Þjóðviljinn - 24.12.1960, Blaðsíða 7

JÓLABLAÐ ÞJÓÐVILJANS (7
■
'•'■•■• •• ■<■■■
■•••i
•••'•’ •.•••• .-.••.• •..•.
WiSÆ

«1§&
: ■
-...•;. ..

•• •:• *."•"■ •:* ’.v. •í.y.o
| p

«11
••;.••••:•;•■..•. •:•••
Forum Romanum, — þar komu Rómverjar saman á stórhátíðum sínum
g!eðskap. Einkum jókst þetta eftir
stolnun keisaraveldisins. Bar það
eirikum tij, að nýárshátíðin rann sam-
nn. við eldri hátíð. Compítaliae, sem
haldin var i byrjun janúar. einkum
af sveitaíólki. börnum og unglingum.
Auk þess blönduðust siðir sjáifrar
Saturnalia-gleðinnar smatt og
srríátt saman við Kalendaehátiðina.
unz nýárshátíðin tók að mestu að sér
hlutverk hiririar. Hátíðin hóíst á ný-
ársnótt með mikilli g!eði, húsin voru
skreytt grænum greirium og uppljóm-
uð. heimhoð og veizlur upphóíust með
gnægð matar og drýkkjar, dansi, leik-
sýningum og sirkusum. Gjafir urðu
enn algengari og meiri en áður; nú
voru keisaranum gefnar gjafir, auðvitaö
í þejm tilgangi. að hann gæfi enn ríku-
fegri gjaíir í'mat, drykk og peninguni
til endurgjalds. Þetta athæfi var að
sjálísögðu einnig sett. i samband við
upphaflega merkingu nýársctagsins,
það átti að vera góðs viti að lifa sem
glaðastan dag.
Einnig var sitthvað tekið að láni
frá austurlenr.kum siðum, svo sem
skrúðgöngur og dans á götum úti. Þar
sem hin vinsæla hátið breiddist út
uni allt Rómaveldi, bættust hinir sér-
stöku siðir hverrar þjóðar inní hátíða-
höldin, sem tóku lengi við. í vestur-
hluta Rómaveldis tiðkaðist t.d. mjög,
að rnenn k’.æddu sig í dýrahami eða
settu á sig slíkar grimur. Algeng-
ast var að dulbúa sig sem hjört eða
hest. Sérstaklega var hjörturinn al-
gengur á Norður-ítaliu, Spáni, Frakk-
landi, Englandi og Þýzkaiandi.' Minnir
það óneitanlega á hjörtleikinn ís-
Jenzka og hestieikinn, eú siður þessi
mun upprunninn hjá Keltum. í hinum
keltnesk-germönsku löndum verður
og þegar í byrjun miðalda vart við
þann sið, að láta dúklagt borð standa
hlaðið kræsingum á nýársnótt, eftir
að menn liafa gengið til náða. og á
það að korna ósýnilegum gesturn til
góða.
Bæði Saturnalia og Kalendae jan-
uariae-hátíðahöldin hölðu á sér m.iög
aiþýðlegt yfirbragð, a.m.k. allt fram
undir lok keisaráveldisins. Gríski rit-
höfundurinn Libanios (4. öld) segir
t.d. írá því, hvernig hver og einri
íærði með sér mat, vínföng og vistir
til hátíðarinnar (sbr. samanburðaröl
á Norðurlöndum).
Atriðið um timabundið afnám alls
stéttamunar, eða eins- konar niður-
lægingu húsbændanria og hetjanna.
virðist eiga sér mjög gamlar rætur
ásamt hinu a'menna frjálsræði í sam-
skiptum rnanna og kvenna. Þannig
var aíhrópun konungsiris í, Babýlon
siður á fimmta degi nýárshátíðnfinn-
ar. sem þar fór fram i byriun marz.
. Æðsti presturinn tók á móti konung-
inum i dyrum musterisins, tók af hon-
um kórónu. veldissorota og konun.es-
k!æði og lagði inní kape’.luna f.vrir
framan likneski guðsins Baal. Síðan
sneri presturinn út til konungsins,
sem kraup . fyrir frarnan dyr kapell-
unnar, veitti honum kinnhesta og
löðrungaði óspart. Þótti góðs viti fyr-
ir næsta ár, ef konungur kveinkaði
• sér. Eftir þetta mátti konungurinn
ganpa inn í kapelluna, þar sem hann
flutti guðinum iðrunarl'ulla bæn. við-
urkenndi auvirðileika sinn og jiar
með, að hann hefði þegið konungdóm
sinn frá Baal. Að lokinni þessari sjálfs
niðurlægingu voru honum fengin
konungstákn sín aftur
Meðal frumstæðustu þ.jóða verður
og greinilega vart þessarar tilhneig-
ingar, þótt ekki sé það bundið við
skammdegishátíðir. Meðal Roro-
þjóðflokkanna á Nýju Gineu er það
venja. Jiegar sigursælir stríðsmenn
snúa heini. að helztu kapparnir eru
hafðir i nokkurs konar einangrun í
tvo til þrjá mánuði. Mannætur hafa
ol't þá reglu. að vegandanum er ekki
heimilt að neyta krásarinnar, nerna Jiá
litils eins og við mjög óhægar að-
stæður. Aftur á móti er þá hvcrjum
og einum heimilt að gamna scr við
konu hans.
Scnni’egast er, að þvílikar venjur
séu upphaflega eins konar varúðarráð-
stöfun eða andóí gegn því, að höfð-
ingjar eða str.'ðshetjur fyllist hroka og
yfirgangssemi og reyni að nota tíma-
bunriið vald sitt. virðingu eða vin-
sældir til að uridiroka meðbræður
sína. Sagan sýnir okkur. að Jiað eru
einmitt oftast herforingjar og striðs-
hetjur, sem ætt- eða þjóðflokkurinn
hefur falið forystu íyrir herstyrk í
baráttu við sameiginlcga óvini, sem
hættir til að beita þeim herafla síðar
til að unclircka sitt cigið i'ólk og
stofna konungsríki með sérréttindum
liðsmanna sinna, scm verða hirð og
aðall. Er þetta t.d/ einkar greinilegt.
úr sögu hinna germönsku Jrjóðflokka,
eftir að barátta Jieirra hefst við Róma-
veldi. S'íkt hal'a eflaUst ekki verið
einangruð íyrirbrigði enda verður
meðal norrænná þióða einnig vart
Jreirrar kröfu í sambandi við hát’ð'a-
hö'd. að konungar og aðrir höfðingiar
hefji sig ekki yfir aímcnna bændur
né viðhafi aðra siði en þeir.
Þar sem sólhvarfadagurinn lenti
mitt á miili hinna miklu gleðihátíða,
Saturnalia og Kalendae-januariae.
fór ekki hiá hví, að hinir skemmtana-
f'úsu Rómverjar drægju til hans ýrnsa
siði hinna eldri hátíða. unz hann var
ásamt nýársdeginum orðinn helzti og
vinsælasti tyllidagur ársins. En eítir
að Konstantinus mikli get'ur út trú-
l'rejsisboðið í Mílanó 313 og tekur að
hlynna að kirkjunni á ýmsa lund, og'
sérstaklega eftir að kristnin er gerð
að ríkistrú og' kirkjan að r kiskirkju
38(1. fara hagsmunir kirkjunnar og
keisaravaldsins æ rneir saman. Kirkj-
an beitti nú með aðstoð keisaravalds-
ins sinni alkunnu aðferð. að klæða
vinsæla aljrýðlega hluti i kristilegan
búning, og gerði fæðingardag sólar-
innar með ölluni hans fylgiíiskum að
fæðingarhátíð Krists. Fornkristinn
sýrlenzkur rithöfundur hefur skrifað
svo um þetta:
,,Astæðan til þess. að fórfeður vor-
ir færðu hátíðina frá 6. janúar tii 25.
desember. var þessi: Heiðing.iarnir
voru vanir að halda hátíðlega íæðingu
sólarinnar og' kveiktu elda við liau
tækiíæri. Kristnir menn tóku einnig
þátt í leikum þeirn og gleði sem
þessu fylgdi. Þegar hinir kristnu
kennimenn sáu, að hátíðin dró kristnav
menn að sér. sáu lreir svo um, að hin
sanna íæðingarhátið færi fram þann
dag, en opinberunarhátíðin 6. janúar.
Og þeir héldu áfram Jæim sið að
tendra ljós.“
í áróðrinum fyrir þessari breyt-
ingu á merkingu hátíðarinnar var
því meðal annars haldið fram, að
Kristur væri hin eina sanna sól, sól
réttlætisins. Og þar seni dagurinn
hafði verið hejgaður hinni ósigrandi
sol. hver var þá jafn ósigrandi og
Herrann, sem sigraði dauðann og
þafði. sjáll'ur sagzt vera ljós heimsins?
Á hinn bóginn þurfti lika að rétt-
læta þessa ,.heiðni“ fyrir þeim, sem
einiægir voru í trú sinni óg vissu
jiess engan stað í heilagri ritningu,
að Kristur væri íæddur 25. desem-
ber.
Það var meðal annars gert með
kænlegri rcikningslist. Því var slegið
föstu, að getnaðardagur Maríu hefði
veiið á jafndægri á vori. sem þá var
25. marz. eins og þv: hafði löngu verið
trúað. að þann dag hefði heimurinn
verið skapaður og' þann dag byrjaði
só’in . braut sína. Hinn eðlilegi með-
göngutimi, í) mánuðir, veitti útkom-
una 25- desember. Önnur sönnunin
var sú. að samkvæmt guðspjöllunum
átti boðun Maríu sér stað, er Eiisa-
bet hafði gengið með Jóhannes skír-
ara 6 mánuði undir belti. Nú var
látið svo sem Zakarías hefði verið
æðsti prestur (þótt hann muni að-
eins hafa verið venjulegur prestur),
en æðstu prestarnir stigu aðeins inn
i hið allra helgasta einu sinni á ári,
Jrað er hinn mikla iðrunardag 25.
september, en á þeim stað hafði
Gabríel erkiengilll birzt Zakaríasi og
boðað honum þutigun Elísabetar. 25.
september + 6 + 9 mánuðir veittu
enn úlkomuna 25. desember.
Með þessu hafði Jdrkian tekið að
sér eina vinsælustu gleðihátið al-
mennings og klætt hana í sína yfir-
höl'n. En undir Jieirri skikkju lifði
eltir sem áður hin upprunalega hátíð
með hinum ævaiörnu, margslung'nu
siðum og venjum. og hefst nú þegar
barátta kirkjunnar fyrir þvi «ð
kristna innihald hennar og afnema
hina heiðipglegu þætti. Strax á
fjórðu öld segir Ambrosíus biskup í
sambandi við nýárshátíðina: „Það er
óguðlegt að formyrkva sál sína í víni,
að þenja út búk sinn með mat og
flækja limi sina í dansi“, Og á sömu
öld reyndi kirkjan að hafa hemil á
gleði nýársdagsins með því að gera
mönnum skylt að fasta þann dag, en
varð að gefast upp og gera hann á
8. öld að gleðidegi í minningu um-
skurnar Krists.