Þjóðviljinn - 10.10.1976, Blaðsíða 5

Sunnudagur 10. október 1976 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 5
Sendinefnd frá Vietnam ræðir við sovéska ráðamenn — Le Duan er þriðji frá vinstri i
forgrunni.
Sendinefnd frá Kambodíu I heimsókn f Peking: Khieu Sampan er fremsttil
hægri en Ieng Sary lengst til vinstri
Ríki Indókína — ekki
peð í tafli stórvelda
Þegar byssur
þagna
Nú er hálft annað ár siðan þjóð-
. frelsisherir unnu sigur á hægri-
sinnuðum viðskiptavinum
Bandarikjanna i Suður-Vietnam
og Kambódiu og rúmir niu mán-
uðir siðan Laos var lýst alþýðu-
veldi og konungdæmi afnumið.
Eins og oft hefur gerst áður dofn-
ar áhugi fréttamanna mjög á
löndum þegar býssur þagna. Þó
hafa ööru hvoru borist nokkrar
fregnir af uppbyggingu i Viet-
nam, og stjórnvöld þar hafa yfir-
leitt hlotið heldur gott umtal i
fjölmiðlum fyrir skynsamlega
framgöngu og meiri mildi við
fyrrverandi andstæðinga en búist
hafði verið við — a.m.k. af hálfu
vestrænna fjölmiðla. Allar fréttir
hafa verið miklu dauflegri af tið-
indum innan Kambodju, landið
mestan part lokað — og það litla
sem spyrst ber vott um svo
grimmdarlegan ofstopa i stjórn-
sýslu, að vinstrisinna, sem höfðu
að sjálfsögðu haft mjög litlar
mætur á gjörónýtri stjórn Lon
Nols sem þar sat áður, þá hefur
sett hljóða. Og það er reyndar
eftirtektarvert, að þótt til
Kambodlu megi sækja hentugt
efni til niðrunar kommúnisma, þá
er það land ekki mikið á dagskrá
hjá borgaralegum blöðum.
Kannski er það vegna þess, að
hinir nýju valdhafar Kambódiu,
Rauðir khmerar, eru engir vinir
sovéskra, en hafa helst vinfengi
við Peking, en það er ekki tiska að
styggja kinverja um þessar
mundir eins og menn vita.
Samleiö
En hvort sem fleiri eða færri
fréttir eru sagðar af innanlandsá-
standi f rikjum Indókínaskag-
ans, þá gæti það verið ómaks-
ins verr að taka litið eitt sam-
an um samband þeirra á milli
og við aðra aðila. Það liggur I
augum uppi að Vietnam, Laos
og Kambodia eiga samleið
I mörgum greinum Þjóðir
þessara landa, hinar róttæku
íijóðfrelsishreyfingar þeirra,
hafa átt I höggi við sameig-
inlega óvini lengst af: fyrst
franskt nýlenduvald, þá japanskt
hernámslið, siðan frakka aftur,
þá bandariskt hervald. t aprii
1970 undirrituðu forsætisráðherra
Norður-VIetnams, Norodom
Sihanouk frá Kambodiu, Súfanú-
vong prins frá Pathet Lao og
Ngyen Huu Tho frá Þjóðfrelsis-
fylkingu Suður-Vietnam sam-
komulag um gagnkvæma aðstoð I
baráttu til sigurs yfir bandarikja-
mönnum og bandamönnum
þeirra. En þótt sigurvegararn-
ir eigi sér sameiginlega fortíð
og hafi allir staðið að þjóð-
félagsbyltingu hver hjá sér,
þá væri ekki rétt að lita á þessi
þrjú riki sem „eineggja þrl-
bura” ef svo mætti að orði kom-
ast. Til þess er menningararfleifð
þeirra of ólik, þjóðernishyggja
ráðamanna þeirra of sterk.
Vinskapur
og tortryggni
Reyndar virðist ekki ganga
hnifurinn milli stjórnar Laos og
Vietnam. Pathet Lao hreyfingin
sem nú hefur forystu fyrir Al-
þýðuveldinu Laos, naut allar göt-
ur meðan á stóð Vietnamstriðinu
mikils stuðnings frá Noröur-Viet-
nam, og það var honum mjög að
þakka að Pathet Lao hélt alltaf
velli i austustu héruðum landsins
hvað sem leið gifurlegum loft-
hernaði Bandaríkjanna. Eftir að
friður komst á hafa vietnamar
heitið Laos margvislegum stuðn-
ingi ekki sist við þjálfun sér-
menntaðs starfsliös á öllum
mögulegum sviðum. Auk þess
hefur sú ákvörðun stjórnar Thai-
lands að loka vesturlandamærum
Laos (eftir skyttiri yfir þau fyrir
nokkrum mánuðum) gert Laos
enn háðari en fyrr viðskiptum um
Vietnam. Nú er veriðað leggja
veg yfir Laos og til strandar Viet-
nam, og að honum loknum mun
Thailand hafa misst möguleika til
að ráða að miklu leyti viðskiptum
Laotinga.
Um samskipti Vietnams og
Kambodiu gegnir nokkuð öðru
máli. Þar lifa enn minningar um
landvinninga vietnama á kostnað
Kambodiu fyrir daga fransks ný-
lenduvalds, og þessi arfur i bland
við þá staðreynd, að i Kambódiu
hefur búið allfjölmennur viet-
namskur minnihluti og
kambódiskur i Suður-Vietnam,
hefur valdið nokkurri spennu
milli rikjanna. Bandariskir
greinahöfundar (t.d. Ellen J.
Hammer I Problems of Commun-
ism) telja sig hafa heimildir fyrir
þvi, að til átaka hafi komið i
landamærahéruðum Kambodiu
milli sveita Rauðra Khmera og
víetnama og hafi þetta gerst bæði
fyrir og eftir ósigur Bandarikj-
anna og vina þeirra. En eins og er
um margt annað sem Kambodiu
varðar er hér um að ræða fregnir
sem erfitt er að henda reiður á.
Kína og Sovét
I stríðinu veittu Sovétrikin og
Kina þjóðfrelsishreyfingum Indó-
kina mikinn stuðning og ómetan-
legan. Og það er ljóst að afstaðan
til þessara tveggja stórvelda
skiptir höfuðmáli við mótun utan-
rikisstefnu ríkja Indókina.
Hó Sji-Min hafði bersýnilega
lagt þá afstöðu til grundvallar
vletnamskri utanrikisstefnu, að
forðast skyldi að taka afstöðu i
deilum sovétmanna og kin-
verskra kommúnista, en reyna að
hafa góð samskipti við báða. Upp
á siðkastið virðist hinsvegar sem
Sovétrikin eigi allmiklu meiri
samúð að fagna i Hanoi en Klna
og ber ýmislegt til.
Víetnamsérfræðingar hafa fyrr
lagt á það mikla áherslu, að tor-
tryggni i garð hins mikla granna i
norðri, Kina, sem vietnamir háðu
margar styrjaldir viö fyrr á öld-
um, sé eðlilegur partur af viet-
namskri pólitiskri hugsun. Og þá
einnig partur af stefnu hinnar
kommúnisku þjóðfrelsishreyfing-
ar sem Hó SjÞMín mótaði öðrum
fremur. Það sé þvl ekki nema
eðlilegt að vietnamst riki leiti
vissrar samstöðu með Sovétrikj-
unum sem eru lengra i burtu, til
mótvægis við grannann við bæj-
ardyrnar. Allt hefur þetta slna
þýðingu, en fleira kemur og til.
Ýmislegt I stefnu og framgöngu
kínverja hefur beinlinis orðið til
að auka bilið á milli þeirra og
stjórnar sameinaðs Vletnams og
þá efla tengsl hennar við Sovét-
ríkin.
Sovétmenn vinna á
Afstaða Sovétrikjanna hefur
nefnilega i ýmsum greinum verið
hagstæðari þjóðlegum viet-
nömskum hagsmunum en afstaða
klnverja. Sovéskir — meðal ann-
ars vegna hráskinnsleiks sin við
Peking — vildu sem öflugast Viet-
nam, sem sameinaðist sem fyrst,
og þeir vildu að Bandarikin hefðu
sig á brott frá þeim herstöðvum
sem þeir hafa i Suðaustur-Asiu.
En Kina, sem óttast að verða um-
kringt sovéskum áhrifum, mun
ekki hafa haft sérstakan áhuga á
þvi að Vietnam yrði skjótt öflugt
riki á svæðinu og kinverjar voru
einnig reiðubúnir til að fallast á
áframhaldandi nærveru banda-
risks hers I Thailandi og á
Filippseyjum. Stjórnvöld i Hanoi
áttu sér þvi betri áheyrendur i
Moskvu en Peking„ Hér við bætist
að Kina og Vietnam gera bæði til-
kall til Paraceleyja (nú hernumd-
ar af kinverjum) og Spratleyeyja
(nú á valdi vietnama), en i hafinu
i kringum klasa þessa báða er að
likindum mikla ollu að finna.
Hér við bætist, að Sovétrikin
geta veitt hinu striðshrjáöa efna-
hagslifi Vietnam mun meiri og
fjölbreyttari tæknilega aðstoð en
kinverjar. 1 samningi sem gerður
var I janúar I ár er m.a. gert ráð
fyrir þvl, að sovétmenn aðstoði
við að reisa um 40 meiriháttar
mannvirki I Vletnam, m.a. 1,7
miljón kilóvatta raforkuver við
Svar.tá.
Ráðamenn Alþýðuveldisins
Laos hafa einnig reynt að forðast
„firringu” I samskiptum við
Sovétrikin og Kina, og fá mikla og
margþætta aðstoðfrá báðum. Hin
sovéska aðstoð mun þó öll þyngri
á metum. En sem fyrr segir — hið
„sérstaka samband” (ummæli
Kajson Fomvihans forsætisráð-
herra Laos) við Vietnam er það
sem mestu skiptir I utanríkismál-
um Laos.
Kína að einkavini
í Kambodiu er aftur á móti ekki
um að ræða samkeppni milli
Sovétrlkjanna og Kína. Sovét-
rikin hikuðu mjög lengi við að
viðurkenna útlagastjórn Naro-
doms Sihanuks prins, sem sat i
Peking, og þetta með öðru hefur
orðið til þess að skáka þeim úr
leik I Kambodiu. Aftur á móti var
alllar götur mjög „sérstakt sam-
band” milli Kina og andstæðinga
bandarisksinna valdaránsstjórn-
ar Lon Nols i Kambodiu: i Peking
sat útlagastjórnin, þaðan kom
efnahagsleg og hernaðarleg að-
stoð til hinna Rauöu Khmera. Og
þótt hinir nýju ráðamenn i
Kambodiu leggi mesta áherslu á
að landsmenn skuli búa að sinu,
þáhafa þeir hvergi sparað þakkar-
orð til kinverja og lofsyrði um
„bræðralag kambódiskra og kin-
verskra byltingarsinna” (Ieng
Sary utanrikisráðherra).
Þjóðernishyggja
Að sjálfsögðu hafa Sovétrikin
og Kina haft eigin pólitisk mark-
mið i huga þegar þau veittu að-
stoð I Indókina, En eins og marg-
ir taka fram — einnig ofannefnd-
ur höfundur greinar i timaritinu
Problems of Communism (sem er
reyndar gefið út á vegum banda-
risku upplýsingaþjónustunnar)
þá „er það misskilningur að
skoða riki Indókina sem peð i á-
tökum Moskvu og Peking. Vissu-
lega lita stjórnir i Hanoi, Vienti-
ane, Phnom Pemh ekki þannig á
sig. Jafnvel hið kommúniska orð-
bragð sem þær beita getur ekki
dulið hina sterku, jafnvel ögr-
andi, þjóðernishyggju þeirra. Ein
visbending um þessa þjóðernis-
hyggju er sú, að öll rikin þrjú
fylgja þeirri stefnu að standa ut-
an við átök stórvelda (policy of
nonalignment).”
Það væri of langt mál að fara
hér út i viðieitni, t.d. fyrri stjórn-
ar Sihanouks i Kambodju til að
halda landi sinu utan við stór-
veldablakkir (en það gátu Banda-
rikin ekki fyrirgefið honum og
stuðluðu þvi að þvi að honum var
steypt af stóli). Eða þá að skýra
frá vinsamlegu sambandi þjóð-
frelsishreyfinganna fyrr og siðar
við samtök hlutlausra rikja.
Meiru skiptir, hver skilningur
verður lagður i „utanblakka-
stefnu” Indókinarikjanna nú. Það
er ljóst að hún er ekki beinlinis
hlédræg. Eða eins og Phan Hien,
utanrikisráðherra Vietnams seg-
ir, þá er stjórn hans með i hreyf-
ingu hlutlausra i nafni þeirra
„sameiginlegu markmiða að
vinna gegn arðráni heimsvalda-
sinna, nýlendustefnu og nýrri ný-
lendustefnu, að verja þjóðlegt
sjálfstæði, forræði yfir náttúru-
auðæfum eigin lands og efla vel-
ferð alþýðu”. En þess ber þá aö
geta i þessu samhengi, að i heild
hafa utanblakkalöndin færst til
aukinnar róttækni, ekki sist
vegna átaka við kapitalisk iðnriki
um hráefnaverð, eignahald á
náttúruauðlindum o.fl. — Þvi
hljóma ummæli vletnamska ut-
anrikisráðherrans á þeirra vett-
vangi ekki eins og kommúnisk
sérviska heldur eins og sjálfsagð-
ur hlutur.
ASEAN, Japan
og USA
En utanblakkastefna lætur
ýmsum spurningum ósvarað.
Vilja byltingarstjórnirnar i Indó-
kina leggja áherslu á að aðstoða
byltingarsinna t.d. I Thailandi og
Malasiu, en i báðum rikjum hefur
lengi verið háður skæurhernaður
gegn stjórnum sem mjög eru
frægar fyrir spillingu, einkum sú
sem i Bangkok situr? Eða vilja
þær frekar leggja áherslu á við-
skipti og diplómatisk tengsli i
ýmsar áttir, einmitt til að tryggja
fjölbreytni og það, að áhrif ein-
hvers eins stórveldis verði ekki of
veigamikil I utanrikistengslum
viðkomandi rikis?
Við þessum spurningum eru
ekki til greiðsvör. Skæruliðar i
Norður-Thailandi hafa góð sam-
bönd inn i Laos. A hinn bóginn
hafa Indókinarikin synt meiri
sáttfýsi og samstarfsvilja við
ASEAN en áður (ASEAN er eins-
konar efnahagsbandalag kapital-
iskra rikja i Suðaustur-Asiu —
Malasiu, Thailands, Singapore
Indónesiu, Filippseyja, sem hefur
verið að velta fyrir sér hernaðar-
samvinnu einnig). Stjórnvöld i
Víetnam eru sögð hafa látið
jaþönsk, frönsk og jafnvel banda-
risk fyrirtækivita, að þau væru
reiðubúin að leyfa þeim vissa
fjárfestingu I sambandi við
enduruppbyggingu landsins.
Frakkar og japanir hafa þegar
veitt vietnömum lán og aðstoð og
viðskipti eru á uppleið. En banda-
risk fyrirtæki munu þurfa leyfi
frá þinginu i Washington t.d. til að
fá að halda áfram oliuleit við
strendur Suður-VIetnams i sam-
vinnu við hina nýju valdhafa. Það
getur staðið nokkuð á þvi leyfi —
bandariskir stjórnmálamenn
hafa ekki gleymt þeirri hirtingu,
sem vietnamar veittu þeim með
þvi að hafna forystu þeirra og
reka her þeirra heim.
A.B. tók saman.