Þjóðviljinn - 06.02.1982, Blaðsíða 9

Helgin 6,— 7. febrúar 1982. ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 9
sunnudagspistill
Heljarstökk yfir
ríkið og listirnar
Svarthausar af ýmsu tagi hafa
stundum tekiö undir slik vibhorf.
Svo skyni skroppinn er Björn
Bjarnason reyndar ekki, hann
viöurkennir a& ún opinberra
framlaga veröur ekki haldið úti
sinfóniusveit né heldur leikhús-
um. Og þaö getur lika hver maöur
sagt sér sjálfur, aö ef markaös-
lögmálum yröi hleypt lausum á
menningarlif Evrópu, þá myndu
ekki aðeins leggjast af flest leik-
hús og allar óperur og ballettar
heldur og mestur hluti tónleika
auk þess sem bókaútgáfa yrði
fábreyttari. Bandarikjamenn
reyna að leysa sin listavandamál
með þvi aö slá rik fyrirtæki og
einstaklinga um peninga, en gefst
misvel, og til þessa hefur engum
Árni Í.*J
Bergmann
skrifar jSA
Presturinn talaði um syndina
og hann var á móti syndinni.
Morgunblaöiö skrifaði um skóg-
rækt og var á móti kommúnisma.
Þessar gömlu formúlur rifjast
upp þegar skoöuö er skrýtin sam-
antekt eftir Björn Bjarnason sem
birtist i siöustu Lesbók Morgun-
blaðsins og fjallar um opinber
framlög til menningarmála og
frumkvæöi einstaklinga i leiklist
og tónlist. Undirtónn greinar-
innar er svo sá að allsstaðar séu
kommar á róli, reiðubúnir illt að
bralla.
Einkabraskið
hér og þar
Björn vitnar til þess t.d. að
Svavar Gestsson formaður
Alþýðubandalagsins hafði hvatt
til eflingar rikisútvarpsins og þá
segir m.a.: „Verði útvarpið ekki
bætt verulega frá þvi sem nú er,
þá er fullljóst að þeir sem vilja
hleypa einkabraskinu i útvarps-
reksturinn munu fá verulegan
stuðning við sin sjónarmið”.
Þessi ummæli Svavars verða
Birni tilefni til háskalegs heljar-
stökks i rökvisi. Hann segir:
„Þegar þessi orð flokksfor-
mannsins eru lesin hlýtur mönn-
um aö fljúga i hug, hvort honum
hljóti ekki aö vera i nöp við fram-
tak þeirra sem stofna til
Islenskrar kammersveitar þótt
við höfum Sinfóniuhljómsveit og
til Islenskrar óperu þótt við
höfum Þjóðleikhús. Samkvæmt
kokkabókum þeirra sem telja að
rikið eigi aö sitja yfir hvers
manns hlut ætti nú aö auka opin-
beran stuðning við Sinfóniu-
hljómsveitina og Þjóðleikhúsiö til
aö þessum aöilum takist að
bjarga tónlistinni og óperunni
undan „einkabraskinu”.”
Einkennilegt
sambýli
Gömul aöferð og skratti þreytt:
þú býrð til fáránlega skoöun og
ræðst á hana með sannri hug-
prýði. Aðferðin er hér að búa til
samanburð sem engum „flýgur I
hug”, enginn hefur gert. Hitt er
svo athyglisvert, að Björn
Bjarnason er að nota einkafram-
taksvangaveltur sinar til að koma
i einn bás fólki sem af áhuga og
fórnfýsi leggur góðan skerf til
lista og dettur vitanlega ekki i
hug að hugsa um gróða — og svo
þeim sem ætla sér að braska með
auglýsingar og poppmúsik i
einkaútvarpsstöðvum (ekki hafa
enn heyrst nein sannfærandi rök
um að þeir muni gera neitt annað
sem máli skiptir). Það munar
ekki miklu að Björn bæti við þeim
sem rjúfa margskammaða einok-
un sjónvarpsins islenska meö
spólubraski á hæpnum lagalegum
að maöur nú ekki tali um menn-
ingarlegum grundvelli. Til-
gangurinn er að sjálfsögðu sá aö
draga upp einhverja hrollvekju af
sósialiskri rikishyggju sem ætli
að drepa allt i senn — einkafram-
takiö, frelsið og hugsjónamenn
listanna. Hitt gæti svo verið fróð-
legt aö vita, hvort þeir ágætu
áhugamenn og hugsjónamenn
sem halda uppi margvislegri
listastarfsemi I landinu með eða
án opinbers stuönings séu sér-
staklega hrifnir af þeim sam-
spyröingum sem hér fara fram.
Opnar dyr
Sem fyrr sagði er tilgangur
Lesbókargreinar sá að draga
saman i hrollvekju rikið og
Svavar og hans menn. Undir lok
hennar segir aö þaö veki „furðu
að i hópi listamanna skuli þeir
mega sin nokkurs sem telja þá
stjórnmálastefnu skynsamlega
sem byggir allt sitt á þvi að rikiö
ráði öllu og fari meö allt vald yfir
mannlegum athöfnum. Listalif
dafnar ekki nema meö eölilegu
samspili milli rikis og einstak-
linga. Vaxtarbrodd listarinnar er
ekki að finna i viðjum rikisins
heldur frumkvæði einstak-
linganna”.
f svona klausu er hamast við að
berja upp þær dyr sem eru opnar.
I raun og veru hefur engum dottið
það i hug i islenskri umræðu að
byggja á öðru en „eðlilegu sam-
spili” opinberra aðila og einstak-
linga i menningarmál-
um — undantekningin gæti helst
veriö örfáir harðir markaðs-
hyggjumenn, sem væri fjand-
samlegir menntun i þokkabót.
Þýðir litið að visa til þess að
Stalin hafi bannað Sjostakovits
eða Kinverjar kunni stundum að
meta Karmen á sviöi og stundum
ekki — eða þá aö fsraelar vilja
ekki hlusta á Wagner vegna mis-
brúkunar Hitlers á þeim manni.
Vitaskuld hafa m.a. islenskir
sósislistar lika bent á þaö, að það
Bandariski nóbelshöfundurinn
Saul Bellow hefur sent frá sér
nýja skáldsögu sem heitir „Des-
embermánuður deildarfor-
setans”. Sagan er að nokkru
byggð á ferð Bellows til Rúmeniu
með eiginkonu sinni, sem er rúm-
enskur útlagi.
Sagan gerist i Búkarest, þar
sem sögumaður, Albert Corde,
deildarforseti við háskóla i' Chi-
eru fleiri aðilar en rikiö sem eru
aðilar að þessum málum. Við vit-
um aö örlæti samfélagsins er ein
af forsendum þess aö við getum
haldið uppi fjölbreyttu menn-
ingarlifi, og það dettur engum i
hug aö amast viö þvi nema siður
væri, þótt bæjarfélög eða félags-
samtök, eða hópur áhugamanna
eða mesenar eins og Ragnar i
Smára komi þar viö sögu, hver
með sinum hætti.
Markaðslög-
málin
Það hefur ekki heldur neinum
cago, er að biða eftir aö tengda-
móðir hans deyi á sjúkrahúsi þar
i borg. Sagan gefur ófagra mynd
af skriffinnskukulda, kerfishnút-
um og niðurniðslu þar i höfuðborg
Ceaucescus. En vikuritið Time
tekur það fram að Bellow sé ekk-
ert áfram um að ná sér niður á
kommum — heldur sé hann að
fjalla um ákveðna þróun sem
spannar allan heiminn og hreki á
dottið það i hug aö „vaxtarbrodd
listanna” væri að finna hjá
rikinu. Sá ágæti broddur er vita-
skuld hvergi nema hjá þeim sem
listir stunda, þaö er svo augljóst
aö það er blygðunarefni að taka
það fram. En hitt má svo vel
minna á, aö vaxtarbroddur listar-
innar er reyndar ekki i þeim
markaðslögmálum, sem yngri
Sjálístæöismenn visa óspart á til
lækninga á flestum vanda. Eitt
átrúnaðargoð þeirra, Hayek,
boðaði það t.d. hér i sjónvarpi, að
það væri ranglæti og náttúrlega
móðgun við markaöslögmál að
halda úti óperu i Vinarborg fyrir
skattpeninga almennings, sem
kannski sækti ekki óperuna. —
Saul Bellow
flótta „persónulega mannúð”.
Corde er sifellt að rif ja upp lif sitt
i Chicago og þar hefur hann séð
tekist að sýna fram á að slik til-
högun skapi meiri listræna breidd
en hin evrópska „rikisforsjá” —
sem m .a. hér á landi nýtur góðs af
örlæti margra hópa og einstak-
linga á tima og fé.
Hið eðlilega
samspil
Hitt er svo ljóst aö seint verður
fundin allsherjarformúla fyrir
„eðlilegu samspili milli rikis og
einstaklinga”. Þingmenn islensk-
ir, sem eiga að stjórna nisku og
örlæti opinberra sjóða, eiga sér
enga sameiginlega viðmiðun i
þessum efnum og innan hvers
flokks eru sjálfsagt misjafnar
áherslur — meðal annars yfir
búsetu atkvæðanna. Listamenn
eru heldur ekki á eitt sáttir um
neitt annaö en það aö vera á móti
ritskoöun. En siöan skiptast þeir i
marga hópa um það, með hvaða
hætti þeir vilja láta afgreiða opin-
ber framlög til lista og menn-
ingar: Sumir aðhyllast þá sjálf-
virku aöferö sem einna mest hef-
ur verið beitt i Noregi: þar sem
innlendar bækur, kvikmyndir
osfrv. eiga visan allháan rikis-
styrk. Aörir munu leggja áherslu
á að stuðningur sé veittur fyrst og
fremst til þeirrar starfsemi sem
ris undir listrænum metnaði — og
reka sig vitaskuld á óhjákvæmi-
legan vanda þeirra sem eiga að
skilja sauði frá höfrum. Þaö er
um þessa hluti svo og um
uppfræöslu um listir sem umræða
um tilveruskilyrði lista á tslandi
hefur snúist. Björn Bjarnason er
hinsvegar einn um það hugarflug
sem hann orðar m.a. á þessa leiö:
„einnig heföi verið unnt aö setja
það i lög um Þjóðleikhúsið að
enginn mætti færa upp leikrit
nema með leyfi þess og óperur
nema meö leyfi bæði frá Þjóðleik-
húsinu og Sinfóniuhljómsveit-
inni”.
— A.B.
margt sem verra er en þaö sem
fyrir augu ber i Búkarest. Hann
hefur reyndar verið samvisku-
samur og nákvæmur skrásetjari
og gagnrýnandi i heimaborg sinni
og verið borinn mörgum sökum
fyrir: að hann sé kynþáttahatari,
svikari við ættborg sina og blátt
áfram asni.
Kjarni bókarinnar er tengdur
hugleiðingum Corde um þá
tegund efnishyggju sem murkar
lifiö úr tilfinningum okkar með
auglýsingaflóði, áróöri og upp-
lýsingatætlum: „Hvernig skynjar
þetta fólk atburðina? spyr hann.
Það skilur þá díki. Það hefur
verið svipt hæfileikanum til að
upplifa þá”. Ogeinsog aöur hefur
komið fyrir hjá Saul Bellow þá
minnir hann á mátt listarinnar til
að endurreisa næmi og til-
finningu. Time segir að það þema
hafi ekki áöur hljómað hjá
höfundinum af jafnmiklum styrk
og „pólitiskum ásetningi”.
Hann beri reyndar ekki fram
auðveld svör — hann hefur aðeins
erfiðar spumingar fram aö færa
og hann vill segja hug sinn
allan....
(byggt á Time)
Ný skáldsaga Sauls Bellows:
Vangaveltur
í Chicago
og Búkarest