Þjóðviljinn - 12.02.1978, Page 5

Sunnudagur 12. febrúar 1978 1 ÞJÓÐVILJINN — SIDA 5
Menn halda áfram aö skrifa
eitt og annað. Það er enginn
endir á þvi vanitati. Einu sinni
var ungur rithöfundur og dálitið
reiður. Hann hét John Braine og
skrifaði fræga sögu, Room at
the Top. Þar segir frá ungum
manni úr verklýðsstétt, sem
langar til að komast áfram i lif-
inu og það gerir hann með hag-
kvæmri giftingu og með þvi að
kasta á glæ sinu lifsblómi. Þetta
þótti alþýðleg samfélagsádeila
og varð vinsæl. Svo varð John
Braine sjálfur rikur og komst
,,upp á toppinn” og fór að skrifa
með velþóknun um dugnaðar-
menn sem koma sér upp i
mannfélagsstiganum með þvi
að vaða eld og vatn og skilja eft-
ir þá lötu og heimsku eins og
þeir eiga skilið. Sjálfur er John
Braine orðinn einhver mestur
afturhaldsgaur sem um getur á
Bretlandi: Hann vill banna
getnaðarvarnir, mælir með
likamsrefsingum og mundi
ágrátandi frétta af þvi að
forystumenn suðurafriskra
blökkumanna yrðu gerðir úr
heimi hallir. Þvi var nú á hann
minnst, að hann hefur nýlega
skrifað leiðarvisi fyrir þá sem
vilja skrifa skáldsögur. Leiðar-
visirinn heitir „Writing a
Novel”. Braine huggar áhuga-
menn með þvi, að það sé ekki
mikill vandi. Til þessa þarf
hvorki lifsreynslu né hugarflug.
„Slappaðu af og biddu eftir
réttum tón. Hafðu bara áhyggj-
ur af byrjuninni, kærðu þig koll-
óttan um það sem siðar kemur.
Mundu að lesendur þinir hafa
aðeins áhuga á sjálfum sér, ekki
fyrir stórtiðindum samtiðarinn-
ar. Þeir vilja komast i gegn um
tilveruna með sem allra
minnstri fyrirhöfn og sem
mestri skemmtun. Þótt þetta
hljómi ekki vel, þá er það ekki
verk skáldsagnahöfundar að
kvarta yfir þvi”.
Fjölritaður smá
þjóðarskáldskapur
Af einhverjum undarlegum
ástæðum eru afdrif og
vangaveltur Johns Braines að
flækjast fyrir mér þegar ég er
að blaða i allsendis óliku les-
máli. Ég á við nýjárshefti af
grænlenska blaðinu Sujumujl,
sem er málgagn hinna róttæiT-
ustu sjálfstæðissinna i okkar
stóra grannlandi. Kannski eru
það andstæðurnar: vangaveltur
lifsþreytts atvinnumanns i rit-
mennsku, sem iðkuð er á út-
breiddustu tungu veraldar i
gömlu og dösuðu menningar-
samfélagi. Hinsvegar fjölritað-
ur skáldskapur örlitillar þjóðar
sem nútimanum hefur verið
troðið i með góðu og illu á
örskömmum tima. Reyndar er
skáldskapur engin ný bóla
meðal grænlendinga, þeir eiga
sér sagnir ágætar og þulur i
fornri hefð — en liklegt er að enn
hafi næsta litilli reynslu verið
safnað i þvi að fara með ýmisleg
nútimafyrirbæri i skáldskap á
grænlensku.
Nú er rétt að taka það fram
strax að hér eru engar aðstæður
til að dæma um þennan skáld-
skap. Hann er auðvitað á
grænlensku. Sujumut gefur
aðeins nokkra hugmynd um efni
hans með endursögnum á
dönsku. Og þetta efnisval segir
sina sögu og getur fært furðu-
lega nálægt okkur fyrirbærið
„nýlenda i nútima” sem mörg-
um er sjálfsagt eins og hvert
annað afstrakthugtak langt úti i
heimi.
Feldu þig, olia!
Það er byrjað á hinu sigilda
vandamáli nýlendna og hálf-
nýlendna: forræöi yfir auðlind-
um. Eitt kvæði heitir Baráttan
um cignarréttinn og rekur þá
sögu allar götur aftur til Eiriks
rauða sem eitthvað var að
bardúsa hér i landi, segir þar,
og „siðan erum við að sjálf-
sögðu eins og hver annar
Borgundarhólmur”. Annað
kvæði fjallar um það mál sem
heitast brennur á mönnum. Það
er Hans Lynge sem yrkir um
oliuna.Hann segir á þessa leið:
Hvað
verður
þá um
Skáldið biður olfuna að fela sig heldur en
þessi landalýsing verði að veruleika.
„En svo komu hvimleiðir
kavdlunakkar
(útlendingar?) á snöpum eftir
auðæfum
landsins og kaladlit
(Grænlendingar)
svöruðu þvi til, að þeir
vildu vernda auð-
æfin fyrir sjálfa sig,þvi að
umhverfið
á að vera áfram eins og það
er nú. Og
kaladlit sögðu við oiiuna:
Feldu þig,
olia, til þess að enginn
leitarbor nái i
þig!”
Siðasta erindi þessa kvæðis
er svona á grænlensku:
piumárparut ðlia
tugpadierit
avisavarput kerkagut
pistlngulerdluta.
O.K.: hurrá
miljömut navianarungnaerpat
ölia
hjemmestyrevta kajugssa
Þessi texti er tilfærður af þvi
að margir hafa gaman af að
skoða annarlegar tungur, en
einnig til að benda á augljósan
menningarvanda: aðskotadýr
áberandi úr dönsku og ensku:
olia, O.K., húrra, hjemme-
styret.
Blngó og brennivín
Þó nokkrir höfundar nýjárs-
blaðs Sujumut eru einmitt að
fjalla um menningarvanda i
viðtækum skilningi, um þá auðn
og tóm sem skapast þegar fornu
og „allt öðruvisi” samfélag er
slitið upp af rót sinni. 1 Bingó-
visum eru börnin að spyrja
móður sina hvaða skepna þetta
sé, bingó, sem heimsótt er á
Hér hafa þeir hjá Siumut lýst sjálfum sér sem upprennandi sól:
„Styðjið þjóð sem er að vakna” er texti myndarinnar.
Þessi mynd fylgir kvæði um börn og brennivin.
hverju kvöldi; er þetta eitthvað
sem hægt er að éta? Annað ljóð
heitir „Slagurinn við rikið” —
ný lög eru sett um að ekki megi
selja áfengi fyrir klukkan f.jög-
ur. Myndast stórar biðraðir
fyrir utan rikið meðan beðið er,
og verða pústrar og stympingar
þegar menn reyna að troðast
inn. Við hliðina á þessu kvæði er
„Harmatölur barnanna” sem
segja frá svefnlausum nóttum
vegna drykkju hinna fullorðnu.
Þau ætla að útrýma brennivini
þegar þau verða stór og heita á
Siumut að duga þeim vel i
baráttunni við þennan ófögnuð.
Þetta minnir okkur ekki á
mjög fjarlægar staðreyndir: i
hálfnýlendunni Islandi var ekki
unnt að skipuleggja verklýðs-
hreyfingu nema að sameina
hana i fyrstu bindindishreyf-
ingu. Orrustan um Algeirsborg
hófst með harðvitugri siðvæð-
ingu hins serkneska hluta henn-
ar.
Sjálistraustið og
gamli maðurinn
Einna fróðlegast er reyndar
lokakvæði ritsins sem héitir
„Harmatölur gamals manns”.
Þar er fjallað um það sem
einna erfiðast reynist i þjóð-
félagi eins og hinu grænlenska:
að efla sjálfstraust lands-
manna. Dönsk stjornvöld kunna
að vera tiltölulega þægileg að
glima viö, a.m.k. i samanburöi
við mörg önnur. En landsmenn
hafa lengi vanist þvi, að þeirra
lif, siðir, kunnátta, væru til litils
gagns og bæri merki vanþroska
— i hæsta lagi væru lifshættir
þeirra „merkilegt rannsóknar-
efni” áður en þeir hyrfu. Það er
gamall maður sem er gagnsósa
af sliku hugarfari sem er látinn
hafa orðið i kvæði Ulriks
Rosing.
Hann segir á þessa leið: Hann
hefur verið alinn upp i auðmýkt
og þvi hefur hann i 70 ár lifað án
þess að æmta eða skræmta.
Þegar hann einn fagran sumar-
dag heyrir að landsráðið vilji nú
stjórna upp á eigin spýtur, þá er
honum svo brugðið, að hann
„stekkur tiu metra i loft upp”.
Svo skelfdur er hann yfir að
heyra jafn óheyrilegar kröfur.
Hann var næstum fallinn i öng-
vit við þá hugsun eina saman,
að nú eigi hann að vera „hús-
bóndi á sinu heimili”. Hvað
verður um hann vesælan? Sem
betur fer á hann konu, sem
þrýstir hönd hans hug-
hreystandi og kemiir honum á
réttan kjöl aftur. En hann
gengur áhyggjufullur til hvilu:
hvað liggur þeim á þessum
strákum úr Siumutog Atássut?
Vita þeir ekki að við ERUM
auðmjúkir, og þvi er best að við
höldum okkur saman? Mér
fannst, segir hann, um stund i
dag, að ég væri sjálfstæður „en
ég vona samt að þvi megi skjóta
á frest, þvi enn þarf ég að láta
kenna mér margt.”
/
A eigin forsendum
Vandi Grænlendinga er ekki
smár. Hvort sem nýlendu-
stjórnin var harðdræg eða
reyndi,eins og á seinni árum, að
bæta fyrir fyrri syndir með
drjúgum peningaframlögum til
framkvæmda, þá hefur útkom-
an orðið sú, að hiö gamla græn-
lenska samfélag hefur fallið i
stafi. Vegna þess að hvort sem
hin ytri áhrif komu með góðu
eða illu, þá fengu landsmenn
sjálfir engu ráðið um það,
hvernig, með hvaða hraöa, i
hvaða skömmtum lif þeirra
breyttist. Það hefur ekki verið
neinn raunverulegur möguleiki
á þvi að þróa nýtt samfélag, þar
sem ýmislegt af þvi sem best er
i sambýlisháttum svonefndra
frumstæðra þjóða gæti lifað
átram. Þvi má oft heyra að
grænlensk þjóð sé búin að vera,
vegna þess að þótt henni kunni
að vega sæmilega i efnalegum
kjörum, þá hafi það týnst nú
þegar sem máli skiptir.
Ógjarna vildum við skrifa upp
á slikt mat. Þrátt fyrir allt eru
það liklega Grænlendingar, sem
hafa mesta möguleika af öllum
smáum þjóðum norðurhjarans
til að lifa af. Aðrar þær þjóðir
eru fámennari eða orðnar að
Iitlum minnihlutum vegna
auðlindavinnslu á þeirra landi
(Kanada, Alaska, Sibiría).
Dæmi Grænlendinga gæti þvi
orðið mjög afdrifarikt — þeim
mun meiri ástæða er til að
fylgjast sem best með þvi.
Of dýru verði
I öðru hefti af Sujumut hefur
danskur lesandi Elsebeth
Carlsen, sent kvæði, þar sem
hún setur sig i spor gamals
veiðimanns, sem „heyrir söng
hinna gömlu radda i nóttinni,
ekki hatur, eins og þú (Daninn)
heldur”:
Það er ekki hatur
scm ég vil þegar ég segi
að tunga feðra minna
eigi ekki að drukkna i þinni
Það er ekki hatur
sem ég vil þegar ég segi
að dugnaður þinn og
framkvæmdir urðu of dýr
bæði fyrir mitt land og þitt
AB.
Sunnudagspistill
eftir Árna Bergmann