjónaukann til að
skoða ljós frá fjarlægu dulstirni
og þannig fundu þeir efnin tvö.
Parkinsons
og eiturefni
Fleiri vísbendingar hafa nú
fundist um að samband sé milii
parkinsonsveiki og skordýraeit-
urs í umhverönu, ef marka má
níðurstöður rannsókna á heila-
sýnum sem gerðar vom viö há-
skólann i Miami á Flórída.
Rannsökuð voru sýni úr tutt-
ugu parkinsonssjúklingum og
þar fundust merki um skordýra-
eitriö dieldrin sem var bannað
vestanhafs áiið 1972.
„Ég tel ekki aö dieldrin valdi
parkinsonsveikinni en það er enn
einn liöur í ráðgátunni,“ segir
Juan Sanchez-Ranros, einn vís-
indamannanna.__________
Umsjón
Guólaugur Bergmundsson
„Eðlisfræðinga dreymir um að
tljúga upp til móts við halastjömu
og sprengja hana í tætlur. Það má
segja að Júpíter muni gera það fyrir
okkur og það ókeypis."
Þetta segir Iwan Williams, stjarn-
vísindamaður við Queen Mary og
Westfield College háskólann í Lon-
don. Og draumurinn rætis einmitt í
kvöld, um það leyti sem íslendingar
setjast niður til að horfa á sjónvarps-
fréttirnar sínar, þegar halastjarnan
Shoemaker-Levy 9 rekst á plánetuna
Júpíter.
Stjarnfræðingar og eðhsfræðingar
hvarvetna munu beina öllum
stjömusjónaukum sínum og öðrum
tiltækum verkfærum að Júpíter í
þeirri von að verða vitni að þessum
mikla árekstri. Það eru svo stjarnvís-
indamenn í Suður-Afríku sem munu
hafa besta sjónarhornið á jörðinni.
Fyrstu stykkin úr halastjörnunni,
gaddfreðnir snjóboltar sem eru tæp-
lega fimm kílómetrar í þvermál með
gufustrók aftan úr sér, munu rekast
á Júpíter um kl. 20 í kvöld. Árekstr-
amir halda svo áfram í tæpa viku,
eða til 22. júlí, en sá stærsti verður
20. júlí, á 25 ára afmæh fyrstu tungl-
lendingarinnar.
Reiknað er með að tuttugu hala-
stjörnustykki rekist á Júpíter með
65 kílómetra hraða á sekúndu. Eld-
glæringarnar við samstuðið munu
sjást milljónir kílómetra leið í himin-
hvolfmu. David Hughes, stjörnu-
fræðingur við háskólann í ShefField
á Englandi, segir að orkan sem leys-
ist úr læðingi viö árekstrana sé álíka
og eitt hundrað þúsund til ein milljón
kjarnasprengjur af þeirri stærð sem
sprengd var yfir Hiroshima í heims-
styrjöldinni síðari.
Því miður munu menn á jörðinni
ekki sjá áreksturinn sjálfan þar sem
halastjarnan kemur að þeirri hhð
Júpíters sem snýr frá okkur. Spreng-
ingarnar munu hins vegar að öllum
líkindum lýsa upp einhver af tungl-
um plánetunnar. Það er hins vegar
öruggt að þær munu lýsa upp and-
rúmsioft Júpíters.
Auk stjörnusjónaukanna á jörðu
niðri verða Hubble stjörnusjónauk-
inn og geimforin Galileo, Voyager og
Ulysses sett í að mynda allt sem
hugsanlega mun sjást.
Vísindamenn munu aíla sér mikil-
vægrar þekkingar við árekstur Shoe-
maker-Levy 9 og Júpíters, þekkingar
um bæði plánetuna og halastjöm-
una, m.a. um hvort Júpíter hefur ein-
hvern fastan kjarna. Þá munu þeir
einnig fræðast um hvað kynni að
gerast ef slík halastjarna lenti í sam-
stuði við iörðina. .
Otur getur
verið hinn
mesti ruddi
Flestir eru líklega þeirrar skoð-
unar að oturinn sé hið mesta
gæðablóð, alveg hreint yndislegt
dýr. Það er þó ekki alltaf svo því
karldýrið, að minnsta kosti, getur
verið hinn mesti ruddi.
Líffræðingurinn Marianne Ri-
edman við sædýrasafnið í Monte-
rey Bay hefur rannsakað hóp 60
otra í Kalifomíu frá árinu 1985
og komist að því að karldýrin
steli allt að þriðjungi matar síns
frá kvenþjóðinni.
Karlotrarnir ganga jafnvel svo
langt að halda ungviði í gíshngu
þangað til kvendýrin leysa það
út með lausnargjaldi í formi
fæðu.
Heilaleikfimi
fyrir minnið
Tom Budzynski, prófessor í
Flórída, og samstarfsmenn hans
em um þessar mundir að gera
rannsóknir á því hvort „heila-
leikfimi“ af ýmsu tagi, svo sem
tónlistarhlustun og stærðfræði,
geti stuðlað að bættu minni hjá
gömlu fólki.
Rannsóknin felst m.a. í því að
þátttakendur setjast niður tvisv-
ar á dag með sérstök gleraugu
með blikkandi ljósum. Á sama
tíma hlusta þeir á upptökur þar
sem þeim er falið að leysa stærð-
fræðiþrautir og myndagátur.
Minnispróf veröa svo lögö fyrir
með reglulegu miUibih til að at-
huga hvort þar verður framfor.