Þjóðviljinn - 16.03.1975, Side 10

10 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 16. marz 1975.
ÁRNI BERGMANN:
[pflg'öÖDD
MENNINGARBARÁTTA
Á VINSTRI ARMI:
Sa mfy I ki nga r hyggja eða
vinjar í eyðimörkinni
Á árunum um og eftir 1930, á
árum Rauðra penna hérlendis og
annarsstaðar, risu upp samtök
rithöfunda og listafólks sem
byggð voru á hugmyndafræðileg-
um forsendum, samstöðu i mati á
þjóðfélaginu og hlutverki men-
ingarstarfsemi. Slik samtök dög-
uðu flest uppi á næasta áratug,
samtök rithöfunda og listamanna
urðu fyrst og fremst sameinandi
hagsmunafélög starfsgreina: þar
var fjallað um rammasamninga,
bókasafnspeninga, listamanna-
laun og fleira i þeim dúr. En ým-
islegt bendir til þess, að timi
hinna pólitisku menningarsam-
taka sé að koma aftur. Áð
minnsta kosti voru um fimmtiu
„menntamenn og alþýðurithöf-
undar” i Danmörku á dögunum
að koma sér upp samtökum sem
þeir kalla „Sósialiska menning-
arfylkingu”. Nöfn aðalhvata-
mannanna eru fæst mjög þekkt á
Islandi — en margir munu þó
kannast við listfræðinginn Broby
Johansen, skáldið Ivan Malinov-
ski og Jesper Jensen, höfund
Rauða kvers skólanema.
A fjórða áratugnum skipuðu
róttækir menntamann i Dan-
mörku sér saman i „Frisindet
Kulturkamp”, sem voru allbreið
samtök sem litu á það sem eitt af
höfuðverkefnum sinum að berjast
gegn fasisma — svipuð samstaða
myndaðist þá i ýmsum löndum.
Nú eru aðstæður aðrar. Og það
eru lika öðruvisi samtök sem ver-
ið er að stofna. Það var reyndar
til umræðu hjá upphafsmönnum
samtakanna að búa til breiðari
fylkingu þar sem ýmsir fram-
farasinnaðir menningariðjumenn
gætu komið saman og þyrftu ekki
endilega að telja sig sósialista.
En meirihlutinn hefur viljað að
sósialismi sé samnefnarinn, svo
að menn fari ekki i neinar graf-
götur um hugðarefni og mark-
mið.
Listir og fjölmiðlar
I greinum sem okkur hafa bor-
ist um þetta mál er bent á eftir-
talin atriði til skilningsauka.
Hægriöflin i Danmörku hafa,
einkum á nýliðnu ári, skorið upp
herör gegn áhrifum róttækra
manna I fjölmiðlum. I hinum
fremur hefðbundna heimi bók-
mennta og lista hefur verið til-
tölulega friðsælt, enda þótt danir
hafi nokkuð rifist um gæði verka
svonefndra verkamannarithöf-
unda og þar með um rétt þeirra til
opinberra styrkja. En annars er
það i fjölmiðlum og þá sérstak-
lega innan danska útvarpsins
sem menningarhriðin stendur —
og þekkja menn reyndar margar
hliðstæður i grannlöndum, bæði I
almennu kveini i bréfadálkum
sænskra borgarablaða um
„vinstriforskrúfun” i menningar-
málum og svo i Velvakanda hér
hjá okkur.
Hægriarmurinn hefur fyrir
löngu skilið, að hin hefðbundna
list er gjörsamlega meinlaus,
segir einn greinahöfunda. Að það
er ekki hægt að reka virka menn-
ingarstefnu innan ramma hennar
og að hún er þvi heppilegur sand-
kassi fyrir vinstrisinna. (Þetta
mætti kannski bera saman við af-
pólitiseringu Almenna bókafé-
lagsins, sem i eina tið ætlaöi sér
mikinn hlut i þvi að kveða niður
hinar rauðu villur). A hinn bóginn
eru þeir fjölmiðlar sem taldir eru
skipta máli, útvarp, sjónvarp,
stóru blöðin i höndum hægriafl-
anna. Og það kemur æ betur i ljós
eftir þvi sem kreppan sem herjar
danskt þjóðfélag verður alvar-
legri. Eins og kemur t.d. fram i
menningarhatursherferð Gli-
strups, sem slegiö er upp i Ber-
linginum og Ekstrablaðinu.
Innra og ytra starf
Hvað ætlar svo hin Sósialíska
menningarfylking til bragðs að
taka?
Samkvæmt skjölum þeim sem
undirbúningsnefndin lagði fram,
ætlar fylking þessi að kjósa sér
fimm manna stjórn sem nefnist
„starfsráðið”. Þetta ráð ber á-
byrgö gagnvart aðalfundi sem fer
með æðsta vald i málefnum sam-
takanna. Bæði einstaklingar og
hópar geta gerst aðilar.
Gert er ráð fyrir allmiklu
„innra starfi”. Starfshópar og
umræöuhópar eiga að koma á
samskiptum og skýra afstöðu
sósialiskra menningariðjumanna
eins og það heitir. Svo á að hafa
frumkvæði um að koma á sam-
starfi milli ýmissa sóslaliskra
hópa með það fyrir augum að
skýra hugmyndir manna um
menningarskilning og menning-
arstefnu sósialista.
Starfsemin út á við á að vera
fólgin i þvi m.a. að haldnir eru
opnir fundir, sýningar, upplestr-
arkvöld og tónleikar, sem eiga að
stuöla að þvi að vekja athygli á
sósialiskum menningarskilningi.
Samtökin ætla einnig að taka að
sér að „verja möguleika sósial-
iskra menningariðjumanna til að
koma fram opinberlega” og mun
hér ekki hvað sist átt við viðbörgð
gegn galdrahriðinni i danska út-
varpinu.
Vinnustöðvastarf
En það sem nú hefur verið rak-
iðeru allt áform til skamms tima.
Langtimamarkmiðið er að skapa
sósialiska menningarfylkingu i
breiðari skilningi, fylkingu sem
nær út fyrir hóp þeirra sem starfa
beinlinis að menningarmálum
eða við fjölmiðla. Hér kemur
glögglega fram munurinn á þess-
um nýju samtökum dana og þeim
sem uppi voru á fjórða áratugin-
um eða eru nú á öðrum Norður-
löndum (t.d. i Sviþjóð). í starfsá-
ætlun hópsins segir: „Hið innra
umræðustarf i Sósialiskri menn-
ingarfylkingu á að stuðla að þró-
un grunneininga (starfshópa) á
vinnustöðum og i stofnunum.
Starf samtakanna út á við, á þeg-
ar frá byrjun að miðast við að
láta slika hópa þróast. Þessir
hópar eiga ekki aðeins að bjóða
upp á annað kerfi til menningar-
dreifingar en menn nú eiga kost
á, enda þótt þvi hlutverki gegni
þeir einnig. Þeir eiga fyrst og
fremst að vera vettvangur fyrir
eigið menningarfrumkvæði á
sósialiskum grundvelli.”
Gegn úrvali
1 þessari formúlu kemur sér-
staða hins danska hóps allvel
fram. Hann lætur sér ekki nægja
að mynda bandalag gegn hægri-
öflum, sem hamast gegn þvi
aukna umræðu og tjáningarfrelsi
i fjölmiðlum sem hefur unnið sér
nokkurn grundvöll a.m.k. i
Skandinaviu. Það er ekki heldur
látið nægja að samfylkja þeim rót
tæku um nýtt menningarblað eins
og gert hefur verið i Sviþjóð (FIB
Kulturfront). Danir ætla ekki að
fást við slika blaðaútgáfu fyrr en
að þeir hafa komið á fót sinum
„grunneiningum”. Með þvi að
reyna að koma á fót einhverskon-
ar sjálfstæðu menningarstarfi á
vinnustöðvum á að reyna að
vinna gegn hugmyndum um
menningu sem eitthvað það sem
Auglýsið í
sunnudagsblaði
ÞJÓÐVILJANS
er fint og bara fyrir einhvers kon-
ar úrval manna sem til hennar
eru kvaddir eftir menntun, sér-
hæfingu o.s.frv.
Blaðið Politisk revy talar um
þann galla á róttækri menningar-
baráttu áður fyrr, en hún hafi að
verulegu leyti farið fram hjá al-
þýðu manna, sem láti sig að
mestu litlu skipta hvaða tiðindi
gerast I menningarlifi yfir höfuð.
Þetta sama blað mælir svo mjög
sterklega með þeim skilningi, að
þvi aöeins verði um sósialiska
menningarstarfsemi að ræða, að
menningarstarfið efli með öðru
tjáningarmöguleika verklýðs-
stéttar, að hún skilji menningar-
starfiö sem tæki i sinni eigin bar-
áttu.
Að gera
eitthvað í málinu
„Kommúnisminn er hiö ein-
falda sem erfitt er að fram-
kvæma” sagði Bertolt Brecht á
einum stað. Sú ivitnun kemur upp
i hugann jafnan þegar maður
heyrir af glæsilegum og stórlega
spennandi áformum um að
breyta menningarmynstrinu, rifa
niður firringu og sérhæfingu,
koma á fót nýrri tegund af mann-
legum samskiptum á vettvangi
stórfjölskyldu (sameiginlegrar
búsetu) eða starfs.
Það sem er mest heillandi við
hópa sem hafa uppi slikar áætlan-
ir er það að þar er að finna fólk
sem ekki lætur sér nægja að hafa
„réttan" skilning á hlutum fyrir
sig, litandi niður á kolvitlaust
þjóðfélag með óvirkri fyrirlitn-
ingu og dálitið spaugilegri sjálfs-
ánægju þess sem betur veit. Þessi
afstaða er að visu á kreiki innan
um og saman við, en mestu skipt-
ir, að menn ætla ekki að láta hana
nægja heldur gera eitthvað i mál-
inu sjálfir. Stofna einskonar vinj-
ar I eyðimörk, einhverskonar
kommúnu, sameignarverkstæði,
samyrkjubú — eða þá „grunnein-
ingar um sjálfstætt menningar-
starf” eins og hér var minnst á.
En vandinn sem að þessum
vinjarræktarmönnum steðjar er
jafnan hinn sami, allt frá dögum
þeirra útópiskra sósialista sem
frá er sagt fyrir daga Marx: vinj-
arnar eru i sifelldu umsátursá-
standi-, markaðslögmál og rikj-
andi viðhorf umhverfisins i
menningarmálum, siðerni
o.s.frv. beina sifelldum skeytum
inn i hópinn, sem oftar en ekki er
of fáliðaður, eitrandi þar and-
rúmsloft og sambýlishætti á
ýmsa lund.
Því ekki
gagnkvæmvirðing?
Það er vitundin um þessa erfið-
leika, sem fyrr og siðar hafa
reynst háskasamlegir hugsjóna-
eldi, sem fær marga til að halla
sér heldur að hugmyndum um
allviðtæka samstöðu vinstrisinna
og sæmilega frjálslyndra manna
um að vernda málfrelsi, umræðu-
grundvöll gegn beinum og dul-
búnum árásum, snerpa athygli
manna gagnvart vélabrögðum
innrætingar. En það ætti heldur
ekki að draga úr virðingu manna
fyrir þeim, sem leggja út i rót-
tækari tilraunir með samstarf um
sjálfstæða alþýðumenningu. Það
er þeim mun meiri ástæða til að
hafa á þeim vakandi gætur, sem
verklýðshreyfing og verklýðs-
flokkar viða um lönd hafa, með
fáum undantekningum, verið á
undanhaldi i þeim efnum undan-
farin fjörutiu-fimmtiu ár. Látið
það afskiptalaust eða svo gott
sem, að kjarabaráttan væri i
reynd þrengd, að sú viðleitni færi
rýmandi að bjóða upp á „öðru-
visi” lesmál, örðuvisi vettvang og
iðkun frístunda og þar fram eftir
götum.
Þegar hópur eins og hinn
danski fer af stað munu alltaf
verða nógir menn, jafnvel vel-
viljaðir, til að yppa öxlum i vor-
kunnsemi yfir óðagoti róman-
tiskra angurgapa eða eitthvað i
þeim dúr. En „angurgapar”
vinna að minnsta kosti það þarfa
verk að minna á það, hve mörg-
um tækifærum hefur verið glutr-
að niður og að þvi bruðli er haldið
áfram. Þeir eiga lof skiliðen ekki
háð sem hafa hugprýði til að
reyna að velta steininum upp
brekkuna aftur.
Arni Bergmann.