Þjóðviljinn - 10.10.1976, Blaðsíða 10

10 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 10. október 1976
ÓLAFUR KVARAN
SKRIFAR
UM MYNDLIST
Geómetrísk
myndgerð
Blómaskeið geómetrisks
flatarmálverks i islenskri mynd-
list er áratugurinn 1950-1960.
Þessi myndgerð kom hér fyrst
fram á siðari Septembersýning-
unura 1951 og 1952. Siðan stofnuðu
nokkrir ungir myndlistarmenn,
Eirikur Smith, Karl Kvaran,
Hörður Ágústsson og Sverrir
Haraldsson „Haustsýninguna”
1953 þar sem einvörð-
ungu var sýnd geómetrisk mynd-
gerð. Á þesum árum var það
formsmiðj
Hvirfing. 1976.
u 1953-1976”
og myndlistarskóla íslands um
áratuga skeið. Obbann af þessum
myndum eða skissum verður þvi
að skoða sem kennslu- eða æf-
ingamyndir 1 formfræði, þar sem
nokkuð hefðbundnar leiðir eru
troðnar.
Fótó-grafík
Þessar kannanir á frumform-
unum lágu siðan að nokkru leyti
til grundvallar þeim „fótó-
graffsku” myndum sem hann
sýndi I gallerý SÚM 1972, og hefur
tekiö hér með smá sýnishorn. I
þessum myndum eru andstæður
svarts og hvits sterkar og kröfug-
ar og hin geómetrisku frumform
eru ávallt til staðar. Þrihrynings-
klasar ganga hver inn i annan,
tengjast, rofna, eða eru felldir inn
i umlykjandi hringform og
Paris sem var miðstöð geometri-
unnar og það eru fyrst og fremst
áhrif þaðan sem komu til með aö
stýra þeirri þróun sem varð i
islenskri myndlist á þessum ára-
tug. Uppruna geómetrisks flatar-
málverks má annars rekja ailt til
helstu frumherja abstrakt mynd-
gerðar i byrjun aldarinnar, til
verka holiendingsins Piet
Mondrian og rússans Kasimir
Malewich. Mondrian hreinsaði
myndir siliar þegar á öðrum ára-
tugnum af hvers konar skirskotun
til hlutveruleikans, og byggði
verk sin einungis á formandstæð-
unum lóðrétt og lárétt og notaði
aöeins frumlitina rautt, blátt og
gult. Maiewich gekk enn lengra i
formrænni einföldun 1918, þegar
hann gerði myndina „Hvitt á
hvitu”, sem er hvitur ferningur á
hvitum fleti. Næsta skref var þvi
að myndflöturinn yrði eitt form,
einlitur flötur.
Á árunum milli striða fékk geó-
metriskt myndmál mikilvægan
vettvang i Bauhaus-listaskólan-
um i Þýskalandi, sem starfaði á
árunum 1919-1933. Þar var kann-
aö af mikilli elju eðli forma og
lita, og við Bauhaus störfuöu
margir af helstu frumherjum
abstrakt myndgerðarinnar eins
og t.d. Paul Klee, sem i formfræði
sinni gekk út frá þrem frumform-
um, ferningi, þrihyrningi og
hring, og rannsóknir á eðli lita
voru ma. stundaðar af Joseph
Alberts og J. Itten. Ahrif þessara
Um
sýningu
Harðar
Ágústs
sonar
að Kjarvals
stöðum
aðferða og rannsókna höfðu ekki
aöeins mikið gildi fyrir myndlist-
ina, heldur sjónmenntir yfirleitt
og kennsluaðferðir i listaskólum.
Eftir siðari heimsstyrjoldina
fékk geómetrisk myndgerð
mikla endurreisn i París og
.1947 var þar m.a. stofnaður
sýuingarhópurinn „Salon des
Réalites Nouvelles”. Þar sýndu
listamenn eins og A. Herbin,
Vasarely og Mortensen, svo fá-
einir af fulltrúum þessarar
myndgerðar séu nefndir. A þess-
um árum kringum 1950 dvöldu
margir islendingar i Paris i lengri
eða skemmri tima og urðu fyrir
sterkum áhrifum frá geómetri-
unni, þar á meðal Hörður Ágústs-
son.
Formrannsóknir
A sýningunni sem Höröur
Ágústsson hefur nú sett saman á
Kjarvalsstöðum hefur hann valið
þann kostinn að sýna verk eða
skissur allt frá árinu 1953 til að
gefa skoðanda innsýn I þróun
formgerðar sinnar. Hér gefst þvi
m.a. tækifæri til að sjá hvernig
ýmsar hugmyndir, sem hafa
fram komið i rannsóknum á
formum og formrænu samspili
gegnum árin, eru teknar upp aft-
ur, unnar i öðru efni og með þvi.
Þannig eru þeir þrir kaflar sýn-
ingarinnar sem hann hefur gefiö
heitin „Samklippur 1955”, „Túss-
teikningar 1953-1962” og „Fótó--
grafik 1962” bæði fróðlegir að
skoöa i sjálfu sér og sem undan-
farar að þeim litabandsmyndum
sem hann gerir á árunum 1974-
1976.
1 elstu myndunum frá 1953 eru
vangaveltur um frumformin þeg-
ar orðnar áleitnar og með árun-
um verða rannsóknir hans á þess-
um frumeigindum myndamálsins
i senn fjölþættari og itarlegri.
Hringforminu er ma. ýmist raðað
upp lóðrétt eða lárétt á hvitum
fleti og með smá tilfærslu á einu
eða tveimur er athuguð innbyrðis
þensla þeirra og hrynjandi, elleg-
ar að þrihyrningur eða ferningur
er settur inn I margvisleg sam-
hengi. Hringformum og þrihyrn-
ingum er einnig þjappað og læst
saman, sem i sjónrænni blöndun
verða iðandi og sibreytilegir.
Þessar formkannanir gefa ágæta
innsýn inn I þá rannsóknar-
hyggju, yfirvegun og nákvæmni,
sem einkenna vinnubrögð hans
hér á sýningunni. Þessar rann-
sóknir eru annars mjög i þeim
anda sem er viðtekinn i listaskól-
um um allan heim og eiga sér ræt
ur i formfræðirannsóknum Bau-
haus-skólans, en Hörður kenndi
einmitt formfræði við Handiða-
mynda þéttriðið net. 1 þessari
„fótó-grafik”, hefur höfundi oft
tekist á áhugaverðan hátt aö ná
fram til hnitmiöunar og ná-
kvæmni i formrænu samspili.
Litbandamyndir
Það má eflaust segja að þær lita
bandsmyndir sem Hörður hefur
unnið að undanfarin tvö ár séu
samtvinnaöur árangur af hans
eigin formkönnunum, og kynnum
hans af bæði op-listamönnum
(Vasarely, o.fl.) og hinu nýja
gemóetriska flatarmálverki sem
hefur þróast i Bandarikjunum frá
1960, (Frank Stella, E. Kelly o.fl.)
Hörður hefur valið sér all-óvenju-
legan efnivið til að vinna með, en
það eru litabönd, sem i daglegu
tali kallast „teip”. I þessum
myndum leggur hann oft eldri
formhugmyndir til grundvallar,
en gefur þeim nýtt gildi þar eð
frumlitirnir hafa nú leyst af hólmi
svart, hvitt og grátt, sem áður
var ráðandi. Þar sem áður var
einvörðungu kannað eöli og af-
staða grunnforma, fernings,
hrings og þrihyrnings, þá hefur
hann I þessum verkum breikkað
rannsóknarsvið sitt og áherslan
ernú á eðli litarins, stærð hans og
andstæðuverkun. Hér er sem sagt
sambýli litanna kannað út frá
þeirri meginforsendu að enginn
litur hefur algilda merkingu,
heldur er ávallt háður þvi sam-
hengi sem hann er settur i. Form-
gerðin er af margvislegum toga,
sum verkin einkennast af sam-
verkun láréttra litabanda, sem
eru ýmist þétt eða grisjuö og um
leið er gildi litarins umbreytt,
bæði hvað snertir tón og þenslu.
En sambýli litanna verður einnig
nánara. Það sem i fyrstu skoðun
viröist vera ákveðin endurtekn-
ing lina, ferninga eða depla, um-
breytist við nánari skoðun. Depl-
arnir virðast hreyfast, linurnar
bylgjast og allur myndflöturinn
þenst og dregst saman, allt eftir
þvi gildi sem liturinn fær i sam-
býli sinu við næsta lit.
Þó nokkur af þessum verkum
séu ef til vill fyrst og fremst á-
hugaverð sem rannsókn eða
skýrsla um nábýli lita, þá eru hér
einnig verk, þar sem liturinn er
virkjaöur á áhrifamikinn hátt og
binst saman i hnitmiðaða og
kraftmikla heild. Má þar nefna
verkin „Þrísnældur”, „Hvirf-
ing”, „Gluggar” og „Striklota”.
Þegar á heildina er litið þá
veitir þessi sýning ágæta innsýn 1
óvenjulega kerfisbundin og
igrunduð vinnubrögð höfundar og
hreinræktun hans á frumeigind-
um myndmálsins gefur honum
nokkra sérstöðu i islenskri mynd-
list i dag. ólafur Kvaran.