Þjóðviljinn - 29.12.1974, Blaðsíða 11

10 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 29. desember 1974.
Sunnudagur 29. desember 1974. ÞJÓÐVILJINN — StÐA 11
MYNDLISTIN OG NÚTIMINN
ENGIN EIN
r
LEIÐ ER ANNARRI RETTHÆRRI
EFTIR GÍSLA B. BJÖRNSSON
skólastjóra Myndlista og handíöaskóla íslands
Nemendavinna úr mynd-
vefnaöarönn I Myndlista- og
handíOaskóla tslands.
2
Kápa á timaritið Iceland
Review, unnin af
Augiýsingastofunni hf., höf.
Gisli B. Björnsson.
3
Nemendur I barnadeildum
Myndlista- og
handiðaskólans ásamt
kennara sinum, Jóni
Reykdal, við vinnu við
dúkþrykk
4
Sýningardeild Almennra
trygginga á Heimilissýning-
unni Teiknari Baldvin
Björnsson
C Landsbankinn Akranesi.
Samstarfsverkefni arkitekt-
anna Ormars Þórs og
örnólfs Hall, Gunnars
Einarssonar innanhúss-
arkitekts og Snorra Sveins
Friðrikssonar myndlistar-
manns.
6
Nemendavinna úr
keramikdeild Myndlista- »g
handíðaskóla islands.
Hvað er myndlist?....
mynd og list...
mynd gerð að list...
hvað er list?
Sumir segja aö öll myndgerö sé
myndlist, aöeins mjög misjöfn aö
gæðum frá þvi aö vera vond list
og aö þvi að vera góö list, stund-
um mikil list, frábær list.
Hver einstaklingur getur dæmt -
fyrir sig, hvaða einkunn hann gef-
ur þvl verki er hann fjallar um.
Forsendur fyrir einkunnagjöf
hvers og eins eru mjög mismun-
andi. Þar skipta margir þættir
máli, umhverfi, uppeldi, fræösla,
menntun, eigin reynsla.
Auðvitað skiptir það máli á
þessu sviði sem ööru, á hvern hátt
myndin, myndlistin tekur þátt i
daglegu lifi manns. Þaö skiptir •
máli hvort viö lærum strax i
bernsku aö umgangast myndir,
meta og skilja myndir.
Þegar ég tala um myndlist, á ég
ekki eingöngu viö verk þeirra
manna er fást við málaralist,
málun, mótun eða grafik: verk
sem viö þekkjum sem innramm-
aöan myndflöt upp á vegg eöa
höggmynd á torgum úti. Aö minu
viti er myndlist mikið meira en
þetta, myndlist er til i öllum
mannanna verkum er taka á sig
mynd. Teiknaðir og mótaðir hlut-
ir.
Myndlist getur veriö alit sem er
I kring um okkur, gert af mann-
anna höndum, (hannaöir hlutir)
hús, bill, flugvél, stóll, borð, vasi,
lampi. Málverk, teikning, vefn-
aöur, auglýsing, ljósmynd, kvik-
mynd, — fötin sem viö göngum i.
Viö lifum i myndheimi, og mynd-
listin er þáttur I þeirri tilveru.
Myndlist gegnir riku hlutverki i
daglegu lifi okkar, en skoðun okk-
ar sem við þessi mál fáumst er
sú, að þaö hlutverk geti veriö enn
stærra. Myndlistin er i okkar aug-
um einn undirstöðuþáttur tilver-
unnar og við viljum aö þessi þátt-
ur verði hluti af lifi sem flestra.
Fegurð hlutar, litagleði I mál-
verki, frásögn teikningar, upplýs-
ing höggmyndar, menntun og
skemmtun kvikmyndar, — allir
þessir þættir eiga að gera tilver-
una bjartari. En viö viljum lika
aö myndlistin hafi þvi hlutverki
aö gegna aö segja sannleikann,
vekja, skýra frá þvi sem dapurt
er. v
Myndlistararfur Islendinga er
liklega meiri en flestum er ljóst.
Hámenning i skreytingu bóka, út-
skurður margskonar og jafnvel
húsagerðarlist er þó allvel þekkt.
A ýmsum öðrum sviöum mynd-
geröar, svo sem I silfursmiöi og
vefnaði hafa varðveist frábærir
hlutir. Þráðurinn sem viö rekjum
Islenska myndlistarhefö eftir var
oröinn veikur, á siöustu öldum,
sérlega á 19. öld, og lá við aö hann
slitnaði. Leikmynd Siguröar Guö-
mundssonar við „Útilegumenn”
Matthiasar Jochumssonar frá ár-
inu 1862 er talin fyrsta isienska
iandslagsmálverkiö og fyrsti
læröi islenski arkitektinn sem
hingað kemur til starfa er Rögn-
valdur Ólafsson árið 1906.
tslensk myndlist, sérlega
málaralistin, hefur lifaö mikla
endurreisnartima á þessari öld.
Endurreisn myndlistarinnar
hefst ekki fyrr en um siðustu
aldamót, meö fullveldinu færist
frumkvæöiö á þessum sviöum
sem öörum inn i landið og veru-
legur kraftur færist I starf mynd-
listarmanna upp úr síöari heims-
styrjöld.
Svo til allt uppeldi okkar á sviöi
myndmennta er I molum Hiö al-
menna menntakerfi gegnir ekki
hlutverki slnu á þessu sviði. Þa5
eina sem gert er, er veikburöa
kennsla I teikningu I flestum skól-
um, kennsla viö lélegar aöstæöur,
of litiö menntaöir kennarar meö
alltof marga nemendur, I of stutt-
um timum. Lélegasta húsnæöiö
og verstu timarnir á stunda-
skránni falla venjulega i hlut
þessarar kennslu, enda er teikn-
ing i flestum skólum talin til
ómerkilegra aukagreina. 1 mörg-
um skólum er engin teikni-
kennsla.
Enginn fræösla er i skólum um
myndina sjálfa, hlutverk hennar i
daglegu lifi til góös og ills. Saga
er aö mestu kennd án tengsla viö
sögu listar eöa formgjafar. I öör-
um skólum er byggt á röngum
forsendum i myndlistarkennslu,
kennt er aö gera hluti án þess aö
leggja rækt viö formtilfinningu og
undirstööu I teikningu vantar I
kennsluna. Þar á ég viö tima sem
kenndir eru viö smiöar, smelti og
fleiri greinar. Teiknitimar eru
viöa marklaus leikur og afþrey-
ing i staö þess að vera raunveru-
legir kennslutimar, þar sem nem-
endur læra aö teikna sér til gagns.
Sá útbreiddi misskilningur rikir
allt of viða, aö menn geti ekki
teiknað, geti ekki lært aö teikna.
Viö fullyröum aö hver einasti
maður sem á annaö Korö getur
valdiö blýanti og hefur heila
hugsun, getur lært að teikna eins
og hvað annaö sem kennt er. Ekki
er þar meö sagt aö allar teikning-
ar hans verði aö list. Menntun á
sviði myndlistar er nauösyn eins
og á öllum sviðum öörum. Ljóst
er þó aö stór hópur islensku þjóö-
arinnar viröist haldinn þeim mis-
skilningi, aö menntunar sé ekki
þörf — eða að i þessu fagi þurfi
minni menntunar viö en i öörum
greinum.
Hversu oft upplifum við þaö
ekki, aö sá sem fæst við að mála á
frumstæðan hátt i fritimum sin-
um getur ekki staðist mátið og
heldur „sýningu” á verkum sin-
um meö „pomp og prakt”. Menn-
ingarleysi fjölmiöla þ.á.m. sjón-
varps, birtist svo i þvi, aö enginn
greinarmunur er gerður á vönd-
uöum, alvarlegum vinnubrögö-
um, og fúski. Þarna viröast gilda
önnur lögmál en I flestum öörum
listgreinum. Þótt einhver þyki
hafa laglega rödd i kunningja-
hópi, eða spilar eftir eyranu, þá
heldur hann varla hljómleika i
Háskólabiói, og fær dóma i fjöl-
miðlum sem snillingur.
Oft hef ég veriö spuröur af for-
eldrum, hvort ekki væri hægt að
nýta sem starfskrafta á teikni-
stofu, börn þeirra, sem hlotið
hafa góöa einkunn i þvi, sem kall-
aö er teikning á unglingaprófi.
Fáir vita að gert er ráö fyrir 4-6
ára stööugu námi til aö öölast
grundvallarþekkingu i þessum
greinum. Viö Myndlista og hand-
iöaskóla Islands er 4ra ára nám,
og ætlast er til i flestum greinum,
aö menn stundi framhaldsnám
eða fái starfsþjálfun i 1-2 ár áður
en þeir eru taldir fullgildir I fagi
sinu.
Nú á þessum vetri er listasaga
kennd i fyrsta sinn I Háskóla Is-
lands, og þá einn tími á viku i
heimspekideild. 1 aöeins tveimur
menntaskólum er myndlist kennd
sem valgrein. I Kennaraháskól-
anum hefur myndlist og listasaga
Gicli B. Bjdrnsson
veriö á dagskrá i nokkur ár, þar
meö eru taldar þær menntastofn-
anir sem þessum þætti sinna.
Saga byggingarlistar er eingöngu
kennd sem liöur i valgrein i ein-
um menntaskólanna, en er t.d.
ekki kennd i háskólanum.
Viöfangsefni myndlistar-
manna, þ.e. þeirra sem fást viö
málun og mótun, eru mörg og
næsta ólik. Leikur meö liti er ein-
um túlkunarmáti, annar vinnur
viö frásagnir i formi teikninga,
einn viö glimu að spennu milli
ólikra forma, og svo má lengi
telja. Einnig er tilgangur sumra
aö vekja, hrella, ganga fram af
samborgurum sinum. Listiönaö-
armenn glima flestir við aö gera
hugsjón um samstæö listaverk aö
veruleika. Þaö takist aö gera
hvern þann hlut sem er i daglegu
umhverfi okkar aö samstæöu af
fegurð og notagildi (GROPIUS).
Arkitektinn leitast viö aö búa til
iverustað þar sem saman fer hag-
nýtt gildi og fegurð, þannig aö lif
þeirra er þar eiga aö dvelja geti
þróast viö sem best skilyrði.
Þetta eru viöfangsefnin I dag,
en hver er árangurinn, og hvaö er
að, veröur hver og einn aö dæma
fyrir sig.
Mitt mat er eftirfarandi:
Ástandið er furöugott... Þrátt
fyrir lélegt menntakerfi er til
rikur skilningur og næm tilfinning
fyrir góöum formum og litum.
Þrátt fyrir litinn skilning ráöa-
manna eru gerðir einstakir mjög
góöir hlutir á vegum hins opin-
bera eða stærri stofnana, bæöi
hvaö arkitektúr, myndskreyt-
ingar og gerð notahluta snertir.
Þrátt fyrir lítinn skilning og litið
samstarf milli einstakra hópa
listamanna veröa til samstarfs-
verkefni sem veröa aö teljast
frambærileg.
Til eru einstaklingar sem af
furöulegum stórhug styöja isl.
myndlist. Menn sem kunna aö
meta list og gera þaö i verki. Til
er fjöldi fólks sem fylgst hefur
meö og lætur sig þessi mál varöa,
sækir sýningar og kaupir myndir,
notahluti og lætur byggja sér
falleg hús. En þessi hópur er samt
of litiö brot af þjóðinni i heild,
hversu litiö brot veit ég ekki, en
stærsti hluti þjóöarinnar fer aö
miklu leyti á mis viö þá ánægju
sem er þvi samfara aö hugsa um
list og njóta listar, búa i list, ef
svo mætti að oröi komast, og þaö
er vandamál okkar I dag.
Um þessa mikilvægu þættí í
daglegri tilveru okkar ræðum viö
of litiö og gerum okkur ekki nægi-
lega ljósa annmarkana. Fræösla
um mynd, myndlist og listiönaö
eiga aö vera sjálfsagðir þættir i
skólakerfi okkar — og þá fræöslu
þarf hæft fólk aö annast. Þaö þarf
aö kenna fólki aö meta mynd,
njóta hennar og skilja á milli
ADVENTURE
Science
FÍSHERY LIMITS
lceland Dog
kjarna og hismis. Einnig að
kenna mönnum aö lita myndir
gagnrýnum augum, vita hvaöa
möguleika þær hafa til skoöana-
mótunar og áhrifa á daglegt lif.
Það þarf aö fræöa um handverkiö
og tækni þá sem liggur aö baki þvi
aö myndir veröa til. Þar á ég t.d.
viö listiönað og hönnun á iðnvöru.
Noröurlöndin önnur en ísland eru
i forystu þeirra þjóöa er fram-
leiöa góöa og fagra iönvöru. Sú
skýring hefur heyrst að þar hafi
iðnbyltingunni ekki tekist að út-
rýma smekkvisi og feguröarskyni
handverksmanna og almennings,
vegna þess mikla áróðurs, sem
haföur er uppi i skólum og blööum
fyrir góðri list og handverki, og
meö mjög viötæku fræöslustarfi,
m.a. i formi fjölbreyttra sýninga.
1 öörum löndum eins og t.d. Eng-
landi varð aö kenna fólki aö nýju
aö meta list og vel hannaöa hluti.
Þar slitnaöi þráðurinn, fram-
leiösla á skrani varð rikjandi
þáttur i iönframleiöslu beirra. Nú
á siðustu árum hefur oröiö algjör
bylting á þessu sviði. Byrjað var
neöan frá I skólum, starfandi eru
sterkar og vel skipulagöar
fræöslu- og upplýsingastofnanir
sem sinna skólum, fræöslu
almennings, fræöslu fyrir þá er
vinna viö framleiöslu og ekki
hvaö sist fræöslu fyrir hönnuöi og
framleiðendur. Enskur list-
iönaöur hefur tekiö miklum fram-
förum og teljast englendingar nú
til forustusveitar á mörgum
sviöum listiðnaðar og iðnfram-
leiöslu og frjáls myndlist er
einnig hátt skrifuð.
Viö Islendingar verðum aö fara
eins að. Myndlistin er þjóöhags-
lega nauðsynlegur þáttur, hún
varðar m.a. lifsafkomu okkar.
Allur útflutningur er mjög háður
þvi aö unniö sé af smekkvisi og
list: umbúðir, form og útlit iön-
varnings er i mörgum tilfellum
ráöandi þættir þegar aö sölu
kemur. Handverkiö er þvi tengt.
Kynning i formi góöra listrænna
auglýsinga og góöra sýninga er
liöur i þvi að varan komist til
neytenda.
Ef svo fer sem ætla má, aö
meiri og meiri áherslu veröi aö
leggja á iðnað og útflutning, þá
eru þeir hópar manna sem um
myndlistfjalla mikilvægur liöur i
þvi aö árangur náist, en til þessa
dags hafa þeir meira verib áhorf-
enduraö leik ráöamanna. Leik aö
atórum oröum en ekki alvar-
legum framkvæmdum. 1 hinum
mörgu Islensku iðnaðar-
stofnunum eru margir menn Sem
kunna eflaust margt, en i engri
stofnun af þessu tagi eru
starfandi sérmenntaöir menn á
sviöi útlits eöa formunar hluta.
Erlendir sérfræðingar sem
efalaust hafa vit á sölu og
markaösmálum og etv. öðrum
vandamálum sinna heimalanda
eru guðir forustumanna i
islenskum iðnaði. En hér viröast
þeir gera litið gagn, enda allar
aðstæður aörar.
Og hvað er til ráöa?
Efja verður menntun um
myndlist á öllum stigum fræðslu-
kerfisins. Stefna veröur að þvi að
hæfir einstaklingar fáist til þeirra
verka, að kenna og leiðbeina
börnum og unglingum og almenn-
ingi ekki hvað sist. I islenskum
iönaði er þörf viðhorfsbreytinga.
Þar veröa forystumenn að þekkja
sinn vitjunartima og efna til
samstarfs við myndlistarmenn.
Gera veröur ráöstafanir til aö
myndlist sé ekki látin liggja i
stöflum i vinnustofum mynd-
listarmanna, heldur fari út til
fólksins. Opinberar byggingar
verði vettvangur fyrir samstarf
arkitektaylistamanna og hönnuöa
' sem miöist viö að gera þær betri
og fegurri. Opinberar stofnanir
og fyrirtæki gæti virðingar sinnar
hvaö snertir útlit þeirra kynn-
ingargagna er frá þeim fara.
Verði mótandi aöilar á þvi sviöi.
Byggöir leggi meira af mörkum
til myndrænnar sköpunar, fleiri
myndverk og fjölþættari verði
þáttur i umhverfismótun. Rikis-
útvarpiö, hljóövarp og sjónvarp
sinni myndlistarmálum af alvöru
og viröingu, hæfir menn gjarnan
meö myndlistarmenntun fjalli
um þá kynningu.
Efla verður stórlega eina
skóíann sem af alvöru vinnur að
myndlistarfræöslu, Myndlista- og
handiöaskóla tslands, og búa
hann þeirri lágmarksaöstöðu,
sem hann telur sig þurfa,
Endurskoöa verður alla starf-
semi og stjórnun Listasafns Is-
lands. Gera þaö að lifandi stofnun
sem fræöi og fjalli um islenska
myndlist. Safniö má ekki lengur
vanrækja uppeldis- og fræðslu-
hlutverk sem það á að gegna og
getur gegnt. Skapa veröur mynd-
listarmönnum aöstööu til starfa
með veitingu starfsstyrkja eða
lána og hætta öllum ómerkilegum
ölmusugjöfum sem kölluö eru
listamannalaun. Bæta verður
aöstööu starfshópa og áhugahópa
er að myndlist vinna og um hana
fjalla.
Að lokum þetta:
Engin ein leið i myndlistar-
sköpun er annarri rétthærri,
engin myndlistargrein er annarri
hærri, öll sjónarmiö og vinnuað-
ferðir eiga sinn rétt.
Myndlistin er til fyrir listina
sjálfa og myndlistin hefur hag-
nýtt markmið. Myndlistin er
leikur aö formum og litum. Listin
erupplýsing, áróöur,listin er mót-
mæli, gagnrýni, myndlistin er
þetta og margt fleira.
Hver og einn dæmir fyrir sig.
Hvað mig snertir þá spyr ég um
heiöarleikann I gerö verksins og
leita að einföldun forms, ég vil sjá
gott handverk og kunnáttu i
meðferö lita og teikningar og mér
þykir vænt um hugmyndaauögi
verksins og höfundar þess.