Þjóðviljinn - 22.11.1980, Blaðsíða 13

Helgin 22. og 23. nóvember 1980 ÞJóÐVILJINN — SIÐA 13
Togaralíf á
stríðsárunum
Asgeir Jakobsson:
Grims saga troilaraskálds.
Skuggsjá 1980.
160 bls.
Þetta er ein af þeim bókum sem
væntanlega gera tilkall til að vera
„sjómannabókin i ár” eins og
sagt hefur verið i auglýsingum.
Þá er réttað taka það strax fram,
að hún er sérstæð i þeim flokki
bóka fyrir margra hluta sakir.
Grims saga er bersýnilega
endurminningabók, en borin
fram með nokkrum feluleik, sem
gefur höfundi svigrúm og skálda-
leyfi, sem við ekki getum vitað
hve stórtæk eru. Allt um það: fyr-
ir bragðið tekst að færa sögu-
hetjuna nær lesandanum en verið
hefði ef að allt færi undir réttum
nöfnum, skip og menn. Grimi er
svo lýst, að hann er i upphafi
striðs ungur togarasjóari með
kommúnistakjaft, laumuskáld og
að öðru jöfnu meiri vinur Bakkus-
ar en kvenna, þótt báðir aðilar
geri meiriháttar tilkall til hans.
Sér til hægri verka skiptir höf-
undur hetju sinni i þrjá menn
sem stympast á um að ráða ferð-
inni i hans lifshlaupi: Þorgeir
Hávarsson, sem þykist karl-
menni, ólaf Kárason sem „réði
fyrir hugleiðingum og draumum
og öðrum aumingjaskap” og
Móra, sem stundar misjafnlega
vel kynjaðan prakkaraskap. Eftir
þessum þáttum gengur lýsing
persónunnar: það er ekki aðeins,
að þessir þremenningar takist á
um Grimsa i ýmsum prófraun-
um, eins og t.d. i návist kvenna,
heldur er allur hugblær á frá-
sögninni á sérstæðu flakki milli
hörku, viðkvæmni og hálfkær-
ings.
Sagan segir frá þvi sem Grimur
reynir á togurum á striðsárunum,
þar eralltá sinum stað: lifshásk-
inn, hjátrúin, veðurhörkur,
manntjón, slagsmál, rosalegar
uppákomur og tilsvör, fylleri og
kvennafar. Vissrar óvissu gætir i
umgengni höfundar við þennan
efnivið: vill hann láta svonefndar
staðreyndir tala, eða er þörf út-
legginga, og hve mikilla? En
þegar á heildina er litið fer þessi
„sjómannabók” i hinn betri
flokkinn.
Vegna þess aö skrifarinn er
röskur verkmaður, heldur spar
á málalengingar og hefur áhuga
fyrir söguefnum. Lika skal hon-
um það talið til tekna, að hann er
ekki alltof miskunnsamur við
Grimsa sinn og reynir eftir föng-
um að slá niður selshaus karla-
grobbsins eða sjóaragrobbsins.
Þetta sjá menn vel af þeim þátt-
um sem fjalla um konur sem
Grlmur fer undir fötin á. Verða
af þeim nokkuð eftirminnilegar
sögur, bæði af ömurlegri heim-
sókn til fátækrar konu sem þarf
aukatekjur vegna barna sinna og
af rómantiskri lyftingu með
jómfrú úti i náttörunni.
Hér má einnig nefna það, að
höfundur sýnist hafa nokkurn hug
á að leiðrétta sögulegan misskiln-
ing. Þegar menn hugsa til þess,
að margir togarar fórust á striðs-
árunum, detta þeim sjálfsagt
fyrst i hug tundurdufl, kafbátar
og annar hernaðarvoði, einnig
bann við veðurþjónustu. Asgeir
Jakobsson færir hinsvegar rök að
þvi, að kafbátar, tundurdufl og
flugvélar voru furðu sjaldan
háskaleg islenskum fiskiskipum:
það var ofhleðslan, „græðgin”,
sem sökkti þeim flestum. Ég segi
fyrir mina parta: ég vissi þetta
ekki.
AB.
IOUNN
MÁNA
SILFUR
SAFN ENDURMINNINGA
CILS GUÐMUNDSSON
VALDI EFNIÐ
Þaö má segja um minninga-
lestur, að oft þarf að ausa miklu
vatni til að finna þau gullkorn,
sem eftir sitja I heilaskálinni. En
sum þeirra beina undarlega
sterkri birtu að ævikjörum og
lifsskilningi. Guðrún Guðmunds-
dóttir, móðir Vilmundar land-
læknis, segir frá þvi, að tveir
bræður hennar ungir dóu á sama
ári. Þá kemur bóndi af næsta bæ
til föður Guðrúnar hversdaglegra
erinda, en segir við hann, svosem
til huggunar:
,,Ja, þú varst heppinn. Það létti
á þér”.! Eitt slikt tilsvar segir
meiri sögu en margir doðrantar.
AB
Eysteirm Þorvaldsson
fjallar um nýja
Ijóðabók Hannesar
Péturssonar
í grein á bls. 22
Formaður
SF um
leiðir
til
sósíalisma
Formaður Sósíalíska al-
þýðuf lokksins danska,
Gert Petersen, hefur
skrifað bók sem allmikla
athygli og umræðu hefur
vakið í Danmörku. Hún
heitir „Om socialismens
nedvendighed" og er gefin
út af Vindrosen.
Gert Petersen lýsir þar sinum
skilningi á þeim stórslysum, sem
gætu leitt af áframhaldandi kap-
italiskri þróun, sem spyr um hag-
vöxt einn hvaö sem hann kostar. I
annan stað gagnrýnir hann
ýmsar vinstrikreddur um leiöir
til sósialisma, og tekur mönnum
sérstaklega vara við að slá af lýð-
ræðiskröfum i nafni sósialisma. 1
þvi samhengi varar hann mjög
við þeim kredduhugmyndum sem
halda aö það sem kallað er „borg-
araleg réttindi” tilheyri aöeins
kapitalismanum. Hann leggur
þvert á móti áherslu á að öll þau
réttindi sem borgaralegar bylt-
ingar hafa tryggt mönnum verði
að virða — meö einni undantekn-
ingu og það er eignarrétturinn. Ef
menn ekki taka þennan pól I hæð-
ina, segir Gert Petersen, þá
verður það þjóðfélag sem þeir
reyna að stýra hvorki frjálst né
sósialiskt — eins og dæmin sanna.
Höfundur viðurkehnir, að þróun
til sósialisma geti — a.m.k. ekki i
Danmörku — gerst nema i sam-
vinnu við sösialdemókrata. Hann
vill sneiða njá þeim háska, sem
land hans og heimur allur er i,
með þvi að skapa sósialisma
með umbótastefnu, sem tekur
miö af sósialiskum langtima
markmiðum. Með umbótum sem
ekki eru framkvæmdar sam-
kvæmt skilmálum kapitalisma,
heldur efla lýðræöi og breyta
þjóðfélagsgerðinni.
Gagnrýnandi Information
segir, að Gert Petersen sé sterk-
ari i skilgreiningu á samtið og
lýsingu á markmiðum en hann sé
i að gera grein fyrir þvi hvaða
leiðir séu færar inn i framtiðina.
Engu að siður sé þessi bók vel-
komin lesning og mikilvæg
„ringluðum og vonsviknum
vinstrisinnum”.
-áb.
JOLASKEID
1980
GUDtAUGUR
A
MAGNUSSON
LAUGAVEGI 22 S. 75272

Stórlækkun
Fengum nokkrar vélar á ótrúlega góðu
verði.
Aðeins kr. 1.790 þús.
Enginn á markaðnum í dag getur boðið
ijósritunarvélar sem ljósrita á venjulegan
pappir á svipuðu verði.
Nú er tækifæriö,
sem býðst ekki aftur
Suðurlandsbraut 12
Simi 85277