Þjóðviljinn - 24.05.1980, Blaðsíða 9

Laugardagur 24. mal 1980 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 9
Eysteinn Þorvaldsson skrifar
bókmenntir
Eftir ganginum
— upp í turninn
Thor Vilhjálmsson:
TURNLEIKHtJSIÐ.
Iðunn, 1979.
, ,Það er orðið ilrelt að bila til
list sem maður þarf að leggja
sina hugsun 1. Velta fyrir sér.
Þetta á allt að vera einfalt og
auðskilið. Nlutiu prósent af
fólki vill hafa þaö svoleiðis.”
segir kona nokkur við stöllu sina 1
þessari siðustu skáldsögu Thors
Vilhjálmssonar (bls. 170). Turn-
ieikhiisið er tæpast saga handa
þessum niutiuprósentum, a.m.k.
ekki handa þeim sem vilja láta
mata sig á einfaldri afþreyingu
eða hefðbundnum raunveruleika-
lýsingum.
Eins og I flestum fyrri sögum
Thors er hér stefnt saman fjöl-
skrUðugu samansafni mannlifs,
óvæntra sviðsmynda, sjónhverf-
inga, tóna og lita I furðuveröld
sem þó ber mörg þekkjanleg
kennimörk úr raunheimi. I upp-
hafi bókar erum viö stödd fyrir
utan Þjóöleikhúsið i Reykjavik i
mannþröng sem stefnir að þvi aö
klófesta miöa á frumsýningu. Inn
I húsið berst straumurinn og þar
hefst hið mergjaöa sjónarspil
sem endist allt til slðustu blað-
siðu, en sögunni lýkur með oröun-
um: NU hefst sýningin.
Gangar, stigar, turn eru si-
endurtekin leiðarstef I hinum
margslungna frásagnarvef sög-
unnar. En,þó að formlega sé at-
burðarásin alltaf innan múra völ-
undarhússins, þá gefur sýn vitt
um mannheim og náttúrusviö, oft
t.d. til hafs og strandar, enda
veggimir stundum gagnsæir.
Sjónarhornið er afar breytilegt,
frásögnin reyndar oftast i 3. per-
sónu, en öðru hverju er aðal-
persónan að ræöa við lagskonu
sina, miöla henni frásögn og túlk-
un og hún aö spyrja. Sviðslýsing-
ar eru stundum með þeim hætti
að hann er aö mála myndir eða
jafnvel að hanna kvikmynd, en
hún fylgist meö og gerir athuga-
semdir. A einum staö fæ ég ekki
betur séð en að hið undurfagra
málverk Kjarvals „Vornótt’ sé
haglega ofiö I frásögnina.
Höfundur lætur lesendur sjá i
hug aðalpersónunnar, þess
manns sem lýst er nákvæmlega I
upphafi frásagnarinnar. En hver
erhann þessi ónafngreindi maöur
sem hugsar margt og fer stund-
um að tala og segja frá I 1. per-
sónu? 1 þrönginni i anddyri leik-
hússins hvislar einhver að hon-
um: „Farðu upp i turninn og tal-
aðu viö Ölaf Daviðsson.”. Siðan
hefst ævintýraleg sókn hans aö
þessu marki eftir göngum og stig-
um leikhússins. En margt ber við
á þeirri leið og tefur för göngu-
mannsins (sem lika kallast
„förumaöur”). Hann rekst inn I
margvislegar vistarverur og
furöulegt fólk verður á vegi hans.
Honum finnst hann ganga um
kvöldstræti I stórborg eða á
óperusviði, hann fer 1 bió, flækist i
stóölif i frygðarbóli o.s.frv..Þessu
fylgir gjarnan litadýrö og tónlist,
en allt veröur þetta meö óvæntum
hætti og UtUrdUrum þvi að hann
var I rauninni að flýta sér upp i
turninn. „Hann var togaður
áfram. Hann varð að sinna er-
indinu sem honum hafði verið
falið.” (162).Enumhverfið,lögun
turnsins og hindranir, gerir hon-
um erfitt fyrir og tálsýnir glepja
hann. Eitt sinn fær hann þá hug-
mynd „að þetta væri geimflaug
löng og mjó á ferö um sjálft tima-
leysiö, um eilifð geimsins, og
hefði losnað af braut sinni.”
(113). Þaö kom lika fyrir aö „hon-
um þætti hann vera um borð I
stóru skipi á ferð um sjálft úthaf-
iö... Stundum þótti honum sem
hann heyrði sjávarhljóð viö siöu
skips, vind þjóta.” Og áöur en yfir
lýkur rekst hann raunar inn I
vélarrúm skips nærri þvi efst i
turninum.
Oftar en ekki er frásögnin likust
draumi eða öllu heldur eins og
kvikmynd af draumi. Þetta
gamalkunna súrrealiska bragö
gefur hugmyndafluginu lausan
tauminn. Allt getur borið fyrir I
draumi. Og þessu fylgir afnám
venjubundinnar timaskynjunar,
en þaö er einmitt timinn sem
þrúgar manninn meira en nokkuð
annað i raunheimi, krossfestir
hann á hversdagsleikann, vanann
og viöteknar reglur. Viðburðir I
þessari sögu gerast sem sagt ekki
i hefðbundinni timaröð og sögu-
hetjan „undrast misgengi tlmans
I hugarviddum ýmsum” (195/6).
Einstakir frásagnarkaflar rofna,
en þráöurinn er tekinn upp
aftur siöar og jafnvel aftur og aft-
ur, eða þá að atburðirnir ganga
hver inn I annan, óvænt og án
skýringa. Upplifun draumsins
tengjast mörg óvissuatriði
göngumanns: sifelldar tilraunir
hans til að rifja upp, átta sig,
komast áfram, tengja saman fyr-
irburði og persónur i timalausu
minni. Fylgikona hans setur
stundum fram athugasemdir og
spurningar sem hljóta að vera
skynsamlegar en orka naivt i
draumkenndri frásögninni:
„Er ég i þessari sögu? Ert
þú sjálfur i þessari sögu?"(33).
Og þegar hún áttar sig ekki á
timaskynjun hans, segir hún:
„Getur verið margur timi i
senn? Hvernig væri að gera
sig skiljaniegan? Svo við
venjulegt fólk getum áttaö
okkar á þvi hvert verið er að
fara.” (55).
Saman ramba þau hjúin inn i
blósal og er hluta kvikmyndar-
innar lýst af og til innan um ann-
að efni I sögunni. 1 ljós kemur I
einu tilsvari hans að hún leikur
aðalkvenhlutverkiö I myndinni.
Af þessu mætti ljóst vera að
bókin er hlaðin frumlegri frá-
sögn, myndlist, músik, kvik-
myndum. Allt er þetta samslung-
ið, oft meö óvæntum uppákom-
um, speglunum, hamskiptum og
skyndilegum endurfundum. En
þessir „dáleikar hugarins” eru
vlsir til aö rugla þann I rlminu
sem taminn er við röö og venju-
reglur hversdagslegs skynheims.
„EfþUertekkiað segja mér
margar sögur I senn. Það er
kannski ein saga, þó ég sjái
það ekki. Þetta er svo fléttaö
finnst mér.” (157).
Þannig bregst lagskona göngu-
mannsins eitt sinn við frásögn
hans.
En þvi fer annars fjarri aö hér
séu eingöngu frásagnir af furðu-
legum fyrirbærum. í sögunni eru
til umræöu ýmis áköfustu dag-
skrármái samtimans s.s. kven-
staddir. Einhvern tlma rámar
göngumann 1 að hafa komið
þama:
„Og leiksýningj hafði ekki
lika verið leiksýning? Svo
margt hafði byrjað, er þá ekk-
ert leitt til lykta? Er þetta þá
bara eins og i lifinu sjálfu?”
(157).
1 þessari litskrúðugu sinfóniu
mannlifs og draumheims er
hvergi dregin dul á huglægnina:
„Er nokkur raunveruleiki
nema I hugsun þinni? 1
reynslu þinni? Og hvar ann-
arsstaðar ætti að reyna veru-
leikann? Svo hann geti orðið.
Hvar ætti að leika hann ann-
ars? Svohann geti verið I raun
leiksins.” (159).
„Hér hvilir O.D.,
ástmögur ljóðs og sagna.
Lif heill.
Undirritaö var með blýanti:
ÞJÓÐin.” (201)
THOR VILHJÁLMSSON
TURNLEIKHÚSIÐ
Mörg minni frásagnarinnar
tengjast fornum skáldskap og
goðsögnum. Hin dularfulla,
margskipta kvenvera.sem oftast
er I návist göngumannsins, kallar
hann Odysseif undir lokin og
sjálfri eru henni fengin ýmis nöfn
af svipuðum söguslóðum. Glöggt
má koma auga á ýmsar sam-
svaranir I þessum tveimur tor-
færuferöum — göngumanns og
Odysseifs þótt ólikar séu þær um
margt. Að lokum kemst sá fyrr-
nefndi alla leið efst upp I turn
leikhússins, og finnur þar kistu
sem á er letrað:
frelsi, hlutverk leikhúss, skóla-
innræting og sýnir þetta hversu
bundin raunveruleikanum hún er
þrátt fyrir fantasiuna. 1 þeirri
umræðu birtist margt sem máli
skiptir i Hfi nútlmamannsins sem
reynir aö ná áttum I sundruðum
heimi. Umfjöllun um sum þessi
mál er fléttuð saman við lýsingu á
skringilegri leikritsæfingu þar
sem málglaðir og misjafnlega
vlgreifir umræðendur eru viö-
Vandalaust ætti að vera fyrir
hvern og einn aö ráða táknmál
þessa fundar.
Það er leitt til þess að vita.ef
orðræða kerlingar.sem vitnað var
til I upphafi, á viö rök að styðjast
og að þaö sé of mikil áreynsla
fyrir fólk flest að lesa slika bók
sem þessa. HUn er vissulega ekki
hraðlesin, en þeim, sem ann
skáldskap og nennir að hugsa,
launar hún rikulega lesturinn
með frásögnunum af Odysseifs-
ferð förumanns um þessa sjón-
hverfingahöll með öllum hennar
furöum og launhelgum, þetta
mikla „leikhús sibreytileikans”.
— eþ
Félag
járniðnaðar-
manna
FELAGSFUNDUR
verður haldinn fimmtudaginn 29. maíl980
kl. 8.30 e.h. að Hallveigarstig 1, kjallara.
Dagskrá:
1. Félagsmál
2. Viðhorfin i kjaramálum.
3. Um heimild til trúnaðarmannaráðs
varðandi vinnustöðvun.
4. Um takmörkun helgarvinnu.
5. önnur mál.
Mætið vel og stundvislega
Stjórn
Félags járniðnaðarmanna
iÚTBOÐ
Tilboð óskast I ýmsa vinnu fyrir skóla Reykjavikurborgar
samkvæmt eftirfarandi:
a) Smiði innréttinga,m.a. eldhúsinnréttingar, lóðarlögun,
gerð bilastæðis.
b) Þak-og gluggaviðgerðir.
c) Málningarvinna.
Útboðsgögn eru afhent á skrifstofu Innkaupastofnunar
Reykjavikurborgar, Frikirkjuvegi 3,gegn 15 þús. kr.
skilatryggingu.
Tilboðin verða opnuö á sama stað sem hér segir:
a) Þriöjudaginn 10. júni kl. 11 f.h.
b) Þriðjudaginn 10. júni kl. 11 f.h.
c) Miðvikudaginn 11. júni kl. 11 f.h.
INNKAUPASTOFNUN REYKJAVÍKURBORGAR
Frikirkjuvegi 3 — Sími 25800