Þjóðviljinn - 24.12.1955, Blaðsíða 13

13
festingu á þeim grun sírnun,
að maður þessi væri ekki með
öllum mjalla, veslingurinn.
Já, úraníum. Ég vona, að þú
hafir heyrt nefnt úraníum,
sagði hann.
Já, mikil ósköp, já, anzaði
þjóðgarðsvörður og brosti við.
Eftir örstutta frekari viðdvöl,
fann hann ekki löngun til að
ræða fleira við þennan óvenju-
lega útlending, heldur kvaddi
hann kurteislega og gekk
burtu hægum og nokkuð reik-
ulum skrefum; og setti hend-
ur aftur fyrir bak.
2.
Næst er frá því að segja,
að kvöld hins sama dags átti
þjóðgarðsvörður erindi út í
Hótel Valhöll; góðkunningi
hans var gestur á staðnum.
Er þeir höfðu hitzt kom þeim
saman um að setjast við borð
í veitingasal hótelsins og rabba
þar um stund yfir kvöldkaff-
inu.
En ekki höfðu þeir léngi
setið þar inni, þegar sá út-
Jenzki birtist og með hönum
þrekvaxin kona á líkum aldri.
'Þjóðgarðsvörður fylgdist ann-
arshugar með þeim hjúum og
sá hvar þau settust við vegg-
borð himunégin í salnum.
Fy’rst í stað virbust þau ekk-
ert taka eftir þjóðgarðsverð-
inum, enda margt fólk þar
irtni, en þó kom þar, að
þ jóðgarðsvörðu r sannfærðist
um, að þau gáfu honum horn-
auga öðru liverju. Endurtók
sig nokkrum sbmum, að þjóð-
garðsvorður var kominn á
fremsta hlunn með að kinka
koili til mannsins er hinn síð-
amefndi leit undan, skyndi-
lega og með nokkuð ströngum
svip; alít látbiagð hins út-
lenzka og fyígdarkonu hans
bar merki þess, að þau hvísí-
uðust á, enda þótt borð þeirra
væri fjærri öðmm borðum og
þouokkur Idiður í salnum.
Þetta kom óneitanlega illa við
góðviljaða og prúða sál þjóð-
garðsvarðar, því að hvort-
var, að hann átti ó-
hægt með að skiija svo puk-
urslega, næstum dónalega
framkomu, og enn síður vildi
hann hafa minnsta grun um
að hafa orðið til að styggja
þennan gest úr fjarlægri
heimsálfu, fremur en hann
vildi styggja nokkurt af börn-
um guðs. Eða gat það verið,
að ha.nn hefði komið eitthvað
ókurteislega fram við manninn
nm morguninn ?
Sízt þægilegra varð augna-
ráð útlendingsins eftir að
konan stóð upp frá borði hans
og gekk út. Þá sat hann einn
eftir — og hélt upoteknum
liætti. Þegar liðið var að lok-
unartíma hótelsins, gekk þjóð-
garðsvörður ásamt kunningja
sínum út á tröppurnar, og
þai- kvöddust þeir með handa-
bandi. En varla höfðu þeir
síitið handabandinu, þegar
þjóðgarðsvörðu r fann, að
klappað var á öxl honum. Þar
stóð sá bandaríski. I kvöld
var hann kominn í ljós sum-
arföt og hvíta skyrtu við
skræpótta þverslaufu — og
brosti.
Afsakaðu, þú manst eftir
mér, er það ekki? spurði hann.
Þjóðgarðsvörðurinn dró
enga dul á það og var bein-
línis feginn því í hjarta sínu,
að maðurinn skyldi ekki vera
móðgaðri en svo, að hann
viidi ávarpa hann. Útlending-
urinn gekk sáðan við hlið hans
i átt frá hótelinu, en var nú
fáorður og átti auðsjáaniega
í vandræðum með að tala;
greip til þess ráðs að prísa is-
lenzka veðráttu. Loks er þeir
voru komnir örugglega svo
langt frá öðru fólki, að eng-
inn gat heyrt til þeirra, nam
litlendingurinn staðar og leit
alvarlegur í augu þjóðgarðs-
verði.
Þú skilur, sagði hann. Ég er
bara gestur í þessu landi.
Þetta er athyglisvert land, en
ég er að fara; fer á morgun.
E — það er annars mjög lík-
legt ég komi seinna. —
Gleður mig að heyra, svar-
aði þjóðgarðsvörður.
E — varðandi þessa sveit
— Er hún alls ekki til sölu?
Þjóðgarðsvörður brosti,
nokkuð vandræðalega: Alls
ekki. Þetta er alþjóðar eign,
svaraði hann.
Það má semsagt enginn
kaupa þetta landsvæði?
Nei, svaraði þjóðgarðsvörð-
ur og brosti enn af rósemi
hjartans og þolinmæði hins
sannkristna manns gagnvart
andlega volúðum.
Ekki einusinni stjómin? Ég
meina: sú íslenzka —
Nei, vinur minn. Þetta er
helgistaður þjóðariunar. Hann
getur enginn keypt.
Útlendingurinn lyfti brún-
um, kinkaði lítillega kolli og
tautaði: Eg skil.
En samt var engu líkara en
ihann skildi þetta alls ekki. Um
stund var hann alveg orðlaus.
Þjóðga.rðsvörðurinn, sem var
að því kominn að spyrja hann
til gamans, hvort hann hefði
hug á að kaupa þessa fögru
sveit, hætti við það. Samvizku
sinnar vegna gat Iiann ekki
haft nafn Þingvalla að fífl-
skaparmálum. Síðan skildu
þeir, því þeir höfðu ekkert
fleira að segja. Á leið heim
til sín í góðviðri og birtu sum-
arnæturinnar fannst þjóð-
garðsverði samt, að sér hefði
láðst að spyrja manninn ein-
hvers, sem hann hafði þó ætl-
að sér, en mundi ekki iengur
hvað var. Það rif jaðist þó upp
fyrir honum, þegar hann var
komiim inn í bæ. Hann hafði
til gamans ætlað að inna hann
eftir því, hvort hann hefði
fundið nokkurt úraníum á
staðnum! En nú var það of
seint, enda fannst honum
engism skaði skeður. Segir svo
ekki meira af þjóðgarðsverði
að sinni.
3.
Frá hinum foma höfuðstað
landsins, Þingvöllum, vikur
sögunni nú til nýja liöfuð-
staðarins, Reykjavíkur. Þar
varð brátt uppi fótur og fit;
reyndar ekki meðal alls al-
mennings fremur venju, held-
ur á æðstu stöðuni, í heimu-
legum fundarherbergjum
stjórnarflokka og valdamanna.
Almenningur hafði ekki
minnsta grun um það tilstand.
í stuttu máli hafði þetta
gerzt: Dag nokkurn, með
fyrra fallinu, barst íslenzku
ríkisstjórninni tilkynning frá
sendiráði Bandaríkjanna, að
sendiherrann þyrfti nauðsyn-
lega að koma til fundar við
hina innléndu stjóm og sem
allra fyrst; á döfina var kom-
ið mál, sem þoldi enga bið. Á
yfirborðinu var þetta béiðni
tun áhej’ni, en iþó í rauninni
ekki nein beiðni, heldur til-
kynning um væntanlegan
leynifund bandarískra ráða-
manna og íslenzks fram-
kvæmdavalds. Síðan kom
sendiherrann í stjóraarráðið
við þriðja mann, og gerði
tvennt í senn: að segja þá
frétt, sem í rauninni var
hernaðarleyndarmál, að úr-
aníum hefði fundizt hér á
þessari norðlægu eyju, og
jafnframt að nauðsyn bæri til
að hagnýta það þegar í stað,
en búa þannig um hnútana,
að báðir gætu verið ánægðir,
eyjarskeggjar og vemdarar
þeirra. — Nú höfum við séð
mælti sendiherrann og brosti
elskulega, að þið Islendingar
eigið gott land og ríkt. Senn
líður að því, að þið megið
verða hreyknir af þessari eyju
ykkar.
Undmn þcirri sem greip
ráðherrana við þessa fregn
verður vart með orðum lýst.
Góð stund leið, áður en einum
þeirra hugkvæmdist að spyrja
hvar á iandinu úraníum heföi
fundizt. Við þá spumingu varð
sendiherrann aftur á móti
nokkuð taugaóstyrkur, en
svaraði þó áheyi'ilega, og bar
furðu rétt fram: Þingvellir.
Þingvellir, hm? rumdi lágt í
einum ráðherramia líkt og
hann talaði við sjálfan sig
eða vildi ógjaman leggja trún-
að á orð sendiherrans. Hinir
ráðherrarnir litu hver á ann-
an; og það fór ekki milli mála,
að þeim hafði bmgðið. Sendi-
herranum var hinsvegar Ijóst,
að nú var það han® að standa
sig, enda vissi hann hinn
raunverulega styrkleika sín
megin, ef tll mótstöðu kæmi.
Þetta var án efa mikil úr-
slitastund, og þögn á slíku
augnabliki verri en nokkuð
annað. Þess vegna rétti liann
út flatan lófann, mjög kurteis-
lega, og mælti: Herrar minir,
eins og þið vitið, þá ræð ég
engu um þetta; það er allt í
ykkar höndum. Þið emð rík-
isstjómin — ekki ég. Og vit-
anlega tökum við enga ákvörð-
un á þessum fundi, hvorki til
né frá. Aðeins eitt er nauðsyn-
legt, og bráðnauðsynlegt:
þetta má alls ekki berast út-
fyrir ríkisstjórnina, sízt af öllu
.til stjóraarandstöðunnar.
Ég býst samt. við, að við
þyrftum að bera það undir
þingið, leyfði einn í'áðherrann
sér að segja.
Óh, já, auðvitað. En það er
ekkert þing núna. Er ekki allt
í lagi með bráðabirgðalög ?
spurði sendiherrann.
Leyfið okkur að hugsa mál-
ið —.
Auðvitað, auðvitað, anzaði
sendiherrann. Skömmu síðar
var hann genginn, ásamt
mönnum sínum.
Lengi sat ríkisstjórnin þög-
ul, eftir að hann var farinn.
Ráðherrarnir stundu, einn af
öðrum, og voru ókyrrir í sæti
þótt þeir segðu eUd neitt.
Kannske höfðu þeir aldrei
fundið það betur en nú, hve
erfitt er að hafa með höndum
framkvæmdavald í smáriki á
hinum siðustu og vei-stu tim-
um, og harla lítið öfundsvert.
Þetta er ljóta uppákoman,
sagði loks einn.
Það er ekkert hægt að gera
— fyrr en þá eftir kosningar,
sagði annar.
Nema náttúrlega að halda
öllu leyndu, sagði sá þriðji.
Steinþegja um málið fram yf-
ir kosningar.
Síðan var fundi slitið.
4.
En hvað sem öllum þag-
mælskuásetningi stjómai’valda
leið, urðu útlenzkir aðilar fyrri
til að koma vandraxium af
stað og gera íslenzkum valds-
mönnum iífið brogað. Dag
nokkum, um' þaö bil mánuði
síðar birtist fregn í bandarísku
stórblaði, býggð á viðtali í
þarlendu tímariti þess efnis
að stórauðug úraníumnáma
hefði fundizt in Thingwell , Ice-
land. Sagt var, að auðmaður
nokkur frá Kansas hefði dval-
izt í sumarferðalagi þar norð-
urfrá, hlerað eftir úraníum í
jörðu og fundið gnægð þess á
tilgreindum stað; nú hefði rík
isstjóm Islands þegar veitt
Bandaríkjunum leyfi til að
hagnýta þessa námu gegn
smávegis þóknun, en milljóna-
mæringurinn myndi sömuleiðia
auka álitlégri fúlgu við spari-
fé sitt með tilteknum hundr-
aðshluta af arði námunnar,
samkvæmt bandarískum lög-
um.
Þar með var sú blaðra
sprungin.
Blöð stjórnarandstöðunnar
á íslandi birtu i'regnina stóru
letri, jafnvel myndir af henni
eins og hún leit út í blaðinu
vestra, ásamt skeleggum á-
skorunum til ríkisstjcmar-
innar að gefa strax út yfirlýs-
ingu um málið og dylja þjéðina
einskis. Að vísu var það eng-
in ný bóla, að fregnir um við-
skipti íslenzkra valdhafa við
útlenzka bærust þjóðinni fyrst
erlendis frá; slíkt hafði einatt
áður skeð. En mönnum fannst
meira en ncg komið. Alþjóð
þótti hinsvegar ótrúlegt, að
ekki væri eitthvert sannleiks-
korn að finna í fregn hins
bandaríska blaðs.
Og ríkisstjomin hélt fund.
Það var merkilegur fundur.
Sá ráðlierranna, sem ýmsir
hefðu sízt vænzt, að taka
myndi afstöðu gegn frelcari
framgangi þess sem á döfinni
var, reis nú úr sæti, nokkuð
svifaseinn, og hélt stutta en
alvömþrangna i’æðu, lágum
hægum rómi. Hann sagði:
Eins og nú standa ‘sakir
virtist mál það, Sem fýrir
liggur, komið í nokkurt óefni.
Við hljóíum að géra okkur
grein fyrir því, aö við höfum
hér lent í miklum vandá. Und-
ir kringumstæðum sem þeSsum
vilia menn, jaínvel livar í
flokki sem þeir standa, fá að
vita bið réttal Og riieð hliðsjón
af kosningum næsta ár má
segja, að fregn eins og þéssi
hafi ekki getað komið fram
á ólieppilégri tíma. Það lr.r.gt
er eftir til kosninga, að alla-
vega verðum við að hafa tek-
ið opinbera afstöðu þá, að
minnsta kosti til bráðabirgða,
og sennilega strax er þing
kemur saman í haust. Hitt er
svo aðalatriðið, hvaða afstöðit
við tökuin, jafnvel þótt til
bráðabirgða sé. Ég fyrir mitt
leyti legg til, að
við notur.x
EDG AJR IÆE MASTERS:
★
Carl Hamblin
Og það var gerður aðsúgur að prentsmiðju Xmðurþeytara
Skeiðarár,
og hún var joiiuið við jörð.
Sjálfur var ég tjargaður og fiðraður
fyrir það að hirta þessa grein
daginn sem stjórnleysingjamir voru hengdir í Chleago:
„Ég hef séð tigna konu með bundið fyrir augu
standa á tröpiium fyrir franian inamiararnusteii.
Svartir skarar af fólld fóru hjá
og litu til hennar ínilli vonar og ótta,
1 vinstri hendi héit liún á sverði
og lét það ríða á þeini sem tll náðist.
Ýmist hitti það barn eða verkamann,
eða óttasleginn kvenmann, viti sínu fjter.
1 hægri hendi Uafði hún vogarskálar;
og þeir, sem tólist að forða sér undan sverðinu,
fleygðu fimlega gullpeningum í skálarnar.
Svartklædður emhaittlsiiiaður var þar staddur að lesa í
handriti:
„Hún líetur jafut yfir alla ganga, háa og lága“.
XJngllug í rauðimv oldi bar þá að;
hanu þaut upp til gyðjunnar og svipti af hennl bindinu,
og sjá: liárin voru liorfin af grotnuðum augualokunum,
augun orðin að viisu,
sturlun deyjandi sálar
skráð í svipiniL
Og þá sáu allir hversvegna hún hafði buitdið fyrir augun“.
Slálfríður Einarsdóttir þýddi
(úr Kirkjugarðintun í Skeiðarárþorpi).
I