Þjóðviljinn - 24.12.1955, Blaðsíða 7

Þjóðviljinn - 24.12.1955, Blaðsíða 7
7 MARTIN A. HANSEN: Borgin sem siglir hraðbyri móti séu miklu eldri en Reykjavík, — sem var smákaupstaður um aldamótin, — og hafi allar gamlan miðbæ, vafinn margra alda sögnum og sögu, er þó auðveldara að átta sig á þeim en Reykjavík, auðveldara að lýsa þeim, eins og auðveldara er að lýsa fólkinu í einni sveit en lieilu landi. Vel getur verið að, þetta sé ímyndun, en það er ekki auðvelt að losna við hana. Mér virtist Reykjavik engu betri viðfangs en Osló, Stokkhólmur eða aðrar höfuð- borgir. t>ar sem atburðirnir gerast hjá framtakssamri þjóð, blandast ii. ! .ri ' n Fáar þjóðir eru slíkir bænda- dýrkendur og skandínavar, og óvíða hefur verið unnið jafn markvisst að því og þar, að útrýma gamalli arfleifð. Það er líklega mest um bændadýrk- un í Noregi og á íslandi, en þó hefur bændum fækkað meira í þessum löndum en annars stað- ar, að tiltölu við aðrar stéttir. Þessi fornaldardýrkun er nú liklega ekki annað en draumur og óraunsæ með öflu. En þó má ekki gleyma því, að einmitt í draumum fólksins birtist sjálft hugtakið sem í orðinu felst, enda þótt varast skuli.að taka of mikið mark á draumum. Það er ætíð eitthvað af draumi í þeim huliðsöflum, sem ákvarða framtíð fólksins unz þau eru orðin að veruleika, varanlegum umbótum, sýnilegum hlutum. Og þegar svo er komið, er Sven Havsteen- Mikkelsen teiknaði myndimar Hér birtLst kafli úr ferðabók dlanska skáidsins Martins A. Mansens frá íslandi, Rejse paa Island, og segir hér frá Mifuðborginni. Reykjavík er eitt hið vestlæg- asta af byggðum bólum á ís- iandi. Samt hefur þessi hrað- vaxandi borg, sem breiðist yfir mórauð holtin eins -eg’ sprota sé veifað, mátt til að ákvarða hvemig þjóðvegir liggja um alit landið. Þó að borgin sé á útnesi byggð, og hin góðu hér- uð víðs fjarri, er borgin samt ekki einungis höfuðstaður allra héraða landsins, heldur einnig • aðdráttaraf 1 hverju einu, sem í landinu þróast. Á Suðurlandi er enginn kaupstaður eða þorp, nema eitt, sem virðist vera sjálfu sér nægt, eins og Stykk- ishólmur og Borgarnes eru. Reykjavík ber þau ofurliði, svo að jafnvel þau sem fjarri iiggja, sýnast vera úthverfi hennar, Hafnarfjörður er und- artekning, þó að hann sé mjög nærri, eða í 10 km fjarlægð, og vex hann ámóta hratt að sínu leyti og Reykjavík, Það getur vel verið að líftaug sé þar á miili. Það líður varla á löngu fyrr en bæir þessir renna sam- an meðfram hinum ágæta steypta vegi sem er milli þeirra. Hafnarfjörður er spánnýr bær að mestu leyti. Viða má sjá á húsunum för eftir móta- timbur. Saint er þetta vina- legur staður, og sjálfum sér nægur að því er virðist og hann er svo einfaldur í sniðum, að hann minnir á hafnarbæi á Borgundarhólmi. Það angaði þar allt af salti og olíu utan af höfninni. Með vindinum barst væminn maltþefur af harðfiskinum, sem hékk á rám fyrir utan bæinn. Samt fundum við vel hinn góða ilm frá fal- legu húsagörðunum á hraun- syllunum, og svalt skógarloftið frá útsprungnum reynitrjám. Þetta er aðlaðandi staður fyrir út.’endan mann. Reykjavík er öðru vísi. Hún er raunar tólf sinnum stærri, í- búar hermar eru um 00.000 nú .sem stendur, og er það framt að því helmingur landsfólksins, — samt veit ég ekki nema þetta séu úreltar tölur, réttast væri að taka manntal í hverri viku. -Fóik flytur þangað hvaðanæva af landinu, og borgin vex sjálf- sagt örar en nokkur önnur á Norðurlöndum. En þó að mér i'aiiist lrendur að iýsa Reykja- vík nákvæmlega, þessum afl- vaka íslands og framtíðar- smiðju, er þó ekki vextinum einum um að kenna. Reykjavík er raunar engin stórborg á heimsmælikvarða, eða jafnvel Norðurlanda. Hún er álíka fjölmenn og Óðinsvé, Álaborg, Stafangur, eða Linkaupangur, og minni en Árósar, Gautaborg, Málmhaugar og Björgvin. Eh þó að allar þessar borgir fortið, nútið og framtíð saman þannig, að aðkomumanni veitist örðugt að leysa þá flækju, því ekki nægir að gera grein fyrir því sem er að gerast, heldur einnig þvi sem koma mun. Það nægir ekki að segja frá fjárhag þjóðar, stjórnmálum, menningu, því þetta er allt á hverfanda hveli, og virðist háð huldum öflum, dulinni rökleysu. Nú á dögum gerast atburðirn- ir helzt í höfuðborgunum. Þess- ar miðstöðvar sýnastihafa óskor- að einveldi yfir hinum smærri stöðum, og þetta ofurvald fer vaxandi með tímanum. Hinar minni borgir reyna að hamla á móti, en ráða ekki við neitt. Stórborgin, þar sem fjármagn og ríkisvald á heima, þar sem allar hinar helztu stofnanir hljóta að rísa, fer bráðum að verða persónugervingur þjóðar- innar, sama er hvort okkur líkar þetta betur eða ver. Menningin kristallar allt liægt og hægt, bráðum verða allir borgarmenn, Sá sem vill kynna sér gamlar venjur fólksins í strjálbýlinu og kaiiptúnunum, hann verður að hafa hraðan á, því bráðum týnist þetta, og það þrátt fyrir hina rómantísku dýrkun mikils hluta þjóðarinn- ar og ekki sízt Reykvíkinga á þessum leifum horfinnar tíðar, og þá ímyndun að þangað sé afl að sækja handa framtíðinni. þessi öfl fyrir löngu farið að dreyma um eitthvað annað. Á þessari öld hefur það ver- ið algengt, að stórborgirnar hafi orðið fyrri til að upp- götva og viðurkenna gáf- uð alþýðuskáld og listamenn. Frá þeim hafa verið gerðir út björgunarleiðangrar til þess að bjarga því sem bjargað varð af gamalli þjóðmenningu. Þetta er gott útaf fyrir sig, og það er mikilsvert vegna framtíðar- innar, að stórborgirnar skuli vera hinni þjóðlegu arfleifð hollari en strjálbýlið eða smá- bæirnir. Það er undir hæfi- leika stórborganna komið til að tileinka sér hið þjóðlega og bjarga því. lifandi og heilu í hendur næstu kynslóða, hvað þær fá að eríðum frá fyrri öld- um. Svo mikið er víst, að þessi viðleitni er ekki öll fyrir gýg, jafnmikinn mun og sjá má á fólkinu í Kaupmannahöfn, Stokkhólmi, Osló og Reykja- vik, sín á milii iíkjast þessir borgarbúar ekki meira hverjir öðrum en danskir, sænskir, norskir og íslenzkir bændur g'era. Til þess að fá því svarað, hvað verða muni um hina fornu, skemmtilegu og sérkenni- legu menningu íslands, hljótum við að snúa okkur að Reykjavík og athuga hvernig sakir standi þar. Fyrir mörgum öldum var svo hátt ris á menningu þess- arar litlu þjóðar, að saga þess- arar álfu má engu fremur við þvi að glata menjum hennar og minjum en hún mætti við því að glata leikritum Shake- speares og tónlist barokaidar- innar í Þýzkalandi. Á öldunum sem í hönd fóru eftir ritaldir mót'aðist lundarfar og hugsun- arháttur almennings eindregið af þessum bókmenntaafrekum. Hve miklu af þessari arfðleifð mun takast að forða, ekki ein- ungis á söfn og í sýni- skápa, heldur inn i líf fólks- ins í landinu? Það getur ver- ið gaman að hitta fyrir af- skekkta sveitabæi eða byggðai-- lög, þar sem rækt er lögð við fomsögur og skáldskap í hin- um forna stíl, en dæmín sanna, að rækt við fornar venjur getur auðveldlega snúizt í sérvizku, jafnvel orðið til að flýta fyrir því, að það týnist að fullu sem varðveita skyldi, og mikið lá við að ekki glataðist. Það er eingöngu undir höfuð- staðnum komið, aflí hans, fram- kvæmdum og fyrirætlunum, hvað varðveitast kann næstu kynslóðum til handa. í Reykja- vík er að gerast sérkenniieg menningarþróun, og þessum stað er ætlað sérstakt hlutvcrk: að geyma og ávaxta arf, sem hlýtur að vera borg svo fram- andi sem mest má verða. Auk þess verður að minnast þess, að í Reykjavík er menn- ingarforusta fyrir allt landið og það líklega í ríkara mæli en nokkurs staðar annars. Reykjavík er ininni en aðrar höfuðborgir, en ekki er allt undir stærðinni komið, heldur ákvarðast vald höfuðborgar fyrst og fremst af einhverju sem liggur í loftinu, viðhorfinu til sjálfs sín og annarra, sjálfs- traustinu, sannfæringunni um að forustan sé hjá henni, hrok- anum, trúnni á það, að þjóð- in, það sé hún, umburðarlynd- inu, sem leyfir fjöldanum að fara sinu fram. Borgin getur einnig álitið sig kjörna til að taka við og fara með arfleifð- ina, því að lærdómsmennirnir eru þar saman komnir flestir. Það verður ekki með sanni sagt, að Reykjavík vanti við- eigandi sjálfstraust. Þá er þess líka að minnast, að nágranna- borgir Reykjavíkur eru langt burtu handan við höf, og að sumar af nágrannaborgum hénnar erit hinar stásrstu af stórborgum á Vesturlöndum: New York, London, Edinborg, Ilamborg, og þær síanda henni líklega enn nær en borgir á Norðurlöndum. Óhemjumikilla útlendra ánrifa hefur gætt nú á síðustu árum, einkum engil- saxneskra og bandariskra. Dag- legt lif fólksins er mjög mótað af þessu á yfirborðinu. Þetta er sem sé þjóð, sem allt fram að þessu stundaði nær ein- göngu landbúnað og fiskveiðar, en meðal alþýðunnar var meira af bóklærðu fólki en gerist annarsstaðar, nema undantekn- ingar séu, og áður en varir er þessi þjóð komin í aðstöðu, sem bannar Itenni að nota sinn gamla og göfuga arf óbreyttan. Þetta er ákaflega fróðlegt dæmi fyrir gest frá skyldri þjóð. Ef unnt væri að fá góðan skilning á þessari flóknu og annarlegu þróun, væri það sannarlega hið allra merkileg- asta sem ferðamaður gæti sagt frá landinu. En þekking okkar á hliðstæðum, en þó langtum seinvirkari byltingum á Norð- urlöndum, er alltof ófullnægj- andi til þess að hægt sé að á- lykta frá þeim, hvað hér er að gerast. Það eitt er óhætt að segja, að í þessari hring- iðu • er eitthvað örlagaríkt að koma fram. Þess er varla að vænta, að forráðamenn þjóðfélagsins hafi gert sér þetta ljóst, né hinir innblásnu spá- menn þess, miklu er líklegra, að það sem ræður, sé nokkúð sem er jafn óútreiknanlegt og sjálf hringiðan: hvatir og vilji fólksins í þessu landi. Reykjavík hin nýja er girni- leg til fróðleiks og sérstök í sinni röð, það ber við að ó- kunnugum geðjist ekki að sumu og að hann viti ekki hvernig á að taka því. Gestur, sem nokkrurrs sihnum* hefur géngið um þessar skipulags- iausu götur, þar sem Htið ber á því að til sé þjóðlegur húsa- g'erðarstíd, þar sem grá stein- •steypuhús skiptast á við timb- 'urhús klædd bárujárni, og við- hafnarmikil stórhýsi i tilrauna- stíl gnæfa yfir sundurleit íbúð- ar- og verzlunarhús, rnundi -ekki veroa neitt hissa, þó að hann sæi, þá er hann sneri sér við, að öll húsin væri horf- in, sem hann var nýbúinn að ganga framhjá, en í stað þeirra risin ný hús miklu stærri, sem byggð hefðu verið á þessum mínútum, sem liðu, meðan hann var að ganga götuna á enda. Hvert seni litið er, má sjá örar breytingar, og um það er ekki að villast, að það er ekki einungis hin hávaðasama bílamergð •— ekki einungis flugvélarnar á vellinum sem alltaf eru að koma og' fara, ekki einungis iðandi líf hafnarinnar, sem sjófuglinn sveimar yfirr sem er á ferð, á hreyfingu, heldur líka göturnar, húsin, borgin í heild. Það er sama þó við séum í hverju spori aðl mæta mjög vel búnu fólki, þö að fatasniðið sé svo hátízku- legt, að það gefi til kynna, að við séum hér öllu nær stórborg- unum í vestri en heima, þa5 liggur samt við að okkur finn- ist þetta vera borg hirðingja, þar sem tjaldað er til einnar nætur, og ekkert líklegra en að lagt verði upp á morgun. L

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.