Þjóðviljinn - 27.04.1980, Blaðsíða 8

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 27. aprfl 1980
an væri aö sniia sér aö heimin-
um aftur væri þaö engin tilvilj-
un, eöa afrek „góöa páfans”
Jóhannesar 23ja, heldur söguleg
nauösyn.
Kiing er litt hrifinn af þvi þeg-
ar triiin er nýtt i' pólitiskum til-
gangi frá hægri i' þvi skyni aö
gera guö aö ihaldsmanni, hafa
hann til aö helga rikjandi
ástand. Hann vill heldur ekki
leyfa vinstrisinnum nii um
stundir aö taka Krist og setja á
byltingarfánann. Viöhorf hans
er I stórum dráttum þaö, aö
kristinn maöur þurfi jafnan aö
halda sérstööu sinni, gagnrýnni
fjarlægö, aldrei láta neina
pólitiska stefnuskrá veröa sér
æöri þeirri fjallræöu sem ekki
veröur sett i formiilur i
stjdrnarskrá eöa siöaskrá. En
þessi sérstaöa er ekki afsökun
fyrir f jarveru frá stjórnmálum
mannlegs félags.
Sókn
eftir
vindi?
Hver á hvað?
Blöö eru full af ásökunum um
aö menn séu á rangri hillu, séu
aö stela senunni frá öörum,
kássast upp á annarra manna
jiissur. Indriöi G. Þorsteinsson
var mikiö hneykslaöur á vik-
ingasýningu I London : þar voru
bölvaöir Skandinavar aö stela
frá okkur vikingum og enskir
kunnu honum Snorra okkar eng-
ar þakkir fyrir aö segja kvenna-
farssögur af örlagavöldum
þeirra á elleftu öld. Hugsa sér!
Sem betur fer finnur Indriöi sér
þá huggun i Visisgrein sinni, aö
reyndar séu íslendingar hvort
sem er engir andskotans
Skandinavar heldur Herúlar
langtaöaustan komnir, svosem
Baröi kvaö Guömundsson.
Jtín Sigurösson haföi I Tima-
leiöara áhyggjur af þvi aö
„fdstrur, forskólakennarar og
grunnsktílakennarar” heföu of
mikil áhrif á barnauppeldi og
drægju inn þangaö of stóra
skammta af „fræöilegum kenn-
ingum” (ja svei og fussum
svei). Vildi hann efla foreldra til
varnar gegn svo skelfilegri
þrtíun.
Semsagt : Islendingar eiga
vikingana en ekki Norömenn,
foreldrar eiga börnin en ekki
uppeldisstarfskraftar. En hvaö
á til dæmis kirkjan?
Dylgjur
Þaö var nú eigninlegt tilefni
pistilsins.
Morgunblaöiö birti á skirdag
leiöara um aö kirkjan ætti sem
allra mest aö helga sig sinu léni
sem væri eilift lff. Þar var tekiö
dæmi úr Mariusögu um mann
sem leitaöi hælis i Mariukirkju
en var drepinn engu aö siöur :
segir hinn forni texti aö enginn
skyldi meö ofdirfö rannsaka
slikahluti, þvihelgir mennleysi
fremur sálir úr háska en likami.
Ritstjóri vill brýna þetta dæmi
fyrir kirkju i samtlö og segir:
„Þaö er hættuleg þróun ef
stefnumdtandi aöilar innan
kirkjunnar eru of háöir tisku-
kenningum og stundarfyrirbær-
um I félagslegum efnum.
Eltingarleikur viö slikt er af
kirkjunnar hálfu sókn eftir
vindi. Sá grundvöllur sem kirkj-
an og kristnin byggja á, er
þannig úr garöi geröur, aö hann
stenst timans tönn og krefst
þess ekki aö hann sé notaöur til
málamiölunar f von um
stundarvinsældir”.
Þetta eru leiöinlegar ásakan-
ir. Þær eru nokkuö í þoku og
engin dæmi nefnd, dylgjustíll.
En merkingin er aö sjálfsögöu
sú, aö áhrifamiklir aöilar innan
kirk junnar séu meö félagsmála-
stússi f hæpinni vinsældaleit aö
leiöa trúarlíf á villigötur.
Á tveim hæðum
Nú skal hér enginn dómur um
þaö felldur, hvernig lifi kirkju I
samfélagi lifandi manna er
háttaö hér á landi, eöa hver af-
staöa einstakra manna er i þeim
efnum. Hitt er svo ljóst, aö hér
er komiö inn á umræöu sem háö
er um heim allan. Leiöari
Morgunblaösins er þá angi af
þeirri kenningu, sem helst vill
fá mönnum búsetu svo sem á
tveim hæöum. A efri hæöinni
búa mennviö trúna, sem „veitir
okkur innri styrk, ró og ham-
ingju” eins og leiöarinn segir. A
neöri hæöinni er svo „veraldar-
vafstriö” sem er ósköp leiöin-
legt og viö „litum hjá” þegar
viö erum meö sjálfum okkur og
guöi uppi á lofti.
A hinn btíginn eru svo þau viö-
horf sem telja fyrrnefnda
sundurhdlfun I meira lagi vafa-
samaog leggja áherslu á aö þaö
sé eölilegt og nauösynlegt aö
kristnir menn láti aö sér kveöa
meö virkum hætti I nauösynja-
málum mannkyns, „veraldar-
vafstrinu” voöalega. Þeir veröi
aö taka þátt i aö móta réttlæti
sinnar aldar — m.a. til aö koma
i veg fyrir aö þeir veröi meö
réttu — geröir ábyrgir fyrir
ranglæti hennar. Abyrgir vegna
þess aö þeir hafi samsinnt
ómennsku ástandi meö þögn,
meö þvi aö loka sig inni eöa,
þegar verst lætur, meö þvi aö
hvetja til auömýktar undir
hrdplegt dréttlæti.
„Aö vera kristinn er aö vera
mennskurmeö róttækum hætti”
segir einn af þekktustu tals-
mönnum þessa viöhorfs, Hans
Kiing, þýskur guöfræöingur,
kaþtílskur. Er nú ekki úr vegi aö
rekja nokkur dæmi af hans mál-
flutningi I fátæklegri endursögn-
Sérstaða
KUng harmar þá þróun i
kirkjunni (hann tekur aö sjálf-
sögöu einkum dæmi af hinni
kaþólsku) aö hún varö fráhverf
núti'maviöhorfum („tlskukenn-
ingum”) og þar meö fjarlægöist
menn sem reyndu aö sækja til
meira frelsis, skynsemi,
mannúöar. Hann lýsir þegar I
upphafi bókar sinnar „Aö vera
kristinn” viö stuöningi viö þá
gagnrýnu guöfræöi, sem dregur
ekki dul á aö kirkjan hafi alltaf
veriö virk i pólitiskum skUningi
og yfirlýsingar um hlutleysi i
ýmsum málum hafi I mörgum
tilvikum veriö haföar til þess
eins aö fela hæpin tengsl henn-
ar viö valdhafa. Þegar nú kirkj-
Syndin mikla
Hans Kiíngtekur, sem vonlegt
er, sérstaklega dæmi af Suöur-
Ameriku. Þar er, segir hann,
félagslegt ranglæti svo skelfi-
legt, misskipting gæöa svo
hrtípleg, aö ekki er ástæöa til
annars en taka undir þá lýsingu,
aöhinir ómennsku lifshættir séu
færöir I kerfi og i sjálfu sér „of-
beldi” sem komi ekki aöeins i
veg fyrir aö fólk njóti efnislegra
gæöaheldurog aö þaögeti veriö
manneskjur. Þetta kallar Köng
ásamt meö ýmsum kirkju-
bræörum sinum úr álfunni sam-
ábyrgöarsynd og hneyksli sem
hrópi til himins. Andspænis
þessu ástandi telur hann höfuö-
nauösyn, aö boöskapur kirkj-
unnar sé ekki lengur haföur til
aö réttlæta ástand „sem er ótvi-
rætt i andstööu viö kröfur fagn-
aöarerindisins” og til aö
„tryggja félagslega skipan, sem
fáir stjórna og ráöa og þjónar
aöeins fáum einum”. Kirkjan
veröi aö samsama sig vonum
og baráttu alþýöu fyrir betra
lifi. Hans KÐng ræöir þá sér-
staklega um þann áhuga sem
fjölmargir kristnir menn I
Rtímönsku Ameriku hafa á
sósialisma. Um þaö segir hann
m.a. aö „viöurkenna ber sann-
leiksþætti og frelsunarmátt sem
finna má í sósialisma”. En hann
vill hafa fyrirvara á um sér-
stööu hins trúaöa, sem fyrr var
nefnd, og segir : kristinn maöur
getur veriö sósialisti en þar meö
er ekki sagt aö kristinn maöur
hljóti aö vera sóslalisti. (Hans
KSng. On being a Christian,
Collins 1978, bls 554 og áfram).
Gamalt og nýtt
Undir lok bókar sinnar dregur
Hans Kú'ng fram samanburö á
gamalli og nýrri framsetningu
þess vanda sem hann glimir viö
og segir þá m.a.: -
„Fyrrum var spurt um
persónulega réttlætingu og um
aöbjarga „sálum okkar” i bein-
linis persónulegum skilningi.
Nú er spurt um hina félags-
legu vidd frelsunar og alhliöa
umhyggju fyrir meöbræörum
okkar.
Fyrrum höföu menn hugann
viöfrelsun eftir dauöann og friö
viö guö.
Nú hafa menn hugann allan
viöfélagslegar aöstæöurog um-
bætur eöa jafnvel umbyltingu
kerfa.
Fyrrum reyndi maöurinn aö
réttlæta Uf sitt fyrir guöi.
Nú reynir hann aö réttlæta lif
sitt fyrir sjálfum sér og meö-
bræörum slnum” (bls 582).
Hans Kfing bætir þvi viö, aö
þaöeigi ljdst aö vera af öllu riti
hans, hve mikiö af hinni nýju
framsetningu vandans sé rétt og
mikilvægt.
Þvi miöur hafa kaþólskir
höföingjar Vestur-Þýskalands
komist aö þeirri niöurstööu, aö
maöur af gerö Hans Klfngs sé
háskasamlegur þvi sem þeir
vilja láta vera satt og rétt. Um
siöustuáramótvar hann sviptur
leyfi til aö kenna kaþólskum
guöfræöingum (viö háskóla I
Tffbingen) og komu þar til ýms-
ir þættir þeirra fræöa m.a.
ágreiningur um stööu páfans og
fleira. Brottvisun Kiings var og
liöur i gagnsókn preláta sem
höföu svipaöar áhyggjur og þær
sem komu fram i sklrdagsleiö-
ara Morgunblaösins. Þeir voru
hræddir viö þá „vinda” sem i
Þýskalandi kallast „guöfræöi
heimsins” eöa jafnvel „pólitlsk
guöfræöi”. Ratzinger, erki-
biskup i MUnchen, taldi aö þar
meö væri lagt inn á braut
„framfarahyggju sem færöist æ
nær nýmarxiskum hugmynd-
um” (Spiegel 7. jan).
Arni Bergmann.
Árni
Bergmann
skrifar
*sunnudags
pristill
W — I
erlendar
bækur
Theodor Mommsen:
Römische Geschichte.
Band I-VIII.
Theodor Mommsen lést áriö
eftiraöhannhlautfyrstur manna
Nöbelsverölaunin 1902. Hann
fæddist 1817 og átti þvi aö baki
langan og starfsaman æviferil.
Römische Geschichte kom út á
árunum 1854-1885. Fyrstu þrjú
bindin fjalla um upphaf Rómar og
ná fram aö sigri Cesars viö
Thapsus ár 46. f.Kr. Höfundur
rekur þróun rómverska rikisins
og heimsveldisins. í fjóröa bind-
inu, sem er ekki fullunniö, er
höfuöáherslan lögö á aödragand-
ann aö moröi Cesars og þá upp-
lausnsem þvi fylgdi. Næstu fimm
hundruö árin eru ekki umfjölluö.
Um30árumeftirútkomu þriöja
bindisins kom út sem fimmta
bindi,saga rómversku skattland-
anna frá dögum Cesars fram á
daga Diokletianusar. Sá hluti
ritsins er á margan hátt sá merk-
asti þess alls, þar tala steinarnir,
þ.e. Mommsen byggir á heim-
ildum áletrananna á steinum og
byggingum sem undirstööu, og
meö þvi og fleiri öruggum
heimildum tókst honum aö setja
saman heimildarrit, sem vart
veröur um bætt, sögu róm-
versku skattlandanna.
Mommsen var læröastur manna
á 19. öld i romverskum lögum og
var frumkvööull rannsókna á
latneskum áletrunum og útgáfu
þeirra (Corpus inscriptionum
Latinarum), þar meö fóru rann-
sóknir hans á rómverskri mynt.
Þessi atriöi voru ný i þeim mæli
sem Mommsen dregur upp skýra
mynd af pólitiskum átökum og
stéttabaráttu og baráttu Rómar
og Karþagó. Lýsingar á bylt-
ingarástandinu I Róm eftir
Graccana sem stóö i nær eina öld,
eru hvergi betri en I skrifum
Mommsens.
Frásögn Mommsens af samein-
ingu Italiu undir rómverska
stjórn er umfjölluö af áhuga og
nákvæmni, þaö viröist eins og
höfundurinn hafi sjálfur átt þar
hlut aö málum. Þar skin I gegn
áhugi Mommsens sjálfs á sam-
einingu Þýskalands eftir
misheppnaöar byltingar frjáls-
hyggjumanna 1848.
En öll sú saga endurspeglast i
Rómarsögu Mommsens.
Mommsen aöhylltist stefnu
frjálslyndra I þeim átökum.
Mommsen dáöi Cesar manna
mest hinna formu Rómverja,
hann sá I honum, og einnig i
Cromwell, persónugerving
lýösinnans, sem heföi getaö
endurreist rómverska lýöveldiö,
ef honum heföi enst aldur til.
Afstaöa Mommsens til Bismarks
minnti á afstööu hans til Cesars,
hinn sterki maður sem sameinaöi
og byggöi upp sterkt rikisvald.
Þaö kenndi alltaf nokkurs tvi-
skinnungs i afstööu Mommsens til
póiitískrar þróunar á Þýskalandi,
hann var lýösinni, frjálslyndur
borgari 19.aldar og taldi lýöveldiö
heppilegra stjórnarform heldur
en geöslegustu tegund af konung-
legu einveldi, e.t.v. hefur þaö
veriö þessvegna sem Rómarsaga
hans endar á sigri Cesars viö
Thapsus, og seinni hluti sögunnar
eru þættir úr Rómarsögu.
Mommsen fjallar litiö sem
ekkert um áhrif Hellena og
annarra þjóöa á menningu og
stjórnarhætti Rómverja, hann
ofmetur hlut Cesars, en jafnframt
leggur hann grundvöllinn aö
heimildakönnuninni og notkun
þeirra heimilda, sem hann
kannaöi manna best, aö sögu
Rómar. Fyrstu þrjú bindin og
fimmta bindið eru afreksverk i
sagnfræðiritun og halda fullu
gildi þótt rúmlega 100 ár séu liöin
frá þvi aö þau voru skrifuö.
Attunda bindi þessarar útgáfu
eru inngangur um höfundinn og
rit hans eftir Karl Christ, athuga-
greinar og nauösynlegar
bókfræöilegar upplýsingar ásamt
registri.