Þjóðviljinn - 06.02.1982, Blaðsíða 23

Helgin 6.-7. febrúar 1982. ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 23
EÞÍÓPÍA:
Gudina Tumsa og kona
hans Tsehai Tolessa
28. júli 1979 rændu óeinkennis-
klæddir vopnaöir menn séra
Gudina Tumsa, 51 árs aðalritara
evangelisku jesú kirkjunnar i
Eþiópiu (the Ethiopian Evangel-
ical Mekane Yesus Church, EE-
MYC.) — og konu hans Tsehai
Tolessa, fyrir utan aðalstöövar
kirkjunnar i Addis Ababa. Frú
Tsehai var látinn laus fljótlega
við útjaðar borgarinnar, — en
ekkert hefur spurt spurst til séra
Gudina Tumsa siðan þetta varð.
Almennt er taliö að það hafi
veriö óeinkennisklæddir stjórnar-
varöliðar sem frömdu ránið.
Engin yfirlýsing hefur komið frá
Eþiópiustjórn varðandi þetta
mál, og það sem haft hefur veriö
eftir háttsettum embættismönn-
um innan stjórnarinnar stangast
allt á. Akv. ráðherra lét það eftir
sér hafa aö sér a Gudina væri i
haldi, en að embættismenn utan-
rikismála gætu heimsótt hann.
Slikt leyfi mun þó ekki enn hafa
verið veitt. Aðrir stjórnarmeð-
limir hafa neitaö þvi að séra Gud-
ina Tumsa sé i haldi á vegum
stjórnarinnar.
Þann 2. febr. 1980 var frú Tse-
hai Tolessa, ásamt fjölda annarra
Oromoa, (sjá siðar) handtekin
aftur I Addis Ababa. Hún hefur
veriö I haldi sföan, án dóms, án
þess að nokkur réttarhöld hafi
farið fram yfir henni. Spurst hef-
ur að henni, ásamt fleirum, hafi
verið;misþyrmt. Til aö byrja með
Séra Gudina Tumsa: Ekkert hef
ur spurst til hans siðan 28. júli
1979. Kona hans hvarf 2. febrúar
1980.
var Tsehai i haldi i fangelsi sem
gengur undir nafninu „þriðja
lögreglustööin”, en taliðer að hún
sé nú I haldi i einni af aðalstöðv-
um hersins.
Hvað gera skal:
Vinsamlegast sendið bréf, var-
færnislega orðaö, og biðjið um að
frú Tsehai verði látin iaus. Biðjið
um upplýsingar um hvar séra
Gudina Tumsa sé niðurkominn og
að gefin veröi trygging fyrir þvi
að hann sé við góöa heilsu, sé
hann i varðhaldi. Einnig ættuð
þér aö láta i ljós áhyggjur vegna
þeirra fjölda pólitiskra hand-
takna og „mannshvarfa” sem átt
hafa sér stað i landinu.
Biðjiö Eþiópiustjórn vinsam-
legast að birta upplýsingar um
þetta „horfna” fólk — hvort þaö
er i tölu lifenda, — i varöhaldi, þá
hvar, eða ef það er dáið, hvað
stjórnin hafi gert eöa hyggist
gera t.þ.a. grennslast fyrir um
orsök dauða þess.
Skrifiðtil:
Lieutenan-Colonel
Mengistu Haile Mariam,
Head of the ProvisionalMHitary
Government of Socialist Ethio-
pia,
Provisional Military Administr-
ative Council,
P.P. Box 5707,
Addis Ababa,
Ethiopia.
Bréf til stuðnings séra GUDINA
Tumsa og TSEHAI Tolessa
(Eþiópiu), svo og bréf til
stuönings fanga i Mexikó liggja
frammi til undirskriftar fyrir al-
menning á skrifstofu tslands-
deildar Amnesty International,
Hafnarstræti 15, 2h, en skrif-
stofan er opin á þriöjudögum kl.
15.30 til 17.30.
um. Landssvæðið er nú á valdi
Indónesa. Þar hefur veriö tölu-
vert um mannréttingabrot, þar
með talin „mannshvörf”. Þar
sem erfitt hefur verið að fá land-
gönguleyfi, og upplýsingaflæði
hefur verið tregt, hefur ekki
reynst unnt að geta sér til um
fjölda „horfinna” manna i Aust-
ur-Timor.
Sérstaklega er ástæöa til að ótt-
ast um örlög timorskra fylgis-
manna Fretelin (Byltingarflokks
fyrir óháöu Austur-Timor), sem
gáfust upp með þvi skilyröi að
þeim yrðu gefna upp sakir. Þeir
voru engu að siður teknir höndum
og látnir „hverfa”. 1 febrúar 1980
setti Amensty International
saman 22 nafna lista, en áfram-
haldandi fregnir berast af
„mannshvörfum”.
Sumir „horfnir” fangar hafa
verið teknir af lifi án dóms. Aðrir,
sem teknir voru i júni 1980 voru
siðan sagðir vera á Atauro-eyju
úti fyrir meginlandinu.
Meöal þeirra er David
XIMENES, sem rak bilaleigu og
leigubilastöð i höfuöborginni Dili.
Um stundarsakir eftir innrásina i
Austur Timor, var hann i
Indónesiuher, áður hafði hann
verið annar liðþjálfi i portugalska
hernum. 10. júni 1980 var hann og
400 aðrir teknir höndum af
Indónesiumönnum eftir að
varðstöð ein i úthverfi Dili varð
fyrir árás Austur Timor manna.
Eftir handtökuna „hvarf” hann.
„Mannshvörf ” áttu sér litt staö
á Filipseyjum fyrir 1972, en
urðu algeng meðan herlög
giltu. Amnesty International fékk
fregnir af 230 vel sönnuðum
„hvarfmálum” frá 1975 til april-
mánaðar ársins 1980.
Þrenns konar „hvarfmál
eru algengust á Filipseyjum:
(1) mál fólks, sem er numið
á brott án vitna og án þess að
mannræningjarnir gefi sig til
kynna, það fólk finnst ekki aftur;
(2) mál fanga sem oftast eru
teknir án handtökuheimildar, og
sem haldið er i gæslu svo vikum
og mánuðum skiptir, fjölskyldur
þeirra vita ekki um dvalarstaö
þeirra og heryfirvöld halda þeim,
þar til þeir koma i ljós I einhverju
fangelsinu, og (3) mál fórnar-
iamba „hreinsana” lögreglu og
hers, en það fólk „hverfur” og
finnst dáið. Flest „hvarf” mál á
Filipseyjum flokkast i fyrsta og
annan flokk.
Herlögin, sem Ferdinand
MARCOS forseti kom á 21.
september 1972 veittu hernum þá
aðstöðu aö hann gat ráðið lifi og
örlögum Filipseyinga meira en
dæmi voru til þar i landi. Stjórnin
fullyrti þó si og æ aö herinn mundi
lúta stjórn borgaralegra yfir-
valda. Enda þótt Marcos forseti
tilkynnti afnám herlaga 17.
janúar 1981, tók hann fram að
hlutverk hersins mundi ekki
minnka. A Herdaginn, 21. desem-
ber 1980, sagöi hann að afnám
herlaganna, sem stæði fyrir dyr-
um væri ekki ætlaö til „að hindra
her okkar i þvi verkefni að gæta
öryggis þjóöarinnar og reglu i
opinberu lifi”. Einnig bauð hann
þeim að „standa sinn vörð, halda
áfram starfinu og ná takmarki
sinu”. Ennfremur gerði stjórnin
nýja löggjöf, sem leyfði fyrir-
byggjandi varðhald, hét áfram að
rýra áhrif réttarkröfunnar um
Habeus corpus i öryggismálum;
og hélt gildi herlaga i suðursýsl-
unum, þar sem Moro Frelsis-
hreyfingin er virk. Afnám her-
laga boðaði þvi ekki endalok hins
mikla valdsviðs hersins, sem var
grundvöllur „mannshvarfanna”.
Svo kann að virðast að menn
hafi verið látnir „hverfa” á
tilviljunarkenndan hátt i sveitum
landsins, en i borgum er
aðferðinni beitt kerfisbundið. Er
þetta sennilega til að slá ryki i
augu fólks. Margir þeirra sem
„h irfu” i Manila eru námsmenn
eða ungir faglærðir menn, i
öðrum landshlutum eru það
smábændur og verkamenn. Vax-
andi fjöldi manna úr minnihluta-
hópum,sem búa á hálendi Norður
Luzon, t.d. Tinggianar i Abra,
hafa orðiö fyrir ofsóknum, eink-
um „hvarfi” og „hreinsunum”. f
Mindanao eru margir hinna
„horfnu” múhammeðstrúar eða
meðlimir smærri þjóðflokka, eins
og t.d. Higa-onona.
Þannig er vaxandi fjöldi
„hvarfa” utan höfuöborgarinnar
rakinn til baráttu filipinska
hersins gegn Nýja Alþýðhernum
og Moro Frelsishreyfingunni.
Yfrið nógar sannanir eru fyrir
þvi, aö sérstakur ferill sé notaöur
fyrir pólitiska fanga: Maðurinn
er látinn „hverfa”, en kemur svo
i ljós i einhverju fangelsi. I mörg-
um tilvikum hafa öryggisverðir
frá lögreglu og her varnað
ættingjum þess i margar vikur
eöa mánuði að fá vitneskju um
fanga, jafnvel þótt yfirvöld hafi
viðurkennt, annaöhvort leynt eða
ljóst, að einstaklingurinn hafi
veriö tekinn til fanga og sé i gæslu
hersins.
t öörum tilvikum neita þó her-
yfirvöld og áhrifamenn i
Varnarmálaráðuneytinu að þeir
hafi pólitiska fanga, sem svo
komu i ljós eftir langan tima.
Einn slikur er Sixto CARLOS
yngri, tekinn fastur 23. april 1979 i
Mandaluyong i Manila, án þess að
nokkur væri þess vitni. Honum
var haldið i einangrun með bund-
ið fyrir augun i dimmri skonsu,
þar sem hann var pyntaður i
nokkra daga. Fangaverðir hans
neituðu honum um aö taka lyf við
hjartakvilla, sem hann hefur,
jafnvel þótt þeir fyndu vottorð um
hjartaafrit i seðlaveski hans.
Þetta skeði fjórum mánuðum
áður en fjölskyd hans fékk að vita
hvar hann var niðurkominn.
„Mannshvarf” var eitt margra
ódæðksverka sem POL POT
stjórnin i Lýðveldinu Kampútseu
vann, en henni var steypt i janúar
1979. Fjöldaaftökur voru lika al-
gengar og liklegast hafa flestir
hinna „horfnu” endað þannig. Pol
Pot forsætisráðherra sagði i út-
varpsræðu, að „gagnbyltingar-
sinnar” sem héldu uppi andstöðu
gegn kambódisku byltingunni
myndu verða „endurmenntaðir”
„gerðir hlutlausir”, „upprættir”.
Fjöldi flóttamanna úr Lýöveidinu
Kampútseu skýrði frá „hvarfi”
fjölskyldumeðlima, nágranna eöa
samstarfsfólks, sem yfirvöldin
létu hirða og fréttist ekkert um
aftur. Embættismenn fyrri
stjórnar, trúarleiötogar, mennta-
menn og jafnvel stjórnmálalegir
skoðanabræður Pol Pots voru
meðal þolenda.
Eins og best verður séö var
engin stjórnarstefna um „manns-
hvarf” i Afganistan fyrir
stjórnarbyltinguna 27. april 1978,
þegar DAOUD forseta var steypt,
Lýðræöisflokkur Alþýðunnar
komst til valda og Nur
Mohammed TARAKI varð
forseti. Samt voru stjórnmála-
legar handtökur, pyntingar og af-
tökur i landinu. 15. september
1979 var Taraki sjálfum steypt af
forsætisráðherranum Hafizullah
AMIN, sem Babrak KARMAL tók
siðan við af 27. desember 1979.
Ekki er unnt að segja hvað
margar þúsundir manna „hurfu”
i Afganistan frá 27. april 1978 til
27 desember 1979. Fyrstu fréttir
eru frá timabili, sem er allmiklu
siðar en April-stjórnarbyltingin.
Meöal fanga sem „hurfu” þá voru
embættismenn og aörir tengdir
Daoudstjórninni. Sumir dóu af
pyntingum i yfirheyrslu, fjöldinn
allur var skotinn, aðrir eru
týndir.
Babrak Karmal lýsti yfir al-
mennri sakaruppgjöf daginn eftir
að hann komst til valda. Að eigin
sögn átti sakaruppgjöíin að leysa
12.000 manns úr haldi. Aðrar
heimildir telja tölu þessa of háa.
Talsmmenn Karmelsstjórnar-
innar sögðu sendinefnd frá Amn-
esty International i febrúar 1980,
aö þeir heföu lista yfir látna, sem
á væru 4854 nöfn, en talsmenn-
irnir héldu hina raunverulegu
tölu hinna „horfnu” vera miklu
hærri. Þeir sögðust hafa fengið
9000 fyrirspurnir um „horfna”
fanga frá Kabúlsvæöinu einu.
Burtséð frá fyrrverandi stjórn-
málamönnum, eru meöal hinna
„horfnu” háskólakennarar,
islamskir klerkar, forystumenn
þjóðarbrota og starfsmenn hers-
ins. Ostaðfestar fregnir herma að
350skólakrakkar á aldrinum 15 til
17 ára hafi verið teknir i skóla i
Kabúl, 23. júni 1979, af þvi að sum
þeirra höfðu gagnrýnt kennara,
sem var fylgismaður stjórnar-
innar. Foreldrar þeirra hafa ekki
séð þá siðan. Aðrar skýrslur hafa
talað um handtökur aö næturlagi
og „hvarf” heilla fjölskyldna.
Þar sem raunhæfar upplýs-
ingar skortir, vona ættingjar að
hinir „horfnu” séu ef til vill enn á
lifi. En stjórn Kmals heldur þvi
fram að þeir, sem ekki komu úr
haldi viö sakaruppgjöfina, hafi
verið liflátnir áður en hún kom til
valda.
Sendinefnd Amnesty Inter-
national i februar 1980 lagði
áherslu á skuldbindingar
stjórnar Karmals samkvæmt al-
þjóölegri mannréttindalöggjöf.
Sérstök skylda hennar væri að
gera grein fyrir þvi, hvaða rikis-
stjórn bæri ábyrgð á „hvarfi” og
pyntingum. Þetta er sérstaklega
mikilvægt i ljósi skýrslna, sem
segja aö fjöldi embættismanna,
sem tengdir hafi verið fyrri
„mannshvörfum”, séu enn i
sama starfi.
Lagt var að stjórninni að birta
tiltæk skjöl varðandi alla er lif-
látnir hefðu verið, einnig að birta
nöfn og kringumstæður pólitisku
fanganna, sem voru náöaðar i
desember 1979.
I samræmi við ákvörðun
Sameinuðu þjóöanna 33/173 um
„horfnar” manneskjur, var
stjórnin beðin um að hefja alls-
herjar rannsókn á „hvarf”-
málum og að birta niðurstöð-
urnar. Einnig var mælt með að
stjórnin styðji eins og hægt er
fjölskyldur sem misst hafa fyrir-
vinnuna vegna aftöku, „hvarfs”
eða pyntinga.
Amnesty International lagði
fram aðrar ýtarlegar tillögur sem
það vonar að geti komið i veg
fyrir pyntingar og „manns-
hvörf”. Amnesty mælti einnig
með aö rannsókn i máli „horf-
inna” manna notfærði sér út i
æsar reynslu og sérhæfingu al-
þjóðlegra mannúðarstofnana á
þessu sviði. Afganistan-stjórn
hefur hingað til ekki leyft að
stofnuð yrði eftirgrennslunar-
nefnd með aðild Alþjóðanefnd
Rauða Krossins og afganska
Rauða Hálfmánans.
Dagdraumur eftir Gunnstein
Gislason.
Nýtt listform
á íslandi
Múrrista í
vegg-
skreytingar
1 dag, laugardag, opnar Gunn-
steinn Gislason sýningu á vegg-
myndum að Kjarvalsstöðum og
opnar húsið kl. 14.00. Myndirnar
eru allar unnar með sérstakri
tækni er kallast sgraffito cn hún
er þekkt i veggskreytingum er-
leiulis. Myndgerð þessa má kalla
á islensku múrtækni. en uppistað-
an i m yndverkunum er hvitur
marmari. kalk og stcinlitir.
Gunnsteinn stundaði nám við
Myndlista- og handiðaskólann, i
Skotlandi og Sviþjóð. Þetta er
fyrsta einkasýning listamannsins
en hann hefur áður tekið þátt i
samsýningum heima og erlendis.
Flestar hinna 20 mynda á sýn-
ingunni eru til sölu, en hún stend-
ur yfir til 22. febrúar n.k.
Nytjalist
Nú stendur yfir sýning á hús-
gögnum, grafik og nytjalist ýmiss
konar á Kjarvalsstöðum. Hér er á
ferðinni yfirlitssýning á verkum
dönsku húsgagnaarkitektanna
Rud Thygesen og Johnny Sör-
ensen og sjá danska sendiráðið og
verslunin Epal um framkvæmd
hennar.
Þessir tveir arkitektar eru
meðal kunnustu hönnuða i Dan-
mörku. Þeir hafa einkum fengist
viö s.k. formspennt húsgögn og
hafa verk þeirra verið sýnd um
viða veröld. Þá má sjá gripi eftir
þá á nútimalistasöfnum, m.a. i
Museum of Modern Art i henni
Ameriku. — Sýningin stendur til
21 febrúar.