Þjóðviljinn - 12.02.1978, Blaðsíða 10

10 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 12. febrúar 1978
Miguel Littin (t.v.) ásamt kvikmyndatökumanni slnum, viö upptöku á nýjustu mynd þeirra, sem byggö
er á kúbanskri skáldsögu og tekin I Mexico og á Kúbu.
Fyrirheitna landiö
Fyrirheitna landið, chil-
enska myndin sem sýnd er
á kvikmyndahátíðinni í
Háskólabíói, var fram-
leidd árið sem herforingj-
arnir rændu völdum og
myrtu Salvador Allende.
Höfundur hennar, Miguel
Littin, hafði áður gert eina
langa mynd: Sjakalann frá
Nahueltoro. Sú mynd var
hlaðin sterkri þjóðfélags-
ádeilu og var ekki ýkja vel
liðin af valdhöfum þess
tíma, en hún var gerð 1968,
þegar Frei var við völd í
Chile. Almenningur tók
myndinni hinsvegar þeim
mun betur, og einnig gerði
hún víðreist um heiminn,
var m.a. sýnd hér i Kvik-
myndaklúbbnum.
Tími bjartsýninnar
A Allende-timabilinu (1971-
1973) var Miguel Littin yfirmaður
chilensku kvikmyndastofnunar-
innar, en hún var eitt af þeim fyr-
irtækjum sem þjóðnýtt voru þá.
Allende-timinn var mikið blóma-
skeið i listum, einkum tónlist, og
kvikmyndin var einnig með i
ferðinni. Miklar áætlanir voru
uppi um kvikmyndagerð i þágu
alþýðunnar. Þetta var timi bjart-
sýninnar. bangað má rekja sig-
urvissuna i lokaatriði Fyrirheitna
landsins, og mikil er kaldhæðni
sögunnar, að Littin skyldi ljúka
við þessa sigurvissu mynd við
þær aðstæður sem raun varð á:
aftur hafði bylting alþýðunnar
verið kæfð i blóði, og ýmis atriði
myndarinnar mátti heimfæra upp
á nútimann. Fátæki uppreisnar-
maðurinn José Durán, aðalper-
sóna myndarinnar, er að sönnu
enginn Salvador Allende, en hver
dettur okkur i hug þegar við heyr-
um mann úr liði Duráns stauta
upp úr byltingarkverinu sinu
þessi orð: „Sagan fyrirgefur
aldrei þeim byltingarmanni sem
hikar þann dag er hann hefði get-
að sigrað”.
Bylting i þorpi
Sagan sem sögð er i Fyrir-
heitna landinu gerist um 1930, en
gæti allt eins gerst i dag, slikur er
veruleiki Rómönsku Ameriku.
José Durán er landlaus og at-
vinnulaus og flækist um með hópi
karla og kvenna sem eins er
ástatt um. t hópinn slæst drykk-
felldur kommúnisti sem tekur að
uppfræða José og gerir úr honum
byltingarmann, eða réttara sagt
kennir honum að þekkja sinn
vitjunartima. Landleysingjarnir
eru að leita að landi til að rækta
og finna það loks. Upphefja þeir
nú frumstæðan samyrkjubúskap
og byggja yfir sig þorp.
Dag einn kemur maður á rauðri
flugvél og tilkynnir þeim að Chile
sé orðið að sósialisku lýðveldi, nú
hafi hinir fátæku völdin. José er
farinn að skilja að bylting í einu
fjallaþorpi nægir ekki, þvi að
slika byltingu er alltof auðvelt að
drepa niður. Hann fer þvi með
menn sina til næstu borgar og
leggurhana undirsig, i nafni hins
sósialiska lýðveldis. En slik lýð-
veldi eru aldrei langlif i Chile, og
brátt kemst José að þvi að forset-
anum i Santiago hefur verið
steypt og herinn tekið völdin.
Skiptir þá engum togum að her-
inn ræðst gegn José Durán og fé-
lögum, þorpsbúar eru drepnir all-
ir sem einn og húsin brennd.
Myndin endar svo á „Iofsöng um
endurkomu hetjanna”: José Dur-
án kemur riðandi á hesti sinum og
réttirungum þorpsbúa riffil sinn.
Lesin og sungin eru aftur og aftur
orð Che Guevara um þá sem
skildu kannski ekki alltaf allt, en
fórnuðu lifi sinu fyrir framtiðina
og tóku þvi einnig þátt i bylting-
unni.
Raunsæi
og táknmál
Byltingarboðskapur þessarar
myndar er augljós og laus við
málalengingar. Samúð leikstjór-
ans er öll með fátæklingunum
sem gera uppreisn, og andúð hans
á burgeisum og prelátum er af-
dráttarlaus. Samt gerir hann fá-
tæklingana alls ekki að neinum
„englum” — þeir eru margir
hysknir og þjófóttir og það sem
við köllum mannlegir. Fólk eins-
og gerist og gengur. Það eina sem
ég imynda mér að geti vafist fyrir
fólki hér er upphafinn, ljóðrænn
still sem Littin blandar saman við
raunsæislýsingar sinar. Sum at-
riðin minna óneitanlega nokkuð á
Glauber Rocha, aðalmanninn i
Cinemanovo hópnum brasilska.
Maria mey kemur nokkuð við
sögu, ýmist köld og fráhrindandi
sem gyðja burgeisanna eða hlý og
móðurleg vina smælingjanna.
Þetta sambland af raunsæi og
rómantisku táknmáli er reyndar
ekki uppfinning Glauber Rocha,
heldur fyrirbæri sem á sér djúpar
rætur i suður-ameriskum listum.
Við getum kynnst þessu i bók-
menntunum með þvi að lesa t.d.
kólumbiska rithöfundinn Gabriel
Garcia Marques eða Kúbumann-
inn Alejo Carpentier. Þessi tónn,
sem Miguel Littin slær i Fyrir-
heitna landinu, er einn af undir-
stöðutónunum i þeim menningar-
straumi sem stundum er nefndur
„decolonización de la cultura”
eða afnám menningarlegrar ný-
lendustefnu og felst i þvi að hafna
bandariskum áhrifum og leita
hins sanna og upprunalega i róm-
ansk-amerisku menningarlifi.
Annað dæmi um svipaðan stil er
Óðurinn til Chile, kúbanska
myndin sem átti að vera á kvik-
myndahátiðinni en hefur ekki sést.
enn, þegar þetta er ritað.
Starf Littins
Fyrirheitna landið er ekki
gallalaus mynd, en hún er merki-
leg upplifun og höfðar sterkt til
tilfinninga áhorfandans. Næsta
mynd Littins hét Actas de Mar-
usia, eða Marusia-skjölin, og hef-
ur vakið mikla athygli. Hún er
framleidd i Mexico, þar sem Litt-
in dvelst nú i útlegð. Efni hennar
er einnig sótt i sögu Chile. Og nú
er Littin að vinna að fjórðu mynd
sinni, sem byggð er á nýjustu
skáldsögu Alejo Carpentiers, og
framleidd af mexikönskum og
kúbönskum aðilum.
Með kveðju
til Stierlitz
Þá er Stierlitz allur.
Eftir mikið þóf fékkst
hann loks sýndur í sjón-
varpi, þessi 12 þátta
flokkur og máttu sumir
vart vatni halda fyrir
reiði sakir þegar hlutlausi
imbinn í stofunni þeirra
tók allt i einu og gjósa
kommúnistaáróðri og
rússalygum.
Þeir voru víst ófáir sem
slökktu á sjónvarpstækjum sin-
um um leið og Stierlitz var
kynntur, og misstu því af öllu
gamninu. En eftir þvl sem á
þættina leiö fór þeim að fjölga
sem fylgdust með, enda mátti
lesa athyglisverða frétt i sið-
degisblöðunum daginn eftir að
slðasti þátturinn var sendur út.
Þar sagði frá grunsamlegum
mannaferöum fyrir utan hús
eitt hér I bæ, og var þess getið að
enginn I nálægum húsum hefði
orðiö neins var „enda stóð yfir
sýning á lokaþætti sovéska
myndaflokksins 17 svipmyndir
á v.ori þegar atburður þessi átfi
sér staö.”
Kostir og kvillar
Þvl verður vart neitað með
nokkurri sanngirni að 17 svip-
myndir á vorier spennandi og
aö ýmsu leyti vel gerður sjón-
varpsmyndaflokkur. En hann
ber glögg merki eins helsta
kvilla sovéskra striðsmynda,
sem er sá, að allt á að segjast i
einni mynd. Allt striöið eins og
það lagði sig, og endirinn alltaf
fyrirsjáanlegur: ég minnist
varla sovéskrar striösmyndar
sem ekki hefur endaö á þvi að
sovéskur hermaður dregur fána
að hún á þinghúsinu i Berlin. Nú
er það að sjálfsögðu bæði satt og
rétt að einmitt á þennan hátt
lauk striðinu, og góð visa verður
kannski aldrei of oft kveðin, en
varla getur maður kallað þetta
frumlegheit.
Stjórnandi þáttanna er kona,
Tatjana Lioznova að nafni. Hún
fer þó afskaplega vei með það,
eins og sagt er. Það er reyndar
næsta ótrúlegt að kona láti sér
detta i hug að nýfædd börn geti
haldið sér þurrum, söddum og
hamingjusömum dögum saman
án þess aö um þau sé hirt að
öðru leyti en að drösla þeim með
sér á flóttanum. En liklega er
Tikhonof I hlutverki Stierlitz.
þetta svinslega óskáldleg at-
hugasemd af minni hálfu.
Skærin og timinn
Ég er sannfærð um að flokk-
urinn hefði orðið mun betri ef
skærum heföi verið beitt af
meiri miskunnarleysi. Sumir
þættirnir, einkum þeir fyrstu,
fóru mestallir i málalengingar
sem i raun skiptu ekki máli. Ég
man t.d. eftir öllum þeim óra-
tima sem fór i að lýsa hamingju
prófessorsins þegar hann kom
til Bern og var frjáls maöur,
eftir allar þrengingarnar I
fangabúðum osfrv. Hvað honum
fundust dýrin i dýragarðinum
skemmtileg. Þetta var hinn
mesti ógreiði við áhorfandann
sem beið spenntur eftir að frétta
eitthvað allt annað.
Tatjana Lizonova hefur til-
einkað sér þann vestræna sið að
láta hvern þátt enda I miðju
spennendi atriði — láta áhorf-
andann biða spenntan eftir
næsta þætti. Hámarki náði þetta
i næstsiöasta þættinum, þegar
siminn hringdi meðan á vega-
bréfaskoðun stóð og maður
þurfti að biöa heila viku til að
komast að þvi hvort Kata yrði
stöövuð eður ei. Og svo kom sið-
asti þáttur loksins og þá kom i
ljós að simhringingin var frá
eiginkonu landamæravaröarins,
sem spurði hvenær hann kæmi i
mat! Ósvifni á borð viö þetta
gæti næstu þvi flokkast undir
svartan húmor.
Vatseslav Tikhonof, sá sem
leikur sá sem leikur Stierlitz, er
einn allra vinsælasti leikari
Sovétrikjanna i dag, og á leikur
hans i 17 svipmundir aö vori
ekki litinn þátt i þvi. En hann
hafði áður leikið ein þrjátiu
hlutverk i kvikmyndum. Þekkt-
ast þeirra, a.m.k. á Vesturlönd-
um, var hlutverk Bolkonski
fursta i Striði og friöi, sem
Sergei Bondartsjúk gerði eftir
sögu Tolstojs.
Þegar á allt er litið var fengur
að þessum sýningum og mikil
tilbreyting frá okkar venjulega
fóðri.