Þjóðviljinn - 20.02.1982, Blaðsíða 7

Helgin 20.,— 21. febrúar ,1982. ’MAÐVIUHNN — StÐA 7
Lúsakamburinn og krullujárnið
Nýlega var opnuð í
sýningarsal Norræna
hússins sýning á list og
handiðnaði Sama. Sýning
þessi, sem Norræna lista-
miðstöðin stendur að, er
yf irgripsmesta sýning á
listiðnaði Sama til þessa,
og mun hún fara víða um
öll Norðurlönd. Er mikill
fengur að sýningu þessari,
þar sem þekking okkar
íslendinga á Sömum,
menningu þeirra og lífs-
baráttu, hefur lengst af
verið takmörkuð.
A sama hátt og hugmyndir
okkar um Grænlendinga voru til
skamms tima bundnar viö skinn-
klætt fólk i snjóhúsum, þá sjá
menn fyrir sér skinntjald og
skrautbúið lágvaxið fólk með vað
og hreindýrahjörð á næstu
grösum, þegar við hugsum til
Samanna. Og fáfræði okkar er
kannski ekki að ástæðulausu, þvi
menningarlegt sjálfstæði sam-
anna hefur lengst af átt i vök að
verjast og stjórnvöld i Sama-
löndum hafa lengst af leitast við
að láta mál þeirra liggja i
þagnargildi.
Það er haft eftir Johan Turi,
sem var brautryðjandi i rann-
sóknum á þjóðháttum Sama á
fyrrihluta þessarar aldar, að
„ekki sé vitað til þess að Samar
hafi komið neins staðar frá”. Þeir
hafa hins vegar byggt nyrstu
hluta Noregs, Sviþjóðar, Finn-
lands og Kola-skaga svo lengi
sem menn vita og lifað fyrst á
dýra- og fiskveiðum og siöan á
skipulagðri hreindýrarækt.
Tungumál Samanna er skyldast
finnsku, og kom fyrsta prentaða
stafrófskverið út árið 1619. Það
var þó ekki fyrr en á 18 öld, að
bækur fóru að koma út á samisku
svo nokkru næmi, og þá eingöngu
þýddar.
Menning Sama og þjóðhættir
hafa mótast af þeim lífsskil-
yröum, sem náttúran býður á
þessum norðlægu slóðum. Veiði-
mennskan er hinn upprunalegi
atvinnuvegur Samanna, en skipu-
lögö hreindýrarækt með þeirri
gjörnýtingu á landi og afurðum
hreinsins sem hún felur i sér er
vitnisburður um háþróaða og sér-
stæða atvinnumenningu Sama.
A sama hátt og verkmenningin
mótaðist af nánu sambýli við
náttúruna gerði tungumálið það
einnig, en i tungu Samanna munu
t.d. vera um 200 orð yfir mis-
munandi eiginleika snjósins.
Hin sérstæða menning Sam-
anna hefur hins vegar alls staðar
átt i vök að verjast vegna þeirrar
kröfu iðnaðarsamfélaganna, að
móta alla eftir sama forminu.
Þannig eru fáir skólar, sem
kenna á samisku og i „evrópsku
skólunum i Masi, Utsjok og
Karesuanto er meiri áhersla lögð
á þekkingu um eyöimerkur og
gresjur og um ljón og giraffa en
þekkinguna á snjó, laxi óg hreini”
eins og Nils Jernsletten kemst að
orði i grein um Samamenningu.
Ég spurði Rolf Kjellström, sem
hingað er kominn með Sama-
sýninguna, hvað Samar væru
margir i allt. Hann sagði að það
væri ekki vitað, þar sem ekki væri
til neitt Sama-manntal, en hann
sagöist vilja giska á 60—70
þúsund, en af þeim lifir aðeins
litið brot á hreindýrarækt nú
orðið. Hann sagöi að i Sviþjóð
væru þaö 2700 Samar sem lifðu af
hreindýrarækt. Nils Jernsletten
segir að nú á dögum lifi aðeins 5%
Sama af hreindýrarækt og að
hinn frægi og litriki þjóðbúningur
Samanna, sem viö sjáum gjarnan
fyrir okkur þegar minnst er á
Sama, sé af langflestum ekki
lengur notaður öðruvisi en til
skrauts.
Raunveruleikinn er þvi eitt og
goðsagan annaö.
Sama gildir um það gullfallega
handverk, sem við sjáum á þess-
ari sýningu. Þetta eru aðallega
nytjahlutir, enda miðaðist hand-
verk Samanna eingöngu við að
búa til nytjahluti hér áður fyrr.
Þessi framleiðslumáti á brúks-
hlutum heyrir nú sögunni til. Hinn
gullfallegi Samahnifur i út-
skornum hornskeiðum er
ekki lengur samkeppnisfær
við verksmiðjufram
leiddar breddur frá
HongKong, og hann
er þvi oröinn
munaðarvara,
sem fyrst og
fremst er
framleiddur
til skrauts,
sem eins konar
minjagripur um
glæsta verk -
menningu sem að
gæðum og hugviti
stendur himinhátt ofar
vélvæddri fjöldaframleiðslu
nútimans en getur illa
samlagast henni. Hinir handunnu
brúkshlutir Samanna eru gjarnan
prýddir hinu fegursta ornamenti
og hér áður fyrr notuðu þeir einn-
ig táknrænar stilfærðar dýra- og
. N

i-V’
mannamyndir, sem á trúarlegan
hátt táknuðu samhengiö á milli
manns, náttúru og hinna æðri
máttarvalda. Slikt ornament og
slikar skreytingar gáfu hlutunum
dýpri merkingu og juku á nota-
gildi þeirra fyrir þá sök, aö
þannig gátu smiðirnir þegar best
lét sameinaö i brúkshlutnum
trúarlega heimsmynd sina og
verklegan tilgang.
Muninn á þess konar handverki
og afstöðu notandans til þess
getum við t.d. séð i útskornum
lúsakambinum annars vegar og
þeim rafknúnu krullujárnum,
sem nútimakonur setja stundum i
hársér: hin hlutfirrta tilvera sem
fjöldaframleiöslan hefur fært
nútimamanninum.
Sýningin i Norræna húsinu er
kannski aö þvi leyti hluti þessa
hlutfirrta heims, að hún hefur að
geyma hluti, sem ekki hafa
lengur notagildi en eru orðnir að
framandi og framandlegum
sýningargripum. En engu að
siður skulum við skoða hana af
athygli og reyna að hugsa okkur
það lif sem þessir hlutir lifðu eitt
sinn, þegar þeir voru hluti af lif-
andi menningu. Meðal Samanna
hér áður fyrr var ekki svo aumur
strákpjatti að hann ætti sér ekki
skeiðung i útskornum horn-
skeiðum. .Meö þeirri „velferð”
sem iönaöarþjóöfélagiö hefur
fært okkur er slikur hnifur orðinn
að munaðarvöru, sem engum lif-
andi manni dettur i hug að nota i
alvöru, en efnamenn stórborg-
anna kaupa gjarnan til þess aö
hengja upp á vegg hjá sér. Og
Samarnir sitja uppi meö færi-
beltavinnu frá Hongkong. Þannig
hefur „lifskjarabyltingin” á sér
ýmsar hliðar, og ein af afleið-
ingum hennar er sú, að brúks-
hlutur sem einu sinni var verður
að fy rirbæri og sýningargrip, sem
ekki er i samhengi við umhverfi
sitt. Er það ihaldssemi að segja:
„Guð forði Sömum frá lifskjara-
byltingunni”?
BMW518
BMW315
BMW mest seldi bíllinn hér á landi 1981
frá Vestur-Þýskalandi.
Á síöasta ári hafa veriö seldar meir en 400 BMW bifreiðar og sýnir það best hinar miklu vinsældir BMW.
Þar sem BMW verksmiðjurnar hafa ekki getað annað eftirspurn höfum við átt í erfiðleikum með
að fullnægja þeim pöntunum sem okkur hafa boristað undanförnu.Tekist hefuraðfá viðbótarsendingu
BMW bifreiðaog getum við því afgreittflestar gerðir BMW nú þegar. Grípið tækifærið og festið kaup á
BMW á föstu verði með því að gera pöntun strax. Vandið valið,
BMW gæðingurinn er varanleg eign, sem alltaf stendur fyrir sínu. Komið og reynsluakið
BMW 315 og 518.
BMW 518 Verð kr. 186.000 BMW-ánægja í akstri. BMW 315 Verð kr. 142.700 Gengí 8. leb. DM: 4.0721
KRISTINN GUÐNASON Hf.
SUÐURLANDSBRAUT 20, SÍMI 86633