Þjóðviljinn - 20.01.1980, Blaðsíða 9

Sunnudagur 20. janúar 1980 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 9
Niður með rétttrúnaðinn
Greinin sem birt er hér
við hliðina er nokkuð gott
tilefni til útleggingar — og
eins er um þann flokk
greina eftir Jan Myrdal
sem birtist hér í blaðinu og
þar er minnt á. I báðum til-
vikum er um það að ræða,
hvernig þeir sem telja sig
niður komna vinstramegin
i tilverunni, bregðast við
ótíðindum úr þeim löndum
þar sem byltingar hafa
verið gerðar í nafni
kommúnisma eða þjóðfrels
is, nema hvorttveggja
væri.
Fordœmingar
Reyndar er grein Þorvaldar
Arnar stiluð að verulegu leyti til
Samtaka herstöðvaandstæðinga.
Þau geta að sjálfsögðu svarað
fyrir sig og hafa gert það að sumu
leyti. En áður en lengra er haldið:
mér finnst það ekki nema eðlilegt
og sjálfsagt, að SHA fordæmi
vopnaða ihlutun stórvelda i mál
smærri rikja — og það hafa þau
reyndar gert með ýmsum hætti.
Ég mundi að visu aldrei ráð-
leggja mönnum þann ofmetnað
að telja, að slikur stuðningur sé
„dýrmætur” þeim sem slika
ihlutun mega þola. Menn ættu að
geta látið sér nægja að mótmæla
blátt áfram i nafni þess sjálfs-
ákvörðunarréttar þjóða, sem við
getum ekki án verið. Og svo
vegna þess, að hver vopnuð ihlut-
un magnar það andrúmsloft, þeg-
ar reynt er með öllum ráðum að
neyða hvern mann, hverja hreyf-
ingu, hverja þjóð til aö kjósa sér
hernaðarblokk, þegar reynt er að
kveða öll þau sjónarmið niður til
heimsmála sem annað stefna.
En ég held það sé rangt hjá
Þorvaldi Erni að telja að áhrif
SHA fari eftir þvi, hve hart sam-
tökin ganga fram i slikum mót-
mælum — að ekki sé talað um þá
kenningu hans, að þau veröi að
sveia Rússum af miklu meira
krafti en Könum til að verða trú-
verðug og vekja áhuga þjóðarinn-
ar. Þetta er sjálfsblekking aö þvi
leyti, að deyfð meðal fjölda fólks
um þetta mál er ekki nema að
litlu leyti tengd viðbrögðum við
þvi sem gerist úti um heim, held-
ur blátt áfram hinni þöglu
aronsku, sem sættir sig við her-
stöðvar vegna þess að þetta fólk
telur þeim fylgja nokkur efna-
hagsleg búbót eða efnahagslegt
öryggi. En meira um þaö i annan
tima.
Kampútsea og
Víetnam
Grein Þorvaldar Árnar er að
verulegu leyti um Kampútseu og
Vietnam, og þar með er komið inn
á sérstæð og brýn vandamál, sem
snúa mjög beint að vinstrisveit-
um ýmiskonar. Þar hafa þeir
dæmi af þjóðfrelsishreyfingum
i tveim grannrikjum, sem
menn ekki vissu annað
en væru ' samstiga um
flesta hluti i baráttu gegn sam-
eiginlegum andstæðingum. En
sem innan skamms eftir valda-
töku eruorðnir höfuöfjendur, sem
eigast við með orðum og vopnum,
uns vietnamskur her rekur stjórn
Pol Pots frá Phnomp Penh. Og
þessir höfuðandstæöingar eiga
sér báðir bakhjarl i tveim stór-
veldum, sem bæði kenna sig við
kommúnisma og lúta I reynd
ósköp svipuðu stjórnarfari — en
hafa um nær tveggja áratuga
skeiö borið hvert annað hinum
þyngstu ásökunum um yfir-
gang, útþenslustefnu, samsæri
við heimsauðvaldið og þar fram
eftir götum.
Þróun mála i Indókina bæði
fyrir og eftir það að bandariskur
her er þaðan hrakinn, er svo
þverstæðufull og heinildir svo
misvisandi, að ógjörningur er að
komast hjá meiriháttar ágrein-
ingi þegar reynt er að skýra þá
atburði. Að þvi er Kampútseu
varðar, þá eru þeir Þorvaldur
Orn og Jan Myrdal I smáum en
A götuvigjum byltinganna koma margir straumar saman — hvernig er unnt aö koma I veg fyrir valda
einokun I þeim hversdagsleik sem á eftir fer?
Eftir Árna Bergmann
allmælskum hópi manna sem tel-
ur að meiriháttar samsæri hafi
verið framið gegn stjórn Pol Pots
um að sverta hana i almennings-
áliti og finna henni flest til afböt-
unar. Það væri of langt að rekja
það mál hér. Fyrir mitt leyti sýn-
ist mér að það sé viss sannleiks-
kjarni i þeim málflutningi vina
Þol Pots, að ástandið hafi veriö
þannig i landinu þegar hann og
aðrir Rauðir khmerar komust til
valda, að brýn nauðsyn hefði ver-
ið á þvi að koma sem flestum ibú-
um ofvaxinnar höfuðborgar út i
sveitir til matvælaframleiðslu.
Og það er heldur ekki að efa, að
það tókst að koma nokkrum skrið
á þá framleiðslu eftir það núllstig
sem hún var komin á i stríðslok
1974. En ég þykist einnig viss um
og þetta hafi verið gert með þeir ri
hörku, þvi tillitsleysi, þeim und-
arlega fjaldskap við borgar-
menningu og tækni, þeirri gifur-
legu tortryggni inn á við og út á
við, að sá árangur sem náöist
varð i' raun miklu minni en orðið
hefði og kostaði svo gifurlegar
fórnir að honum ber ekki lof.
Undir þetta álit má renna mjög
mörgum heimildum og ólikum,
einnig þeirra blaðamanna sem
höfðu haft samúö með þjóðfrels-
isbaráttu i KampUtseu.
Höfuðból
sannleikans
En það sem ég helst vildi fjalla
um er ákveðin grundvallaraf-
staða til mála af þessu tagi. Þor-
valdur örn og Jan Myrdal eru úr
þeim hópum manna, sem telja
sér nauðsyn á að finna þá höfuð-
staði i heiminum, sem næst komi
sannleika um þjóðfrelsi og upp-
byggingu sósialisma. Þegar þeir
hafa gert það virkar allt i þeim til
réttlætingar fyrir þessi höfuðból,
en um leið leggst allt á eitt um að
skjóta i rúst önnur „höfuðból”
sem einhverjir aðrir leitendur
réttrúnaðar hafa tekið að sér.
Þetta kemur i grein Þorvaldar
mjög vel fram i umfjöllun hans
um Vietnam. Vegna þess að hann
Fyrir nokkrum árum — korn-
ungir Vletnamar blða atlögu við
bandariska herinn.
er i hópi þeirra sem leita að rétt-
trúnaði (og þá um leið þarf hann á
villutrú að halda til mótvægis) —
þá athugar hann ekki, að hvert
einasta atriði, sem hann ásakar
Vietnama um er hægt að snúa upp
á vini hans i Kampútseu. Hann
segir að „Vietnamir hafi vanrækt
efnahagsuppbyggingu heima fyr-
ir” vegna vigbúnaðar væntanlega
og sé ástandið „verra en á dögum
leppstjórnar Kanans”. Hið sama
hefur margsinnis verið sagt um
Kampútseu Pol Pots. Hann segir
að „samskipti vietnamskra for-
ingja við valdakliku Sovétrikj-
anna hafi styrkt þjóðrembings og
yfirgangsstefnu Vietnams” —
liklega hafa flestir heyrt sömu
formúluna margþulda úr hinni
áttinni og koma þá Rauðir
khmerar og Kinverjar i staðinn
fyrir Sovét og Vietnami. Satt best
að segja held ég, að Vesturlanda-
menn hafi litil efni til að meta það
hvort einhver hafi „vanrækt”
uppbyggingarstarf i þessum
löndum báðum, sem Bandarikja-
menn höfðu sprengt aftur á stein-
öld — þótt menn kunni að hafa
mismunandi skoðanir á þvi
hvernig að þeim hlutum verði
best staðið. Þorvaldur hefur þá
útskýringu helsta á illri þróun
Vietnama að „þjóðrembings- og
yfirgangsstefna lénsveidisins
Vietnams liföi góðu lifi meðál
Verkamannaflokks Vietnams”.
Ekki skal ég efa að sögulegur
arfur þjóðernishyggju sé rikur
þáttur I þróun atburða austur þar
— en af hverju eiga Vietnamar að
heita einir smitaðir af honum? Er
einhver skynsamleg skýring á
þvi? Víetnamar segjast fyrir sitt
leyti óttast sög—ulegan yfirgang
Kinverja og sókn þeirra suður á
bóginn um margar aldir — rétt
eins og Pol Pot hefur útskýrt
árekstra sína við Vietnami með
tilvisun til áfangasóknar Viet-
nama gegn hinu volduga riki
Khmera, sem byrjaði að skreppa
ssaman á dögum Snorra Sturlu-
sonar, að þvi mig minnir.
Og — nota bene — vinfengi
Vietnama og Sovétmanna er ekki
tengt þvi að Vietmanir séu eða'
hafi verið sovéskir leppar. Það
kom margoft fram, einnig þegar
strlöiö i Vietnam stóð sem hæst,
að þvi fór fjarri að Sovétmenn
gætu skipað Vietnömum fyrir,
jafnvel þótt þeir væru mjög háöir
sovéskri aðstoð. Samvinnan við
Sovétmenn er blátt áfram tengd
þvi, aö hjá öðrum eiga Vietnamar
ekki von á umtalsverðri aðstoð og
land þeirra er i rústum. Pol Pot
var heldur ekki leppur Kinverja.
Báðar þessar stjórnir hafa i
reynd verið mótaðar af firna-
sterkri þjóöernishyggju. En þeg-
ar iharðbakka slær taka menn þá
aðstoð sem býðst.
Á flakki með
trúarþörf
Við vitum að hér áður fyrr
höföu menn þessa trú á Sovétrikj-
unum, að þar mættu kommúnist-
ar treysta þvi að fram færi „rétt”
þróun eða þvi sem næst. Þegar
Krúsjof svo fór að rugla menn i
riminu með endurskoðun á Stalin
og almennar upplýsingar um
innri vandamál Sovétrikjanna
fóru að breiöast út um heim-
inn, þá hafa þeir sem hafa
einhverja þörf fyrir slikt trúnað-
artraust margir farið á flakk með
þessa þörf sína. Flestir fóru til
Kina, sumir til Kúbu, enn aðrir til
Vietnams,og til eru þeir sem vilja
helst halda sig við Albaniu. Fyrr
en varir hafa þeir flækt sig upp
fyrir haus i réttlætingarkerfi fyrir
þá tegund eftirbyltingarþjóð-
félags sem þeir hafa numið stað-
ar við — um leið og þeir ráðast af
meiri heift á önnurbyltingarþjóð-
félög en nokkurntima á sjálft auö-
valdið. Það er oft dapurlegt að
horfa upp á þetta — ekki sist þá
menn sem hafa tekið að sér að
réttlæta allar þær stórsveiflur á
opinberum sannleika sem verða i
Kina og endurtaka þar með
reginmisskilning kommúnista
fyrri áratuga sem fóru eins að við
Sovétriki Stalins. (Jan Myrdal er
einmitt snjallastur þeirrra sem
iöka slikar æfingar).
Slik rétttrúnaðarviðleitni er eitt
hið vonlausasta sem til er. Eini
sæmilegi kosturinn er blátt áfram
að leitast við að meta hvert eftir-
byltingarþjóðfélag eftir verkum
þess. Ef slikt þjóðfélag hefur unn-
ið afrek i þvi t.d. að útrýma ólæsi
eða sjúkdómum, þá er það gott og
lofsvert. Ef það brýtur fyrirheit
um mannréttindi, þá er skylt að
gagnrýna það. Og slðast en ekki
sist ber að meta slik þjóðfélög eft-
ir möguleikum þeirra til að leið-
rétta sjálf sig, ef svo mætti að orði
komast.
„Alræði öreiganna
Og hér komum við aö þvi, að
hvað sem Sovétmenn og Kinverj-
ar, Rauðir khmerar og Vietnam-
ar hamast hver gegn öðrum, þá
er það eitt sem sameinar öll þessi
þjóðfélög: þau eru rekin i anda
hugmyndarinnar um úrvalsflokk,
forystusveit sem einni er trúandi
fyrir völdunum, sem hefur „vis-
indaleg” tök á efnahagslegri upp-
byggingu og mun leiða þjóðirnar
fram til allsnægta. Hvarvetna
mætum við tilbrigði við það sem
nefnt hefur verið „alræði öreig-
anna”
Og það er ekki sist afstaða til
þessa fyrirbæris sem allir vinstri-
sinnar eru spurðir aö nú um
stundir. Menn eru beðnir um
samúð með hreyfiingum, sem
gjarna eru kenndar við þjóðfrelsi
og risa gegn nýlendustjórnum,
gegn erlendum leppum, gegn
gjörspilltum yfirstéttum og her-
foringjaklikum. Það er ekki nema
sjálfsagt og eðlilegt að láta slika
samstöðu i té. Og við munum þá
allajafna ekki gleyma þvi að taka
fram, að i viðkomandi hreyfing-
um kenni margra grasa —
kommúnista, sósialista'ýmiskon-
ar, þjóðernissinna, kaþólskra
framfarasinna, búddista og þar
fram eftir götum. En svo vöknum
við upp við það þegar hreyfingin
hefur sigráð og á nú að fara að
byggja upp merkilegt þjóðfélag,
þá er margbreytileikinn horfinn,
„samherjarnir” eru einhvern-
veginn gufaðir upp — i mesta lagi
fá þeir að lifa einhverri pólitiskri
skuggatilveru til bráðabirgða.
„Angkar” (Pol Pot og hans
menn i Kampútseu) virtust harla
fljótir að þvi að hreinsa i burt þá
stuðningsmenn hlutleysissinnans
Sihanúks sem höfðu barist með
þeim gegn Lon Nol. Og ef við
vikjum til Vietnams: hvar er
„Bráðabirgðastjórn þjóðfrelsis-
fylkingar Suður-Vietnams” nú?
Ég efa reyndar ekki að einhverjir
úr henni gegni embættum i land-
inu, en hvar er pólitiskur vilji
þeirra ýmsu afla sem þar komu
við sögu? Þegar fram liða stundir
eru ekki aðrir eftir til áhrifa en sú
ákveðna tegund af kommúnistum
sem verður ofan á. Harðir her-
skálakommúnistar I Kampútseu,
nokkuð sveigjanlegri og praktisk-
ari kommúnistar i Vietnam.
„Fjórmenningaklikan” og Deng
Xiao-ping átu ekki lifaö saman i
Kina. Svo mætti lengi halda
áfram. t Afganistan hafa bylt-
ingar borið mest svip af haílar-
byltingum sem þjóðin hefur tak-
markaðar spurnir af. En þar drap
Kabrak Amin og lýsti þvi yfir að
sá þrjótur hefði úthellt blóði sak-
lausra. Aður drap Amin Taraki
og hafði sömu ummæli um hann.
Allir eru þeir úr einum og sama
flokki, sem hefur kommúniska
stefnuskrá.
Lýðræðiskrafan
Það eru þvi margar ástæöur og
brýnar fyrir þvi, að þegar spurt
er um þjóðfrelsishreyfingar og
byltingar, þá sé spurt eftir þvi,
hvernig lýðræðinu reiði af, hvort
að mismunandi viðhorf fái að
eiga sér málsvara i alvöru. Það
er ekki sist þessvegna sem menn
horfa með mikilli forvitni til
Sandinista i Nicaragua og þeirra
tilraunar, sem til þessa hefur virt
„plúralisma” byltingarinnar i
landinu, að mörg öfl og ólik stóðu
að henni. Lýðræðiskrafan,
margra flokka reglan, er eitt af
þvi sem menn geta ekki án veriö.
Það alræði eins flokks eða
hluta hans, sem hefur oröið enda-
stöð svo margra byltinga, getur
að sönnu náð allmiklum árangri
við að leysa ýmis frumverkefni i
vanþróuðu landi. En þaö kemur
ekki I vegfyrir það.að innan tiöar
getur slikt kerfi ekki ráðið við
innri vandamál sem verða til i
nýju þjóðfélagi — það á sér enga
leið til að „leiðrétta sjálft sig’’, ef
að öll andstaða og öll gagnrýni
sem fer út fyrir þröng mörk er
gerð að glæp þá visnar slikt þjóð-
félag og hugmyndafræði þess
verður geld og dauð. Og þegar svo
er komiö eru eftirbyltingarþjóð-
félögin óralangt frá þvi að vera
öðrum hvatning — þvert á móti,
þau verða til aö fæla alþýðu
manna i borgaralegum heimi frá
allri meiriháttar nýbreytni og til-
raunastarfsemi I þjóöfélagsmál-
um. Þau verða rikjandi ástandi
réttlæting og um leið. hindrun i
vegi fyrir það að vinstrisinnar af
ýmsum gerðum geti smiðað sér
sameiginlega stefnu.
Þeir sem vilja gera sósialisma
að undirstöðu lifsafstöðu sinnar
hafa ærinn starfa, bæði I okkar
þjóðfélagi og öðrum. Ein höfuð-
forsenda fyrir þvi, þeim verði
nokkuð ágengt er sú, að þeir venji
sig með öllu af hugmyndum um
að fyrirmyndarriki geti verið til
eða að sannleikurinn verði negld-
ur niður á ákveðnum stöðum á
landabréfinu. AB.