Þjóðviljinn - 12.02.1978, Side 16

16 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 12. febrúar 1978
TÓNLIST,
TÓNLIST?
Fram aö þessu hefur
það viljað brenna við, að
viðfangsefni þessarar
síðu hafi að mestu verið
einskorðað við svokallað
popp. Með nafninu Horn-
auga viljum við benda á,
að til eru fleiri sjónar-
horn á fyrirbærið hljóm-
list, en almennt eru sett
fram í slíkum þáttum.
Viljum við umsjónarfólk
þessa þáttar, gjarnan líta
i fleiri horn, innan þess
víða sviðs sem kennt er
við hljómlist.
Tónlist sem
idnaðarframieiðsla
Vinsælasta tónlistin i dag, er
án efa hin svokallaða „diskó”
tónlist. Með vinsældum, eigum
við við, að þessi tóniist á sér
stóran áheyrendahóp og er út-
breidd. Hún einokar skemmti-
staðina, skipar drjúgan sess i
útvarpi og plötur með þessari
tegund tónlistar, seljast i
griðarlegum upplögum. t stuttu
máli, maður kemst ekki hjá þvi
að verða var við diskó-tón-
listina. Henni er troði uppá fólk,
hvar og hvenær sem er. Það
væri ekki úr vegi að lita inni
stúdióiö og sjá hvernig þessi
tónlist er búin til.
„Strákarnir” eru mættir á
svlðiðogþegar jpptökumaöurinn
er tilbúinn, er trommuheilinn
settur i gang. Takturinn á jú
alltaf að vera jafn og gangandi.
Nú hefst „rytmasessjónin”, þ.e.
samleikur bassa og gitars með
trommuheilann i eyrnartólum.
Þetta er siöan spilaö nokkrum
sinnum i gegn og skellt inná
spólu. Þá er einn úr hópnum
látinn syngja aðalröddina inná.
Þegar strákarnir eru ánægðir
með ailt þetta, tylla þeir sér inn
i upptökuherbergið og hlusta á
afrakstur dagsins. Þeir finna þá
jafnvel , að það væri nú ansi
gott að fá saxofonsóló þarna inn
á milli. Þaö er hringt i einn
góðan, hann settur inn og látinn
blása eftir bestu getu, bætt inn
„klappi” hér og „dingi” þar og
„stelpurnar” fengnar til að
„úa”, til aö fá „filingu” i lagiö.
Að lokum er þetta svo „mixað”
og „bangsað” allt saman og út-
koman er „frábær”!!!???
011 þessi lög eru unnin eftir
einni ákveðinni formúlu. Þetta
er fjöldaframleiðsla sem er firrt
öllu lifi. Tónlistin gegnir ekki
lengur þvi hlutverki að vera
tjáning, heldur er þetta orðinn
blákaldur iðnaöur, sem er ofur-
seldur markaöslögmálunum. 1
samræmi við markaðslögmálin,
eru notaöar sérstakar aöferðir
til að ná sem stærstum
neytendahóp. Auglýsingarnar,
stjörnudýrkunin, vinsælda-
kosningarnar eru tæki til aö
staðla smekk almennings.
„T ónlistarsálfrædi:”
„Diskó” tónlistin öðlast
inntak sitt á skemmtistööunum i
dansi fólksins. Formiö sem er
einfalt aö uppbyggingu þ.e.a.s.
einföld stef, einfaldir textar
o.s.frv. er til þess fallið, aö fólk
gleypi við þvi, án nokkurrar ein-
beitingar. Hinn jafni og til-
breytingarlausi taktur og hinn
mikli hljóðstyrkur á skemmti-
stööunum, býr yfir sefjunar-
mætti. Einstaklingarnir renna
saman i einhverja ómeðvitaöa
heild og „tjáningarforrn” þeirra
er dansinn, staðiaðar tisku-
hreyfingar. Það er vandlega
fyrir þvi séð, að halda einstak-
lingnum i algjör sambandsleysi
við sjálfan sig og aðra.
Þessi notkun á tónlistinni
kemur viðar fram en á
skemmtistöðunum. Otvarpið
hefur fasta þætti meö „léttri
tónlist”, i þeim tilgangi, að
dreifa hugum fólks við vinnuna
og auka afköstin.
Vöruhúsatónlistin er enn eitt
dæmi um sálfræöilega notkun
tónlistar i þágu kapitalismans.
Létt og róleg tónlist hefur af-
slappandi áhrif á kaupandann
og hann gefur sér betri tima við
vöruvalið. Kapitalisminn notar
sér hljómlistina sem tæki,i sina
þágu, til að hafa áhrif á sálar-
ástand fólks.
Sígild tónlist?
En hver er svo staða hinnar
svokölluðu klassisku tónlistar i
markaðsbraski tónlistariðn-'
aðarins? Þetta er sú grein
tónlistar, sem er „viðurkennd”.
Hún hefur á sinum snærum tugi
þrautþjálfaðs, sprenglærðs
tónlistarfólks og sú eina grein
tónlistar sem að einhverju
magni er styrkt af rikinu. Við
höfum starfandi heila sinfóniu-
hljómsveit, sem mætir á sviðið i
Háskólabió annaðhvert fimmtu-
dagskvöld, fengnir eru hingað
erlendir hljómsveitarstjórar og
einleikarar i massavis og fjöld-
inn allur af tónleikum er haldinn
i viku hverri. En þrátt fyrir
þessa liflegu starfsemi, virðist
þessi tónlist ekki að sama skapi
ná mikilli útbreiðslu. Aðsókn
þessara tónleika virðist tak-
markast við tiltölulega fámenn-
an hóp, utan stöku sinnum,
þegar sinfóniuhljómsveitin
hoppar af sinu háalvarlega
plani, niður til „almennings” og
leikur dixiland-tónlist á svo-
kölluðum fjölskyldutónleikum.
Þessi tónlistargrein lifir i ein-
angruðum heimi, án teljandi
áhrifa á samtima sinn. Verk-
efnaval þessarar tónlistar-
greinar er að mestu leyti bundið
viö tónlist fyrir 1900 og ótrúlega
litill áhugi virðist vera fyrir tón-
list 20. aldar. Til að mynda eru
verk islenskra tónskálda frum-
flutt einu sinni til málamynda
og siðan sett ofan i skúffu.
Hinar miklu þjóðfélagsbreyt-
ingar 20. aldarinnar höfðu i för
með sér breytingar á list-
formum. Hin hefðbundnu tón-
listarform voru brotin upp og
varð þá slik bylting, að enn i dag
hefur hún ekki verið viður-
kennd, sbr. að engin heilleg
stefna hefur enn náð að festa
rætur. öll listsköpun 20. aldar,
hefur einkennst af leit að nýjum
formum, sem geta túlkað þenn-
an nýja veruleika. Oft veröum
við vör við þá skoðun, að tón-
listin sé til tónlistarinnar vegna
og hana þurfi ekki að setja i
þjóðfélagslegt samhengi, að hún
sé sjálfstætt listrænt fyrirbæri.
Ennfremur að hið hefðbundna
form tónsköpunar sé það full-
komið, að þaö megi teljast sigilt
og yfir gagnrýni hafið.
Fullkomleiki formsins er i þann
veginn aö skapa þessari tónlist
það mikla viðurkenningu, að
hún nálgast að vera sett á sama
bás og náttúrulögmál. íhalds-
semi þessa tónlistarforms, er
ein skýring á þvi áhugaleysi,
sem rikir gagnvart umbrotum
tónsköpunar 20. aldarinnar.
Eftirþankar
Hvað er tónn? Hvað er
hávaði? Mat manna á þvi er
vissulega einstaklingsbundið.
Flestir eru þó þeir, sem aðhyll-
ast þá skilgreiningu að tónn hafi
slétta áferö en hávaði hrjúft
yfirborð. Afstaða til þessarar
skilgreiningar, hefur auðvitað
bein áhrif á það, hvað fólk
kallar tónlist og hvað ekki.
Sumir tala um sinfóniur sem
„sinfóniugaul”, aðrir um popp-
tónlist sem „rafmagnsiskur” og
„öskur”, en aðrir geta skynjað
bilhjól af götunni sem hljómlist.
Þörfin fyrir nýtt tjáningarform
hlýtur að krefjast endur-
skoðunar skilgreininga á frum-
þáttum hljómlistarinnar.
Þessarar endurskoðunar er
einnig þörf þegar kemur að
spurningunum: hvað er hljóð-
færi og hvað ekki, hverjir eru
tjáningarmöguleikar hljóö-
færisins, hvar eru mörkin milli
listgreina o.s.frv. Hversu lengi
kemur hin hefðbundna, ihalds-
sama skilgreining til með að
halda aftur af framþróun
tjáningarformanna? Þaö hlýtur
að vera kominn timi til, að
endurskoða afstöðu okkar til
þeirra tjáningarmöguleika, sem
samtiminn býður uppá. „Það
væri hrein fjarstæða, að halda
þvi fram, að ekki bæri aö leggja
neina áherslu á form og þróun
þeirra i list. Listin getur ekki
flutt nýjum áheyrendahópi nýtt
efni og ný sjónarmið nema að
taka upp nýjungar i formi....”
B. Brecht.
A.Ó./J.Þ./K.Ó.