Þjóðviljinn - 21.03.1981, Page 14

14 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 21.—22. mars 1981.
Margt mætti
betur fara
I Hátúni 10 eru eins og
tveggja herbergja ibúðir,
þar sem bæði búa einstak-
lingar og fólk i sambúð.
Við iitum inn til Guðlaugar
Þorsteinsdóttur sem býr í
tveggja herbergja íbúð á
fimmtu hæð. Guðlaug hef-
ur búið hér síðan 1978.
Ég var búin aö vera á flækingi
og búa á stö&um sem voru mjög
óbæeileair fvrir mig. segir Guö-
laug, upp á 4. hæð i húsi niðri í
kjallara, I bragga og hvaöeina.
Þegar ég fékk inni hérna var ég
nýkomin frá Kaupmannahöfn þar
sem ég bjó i nokkur ár.
Það liggur þá beint viö að
spyrja hvar Islendingar séu
staddir þegar málefni fatlaöra
eru annars vegar.
Það er svo margt sem Úanir
hafa náð fram sem viö höfum
ekki hér. Til dæmis tel ég að ekki
sé rétt aö fatlaðir búi i sér húsum
einangraðir frá öörum.
I Danmörku er séö til þess að
a.m.k. ein ibúð i hverri blokk sé
fatlaðraibúð. Fólk fær peninga til
viðgerða og breytinga i þá veru ef
á þarf að halda og þarf ekkert aö
greiða til baka.
Þali er'Hka gifurlegur munur á
lifeyrinum hjá þeim eða okkur.
Tryggingabæturnar I Danmörku
eru frábærar. Þær nægja full-
komlega til framfærslu og fatlað-
ir geta átt og rekið bila. Bæturnar
eru eins og hverjar aðrar tekjur
sem fólk lifir af og ráðstafar og
greiðir skatta af eins og aðrir.
Það er á einu sviði enn sem er
mjög áberandi munur. Ef eitt-
hvað breyttist f sambandi við
stöðu þeirra fötluðu, þá var séð til
þess að þeir fengju nægar upplýs-
ingar. Maður fékk senda heim
bæklinga þar sem þessir hlutir
voru útskýrðir. Hér finnst mér
vanta mikið á aö við fáum nægar
upplýsingar. Þaðermikiðum þaö
aö fólk viti hreinlega ekki um það
hvaörétt það hefur.
Sækir þú vinnu?
Nei, þaö geri ég ekki. Ég tel að
það séu rikjandi miklir erfiöleik-
ar i atvinnumálum okkar fatlaðra
og aðþaðsé mjög erfitt um vik að
fá vinnu. Svoer fólkigert erfiðara
fyriren þyrfti að vera með þvi til
dæmis að um leiö og það fer að
vinna missir það tekjutrygging-
una hjá Tryggingastofnun. Eins
og gefur að skilja þá getur margt
komið upp á þegar fatlaöur
maður byrjar að vinna, aðstæður
á vinnustað henta honum ekki
vegna fötlunarinnar o.s.frv. Ef
maöurinn gefst upp og hættir þá
þarf hann að fara að herja á
kerfiö upp á, nýtt til að fá sfnar
bætur. Þá er betra aö koma þessu
fhrir eins og i Danmörku, þar er
örorka manns metin i eitt skipti
fyrir öll og bætur greiddar
skilyröislaust i samræmi vjö þaö.
Ertu ánægð með dvölina hér?
Já já ég er þaö og miöað við þær
aðstæður sem ég bjó viö áður hér
á Islandi, þá er þetta eins og
Paradfs. Þaö er töluvert félagslíf
hérna, þótt ég hafi lftið sinnt þvi.
Ég hef mörg áhugamál sem taka
tima minn frá þvf.
Ég er ánægð með mitt
hlutskipti þótt margt gæti farið
betur hér á landi. Fólk er mis-
jafnt: sumir kvarta alltaf, aörir
aldrei. Ég held aö mikilvægast sé
pð finna það besta út úr þvi hlut-
skipti sem maður hefur fengið og
vinna svo úr þvf það sem hægt er.
við Hátún
Séð inn eftir ganginum á dvalarheimilinu
Úr sal sjúkraþjálfunardeildarinnar.
A alþjóðadegi fatlaðra á morgun verða þau timamót að vlgö verður ný
sundlaug i Sjáifsbjargarhúsinu. Þar með batna þjálfunarmöguleikar
þeirra sem þangað sækja verulega.
Sundlaugin:
Bætir þjálfunar-
möguleikana
Kristín Guðmundsdóttir
sjúkraþiálfari segir okkur
að nægur sé starfskraftur,
en húsnæði litið. Það er þó
á döfinni að bæta við, t.d.
er áætlað að tvöfalda
klefapláss, þannig fjölgar
þeim sem geta komist í
einstaklingsþjálf un um
helming. Hún sagðist von-
ast til að af þessum fram-
kvæmdum gæti orðið í
sumar.
Sjúkraþjálfararnir sinna
heimilismönnum á Hátúninu i
hálfu starfi, en afgangurinn af
starfinu fer i að sinna utanaö-
komandi fólki. Fólk fær tilvisun
frá lækni, og þaö eru aðeins þrir
staðir á höfuðborgarsvæöinu sem
geta sinnt þessu, þ.e. Styrktar-
félagshúsið við Háaleitisbraut, og
heilsugæslustöðvarnar f Kópa-
vogi og i Arbæ.
Skiptir tilkoma sundlaugar-
innar miklu fyrir ykkur?
Sundlaugin breytir þjálfunar-
mörguleikum fólks verulega. Og
þaö er mikið af mjög hreyfi-
hömluöu fólki sem getur hreyft
sig i vatni. Sundlaug verður aö
vera á staö eins og þessum. Hún
leggur a& visu aukiö starf á
herðar okkar sem vinnum hérna
en meiningin er að bæta við
starfsfólki þegar hún er komin i
gagniö.
Atvinnumál fatlaðra og hækkun lífeyris
höfuðmálin á alþjóðaári fatlaðra
A morgun, sunnudag, er
alþjóðadagur fatlaðra,
dagur sem Sjálfsbjörg,
lándssamband fatlaðra
hefur minnst undanfarin
20 ár. Málefni fatlaðra eru
nú meir til umræðu hér á
landi en verið hefur um
skeið og má ef til vill
þakka því að Sameinuðu
þjóðirnar hafa lýst árið
1981 ár fatlaðra. Ýmis
félög og félagasamtök
hafa starfað að málefnum
fatlaðra hér á landi af
miklum þrótti og má
áreiðanlega segja að þau
hafi lyft mörgum Grettis-
tökum, þótt eftir standi að
Islendingar eru ennþá
varla nema hálfdrættingar
á við þær þjóðir sem þeir
miða sig gjarna við,
nágrannalönd okkar í
Skandinavíu, þegar
málefni þessa þjóðfélags-
hóps eru annars vegar.
Blaðamaður Þjóðviljans
leit við á dögunum að
Hátúni 12, þar sem Sjálfs-
björg í Reykjavík er til
húsa, og leitaði fregna af
þeirri starfsemi sem þar
fer fram. Það er Theodór
A. Jónsson, forstöðumaður
dvalarheimilisins að
Hátúni 12, sem leysir úr
spurningum okkar.
— Það var hafist handa við að
byggja hér árið 1966, og austur-
álman var tekin i notkun 1973.
Þar er dvalarheimili fyrir 45
manns. Þar býr fólk i einstak-
lingsibúðum, og dvalarheimilið
er miöað viö fólk sem ekki er
rúmliggjandi, en er flest i hjóla-
stólum og þarf á aöstoö að halda
allan sólarhringinn. Þarna vinna
læknar og hjúkrunarfræðingar,
og er greitt með daggjöldum eins
og á almennum sjúkrahúsum.
Vesturálman var svo tekin I
notkun smám saman á árunum
1976-79. Þar höfum við 12 tveggja
herbergja ibúðir og 24
einsherbergisibúðir. I þeirri álmu
er einnig starfrækt dagvistun sem
við byrjuðum með fyrir rúmu ári.
Þeir sem eru á dagvistuninni er
fólk sem annars hefði þurft að
vera eitt heima hjá sér og ekki
fengið aðra aðstoð en heima-
hjúkrun borgarinnar. Nú getur
þetta fólk verið hér frá kl. 9-5 og
fær hér hádegismat og kaffi fyrir
hádegi og siðdegis.
Nú, auk þessa er svo að sjálf-
sögðu starfrækt hér endurhæf-
ingarstöð, þar sem starfa 4
sjúkraþjálfarar.
— Er rekin hér atvinnustarf-
semi?
— Nei, það er varla hægt að
segja. íbúarnir i dvalarheimilinu
eru með föndur, en um eiginlegar
vinnustofur er ekki að ræða. Hins
vegar er Sjálfsbjörg aðili að
vinnustofum i húsi öryrkja-
bandalagsins hér i næsta húsi,
Hátúni 10, og þangaö sækja
margir sem dveljast hér. Svo
sækja nokkrir af þeim, sem búa
hér i íbúðum, vinnu úti i bæ.
Erfiðleikar fatlaðra á
vinnumarkaði
— Hvernig er svo aðstaða
fatlaðra á vinnumarkaöinum?
— Hún er auövitað afieit. Og
það hefur sýnt sig að fötluöu fólki
hefur ekki reynst mikil stoð i t.d.
endurhæfingarlögunum sem
mæla m.a. svo fyrir, aö fatlaöir
skuli aö öðru jöfnu sitja fyrir
störfum hjá rlki og sveitar-
félögum. Ég get lika nefnt lög um
vinnumiðlun, en þar segir að eitt
af hlutverkum vinnumiölunar sé
að útvega öryrkjum og fólki með
skerta starfsgetu störf viö þeirra
hæfi. Þessu hefur mér vitanlega
hvergi verið sinnt sérstaklega,
nema hér i Reykjavik siðustu
árin. A ráðningarskrifstofu
borgarinnar hefur siðustu 4 árin
verið starfrækt sérstök deild sem
heitir öryrkjadeild Ráðningar-
skrifstofu Reykjavikurborgar.
— Þú talaðir um endur-
hæfingarlögin áðan. Er þaö þitt
áilit að þessi lög séu brotin af
þeim sem eiga að framfylgja
þeim, þ.e.a.s. rikinu og sveitar-
félögunum?
— Ég get allavega fullyrt, að
þessi lög sem eins og ég sagði
eiga að tryggja öryrkjum forgang
að störfum að jöfnum skilyrðum
séu alls ekki nógu virk.
Að einangra fatlaða ;
— Er það rétt stefna aö byggja
sérstakt húsnæði fyrir fatlaða þar
sem þeir búa einangraðir frá
öðrum þegnum þjóðfélagsins?
— Nei, það er nú ekki þaö form
sem við erum hrifnastir af. En
þegar byrjað var á þessu húsi
hér, var raunverulega um það að
velja að byggja svona eða ekki
neitt.
Þannig er, að fyrir u.þ.b. 30
árum samþykkti Alþingi
frv. frá Gisla Jónssyni um
stofnun erfðafjársjóös til að fjár-
magna húsbyggingar fyrir
fatla&a. Erfðaf jársjóður fær
tekjur sinar i gegnum skattlagn-
ingu á erfðafé, og i lögum hans
segir að fé úr honum skuli ekki
veitt til annars. Þannig var i raun
ekki um það að ræða að við
gætum byggt blandað húsnæði
þar sem byggi fatlað fólk og aðrir
á hinum almenna leigumarkaði.
1 Danmörku þar sem húsnæðis-
mál fatlaðra hafa þróast einna
lengst, hafa samtök fatlaðra og
bæjarfélög i sameiningu staðið
fyrir byggingum fjölbýlishúsa
þar sem mest 1/3 er leigður
fötluðum, en 2/3 eru leigðir út á
frjálsum markaði. Þetta sjónar-
mið, að blanda saman byggingum
fyrir fatlaöa og ekki fatlaða, var
sem sé komið til sögunnar þegar
við hófum framkvæmdir, en
okkur var ekki kleift aö fram-
fylgja þvi.
Eftir er hlutur
ríkisins
— Er framkvæmdum hér i hús-
inu lokið?
— Nei, við erum að taka i
notkun sundlaug, og við hliðina á
henni er óinnréttaður salur.
Sjúkraþjálfunin hefur aðeins
fengið hluta af þvi plássi sem hún
á að fá, og hluti af kjallaranum er
einnig ófrágenginn. Ég get ekki
sagt nákvæmlega hvenær þessu
Theódór A. Jónsson forstöðu-
maður Dvalarheimilis Sjálfs-
bjargar
Rætt við
Theodór A.
Jónsson
forstöðu-
mann
dvalarheimilis
fatlaðra
lýkur; ég get bara sagt að viö
verðum að fá petta i gagnið sem
allra fyrst.
— Er mikil eftirspurn eftir
plássi hér?
— Þaö eru alltaf fyrirliggjandi
milli 10 og 20 umsóknir eftir plássi
á dvalarheimilinu, en þar losnar
skiljanlega litið pláss. Svo vantar
tilfinnanlega fleiri ibúðir bæöi hér
og hjá öryrkjabandalaginu.
— Verður þá byrjað að byggja
aftur um leið og þessu veröur
lokið hér?
— Ég á alls ekki von á að lands-
sambandið byggi meira hér. Hins
vegar eru mjög stórfelldar fram-
kvæmdir i gangi hjá Sjálfsbjörg á
Akureyri.
Ég tel hins vegar að það sé
kominn timi til að rikið fari að
gera það sem þvi ber i þessum
málum. Við getum taliö upp
ýmsar stofnanir, hús öryrkja-
bandalagsins hér við Hátún,
S.I.B.S. sem rekur Reykjalund og
Múlalund, Styrktarfélag vangef-
inna með Bjarkarás og Lyngás,
Blindrafélagið i Hamrahlið,
Styrktarfélag lamaðra og
fatlaðra viö Háaleitisbraut, öllu
þessu er komið á fót af frjálsum
félagssamtökum. Það hefur verið
allt of litiö gert af hálfu hins opin-
bera i þessum efnum. Þaö er
meira að segja svo, að rikiö tekur
hluta af erfðafjársjóðnum sem
viö töluðum um áðan I eigin not.
Umferðarslysin
alvarlegust
— Nú er oft talað um fyrir-
byggjandi aðgeröir i ýmsum
málum og þvi væri ekki úr vegi að
spyrja: Hver er algengasta
fötlunarorsökin?
— Það fer ekki á milli mála að
alvarlegustu slysin verða i um-
ferðinni. Það er óhugnanlega
margt fólk sem hefur lent i um-
ferðarslysum og brotnað i
hryggjarliðum eöa hálsliöum.
Það er mjög brýnt að þetta fólk
eigi kost á húsnæði þar sem það
getur fengið mikla læknishjálp.
Það vantar einhvern stað sem
yrði eins konar millibil á milli
dvalarheimilisins hér og sjúkra-
húss.
Svo má auðvitað ekki gleyma
þvi, að vinnuslys eru mjög tið hér.
Ég get nefnt sem dæmi, aö árið
1978 voru skráð hér á landi 1631
vinnuslys.
Leggjum mesta
áherslu á
atvinnumálin og
lifeyrismálin
— Nú er alþjóöaár fatlaðra.
Gerið þið ykkur vonir um að þaö
hafi i för með sér breytingar til
batna&ar?
— Já, auðvitaðgerum við okkur
vonir. Það eru einkum tveir
flokkar mála sem við leggjum
höfuöáherslu á. Þaö eru atvinnu-
mál og llfeyrismál. Svo aö við
tökum lifeyrismálin, þá verður að
gera þá kröfu að örorkulifeyrir
hækki hlutfallslega og komist i
það horf að fólk geti lifað af lifeyri
sinum.
Ungt fólk sem lendir i þvi að
fatlast er oft mun verr á vegi statt
en hinir eldri að þvi leyti, að það á
gjarna ekki neitt og verður að lifa
á örorkubótum sem varla er ger-
legt. Þeir eldri eiga gjarna eigið
húsnæði eða hafa a&gang aö
lifeyrissjóðum. Þaö er ekki hægt
að leigja húsnæði og sjá sér far-
borða af örorkubótunum. Svo er
til annar hópur á stað eins og hér
sem fær skammtaða vasapeninga
frá Tryggingastofuninni til
þess sem kalla mætti persónu-
legar þarfir. Þessi upphæð má
nema allt að 25% af örorkulifeyri,
og það gera 314 krónur á mánuöi.
Fyrir þetta á fólkið aö kaupa sér
föt, snyrtivörur, tóbak ef það
reykir o.s.frv. Þetta er ekki stór
hópur, og það ætti að vera
útgjaidalitið fyrir rikið aö tvö-
falda þessa upphæð, svo ekki sé
farið fram á meira.
Svo að við vikjum aöeins aftur
að atvinnumálum, þá blandast
þar auðvitaö margt inn i, eins og
aðstæður á vinnustað. Það er
þessi lenska hér að vera alls
staðar með nokkrar tröppur upp
og nokkrar niður sem viöast.
Við gerum okkur ljóst, aö i
þessum efnum verða engar stórar
og rauhæfar aðgeröir nema i
samvinnu við samtök verkafólks
og atvinnurekenda.
Lárus Agústsson heitir hann, býr i ibúö á Hátúninu og stundar listmálun.
Hér er hann i „sinu horni”. Myndir Eila.
Þaö er fyrst núna sem verka-
lýðshreyfingin á íslandi sýnist
vera að vakna til vitundar um að
þetta ætti að vera hennar bar-
áttumál. Þegar hún styður bar-
áttu fatlaðra er hdn yfirleitt að
berjast fyrir réttindum fólks úr
sinum röðum.
Ég skal nefna sem dæmi að
sænska Alþýðusambandið hefur i
samráði við samtök fatla&ra
markað sér langtimastefnu I
málum fatlaðara.
Ég held að þaö væri ágætt að
enda á brýningu til verkalýðs-
hreyfingarinnar hér að gera slíkt
hið sama.
— j
Guölaug Þorsteinsdóttir i ibúð sinni.