Þjóðviljinn - 01.05.1982, Síða 9

Helgin 1,-
S —.1 Iiislsu Si'AV. í\'/'JólA . - fJi.y. ,
2. mai 1982 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 9
Bókagerð er oft á dag-
skrá í kjaradeilum — og
furðar sig enginn á því að
prentarar, bókbindarar og
aðrir hafi upp sínar kröf-
ur. Margir vilja gleyma
því, að rithöfundar eru
einnig launamenn, þótt
með sérstökum hætti sé.
Um hagsmunamál þeirra
er rætt í eftirfarandi vjð-
tali við Njörð P. Njarðvik,
sem nýlega var endurkjör-
inn formaður Rithöfunda-
sambands Islands.
Launasjóðsdeilurnar
— Þegar almenningur hefur
spurnir af Rithöfundasambánd-
inu þá er þaö venjulega i sam-
bandi við ófrið út af Launasjóði
rithöfunda.
Afskipti Rithöfundasambands-
ins af Launasjóði, sagði Njörður,
eru ekki önnur en þau að stjórnin
tilnefnir þrjá menn i stjórn sjóðs-
ins til þriggja ára i senn, og ætlast
siðan ekki til annars en að það
fólk vinni eftir eigin samvisku og
sannfæringu. Okkur er vitanlega
ljóst, að eins og málum er nú
háttað hlýtur hvaöa úthlutun sem
er að vekja óánægju margra, þvi
það er ekki samræmi milli fjölda
umsókna og þess fjár sem er til
ráðstöfunar. Það er sótt um
8—900 mánaðarlaun en hægt að
úthluta 300. Það má þvi segja, að
enginn getur fengið það sem hann
biður um. Þess vegna væri nær
fyrir höfunda að standa saman
um að efla þennan sjóð en að vera
með sifellt öfundarnagg og inn-
byröis illindi. Það er annars
stjórnar Launasjóðs að bera
ábyrgð á sinni úthlutun. Ég get
ekki annað sagt að ég hefi enga
trú á aö þeir sem i stjórninni sitja
láti stjórnast af einhverjum ann-
arlegum hvötum.
Undan
geðþóttagreiðslum
En Rithöfundasambandið er
margt annað. Arangur af kjara-
baráttu rithöfunda er tiltölulega
ungur. Greiöslur fyrir utlán á
bókasöfnum og svo Launasjóöur
komast ekki á fyrr en upp úr 1968.
Fyrsti samningur sambandsins
viö útgefendur er frá 1975. Siöan
rithöfundafélögin sameinuöust i
rithöfundasambandið sem stétt-
arfélag hefur megináhersla verið
lögð á samningamál. Og það er
fyrst núna á siöasta aðalfundi að
við getum sagt að hringnum hafi
verið lokaö og við höfum samn-
inga um allt okkar starfssvið. Við
höfum samninga um afnot bók-
mennta i útvarpi og sjónvarpi, viö
leikhúsin, við Námsgagnastofnun
og Félag islenskra bókaútgefenda
— nú orðið bæði um frumsamin
verk og þýðingar. Ég tel að þýð-
Rcett við
Njörð
P. Njarðvík,
formann Rit-
höfundasam-
bands íslands
Nú
höfum
við
samninga um allt
okkar starfsvið
ingarsamningurinn sem undirrit-
aður var á siðasta ári sé mjög
merkilegur áfangi. Nú fyrst er
hægt aö segja aö það sé mögulegt
að fá mannsæmandi laun fyrir
þýðingar á skáldskap — hið
minnsta 2000 krónur fyrir örkina,
sextán siður.
Ég held við getum sagt að nú sé
þeim tima endanlega lokið þegar
rithöfundar hafa orðið að sætta
sig meira eða minna viö geð-
þóttagreiðslur útgefenda. Rithöf-
undum hafa verið tryggð lág-
markskjör, og þaö hefur ekki að-
eins verið samið um peninga
heldur lika um itarleg ákvæöi
sem varða alla réttindastöðu rit-
höfunda.
Erfitt mál
011 þessi samningamál hafa
tekiö griðarmikinn tima. Það er
fyrst núna að rofar til og hægt að
snúa sér aö öörum hlutum. Þó er
enn eftir dálitið erfitt mál: bar-
átta okkar gegn ólöglegri fjölföld-
un verndaðra ritverka i skólum
landsins. Höfundalögin frá 1972
kveða skýrt á um að öll slik fjöl-
földun sé lögbrot, en húner stund-
uð I skólum I stórum stil með
þegjandi blessun og i vissum til-
vikum fyrir hvatningu frá
menntamálaráöuneytinu. Maöur
getur skilið að kennarar vilji not-
færa sér nýja og auðvelda fjöl-
földunartækni, en þá finnst manni
kannski ástæða til að þeir reyni
lika að þrýsta á yfirvöld til að
leysa þetta mál, ég trúi þvi ekki
að þeim þyki þetta þægileg staöa
— að taka þátt i að stela rétti is-
lenskra rithöfunda.
Við erum ekki á móti þessari
fjölföldunartækni, en við verðum
að standa á rétti okkar og höfum
þvi sett fram ákveðnar kröfur um
greiðslur fyrir þetta athæfi.
Menntamálaráðuneytið hefur
brugðist seint og silalega við
þessu, og það er ekki fyrr en i slð-
ustu viku að skriður komst á
þetta mál. Ég vona að yfirvöld
sjái sóma sinn i að leysa þetta —
annars verða rithöfundar að
bregðast viö með tiltækum ráö-
um.
Kynning erlendis
En nú er Rithöfundasambandið
að hefja alveg nýja starfsemi.
Vegna tilmæla frá okkur er nú i
fyrsta sinn á fjárlögum nokkur
upphæð 150 þús. kr. til að kynna
islenskar bókmenntir erlendis.
Ætlunin er að hefja i samvinnu
við menntamálaráðuneytiö starf-
semi sem er fólgin i þvi að gera
efnisúrdrætti og þýöa sýnishorn
úr ýmsum bókum og senda til er-
lendra forlaga sem við teljum lik-
leg til að hafa áhuga á islenskum
bókmenntum eða bðkum af ein-
hverju tilteknu tagi. Rithöfunda-
sambandið hefur ráðið Kristjönu
Gunnarsdóttur, skáld og
bókmenntafræðing i hálft starf til
að sinna þessu verki og henni til
aðstoðar við að velja bækur er
þriggja manna nefnd (Jóhann
Hjálmarsson, Sigurður A.
Magnússon og Þórarinn Eld-
járn). Lika er gert ráöfyrir þvi að
reynt verði að koma islenskum
ljóöum og smásögum i erlend
timarit. Hluta af fjárveitingunni
ætlum við svo að nota til aö gera
erlendum mönnum sem þýða úr
islensku kleift að koma hingað og
vinna með islenskum rithöfund-
um.
Þetta er algert nýmæli i starfi
okkar og er að nokkru sniöiö eftir
hollenskri fyrirmynd, sem hefur
gefið allgóðan árangur.
Við tökum allmikinn þátt i
alþjóðlegu samstarfi, og ber þar
hæst samstarfið i Norræna rithöf-
undaráðinu, sem gefur okkur
dýrmæta möguleika á aö fýlgjast
með þvi sem annarsstaðar er aö
gerast og svo þvi hvernig rök-
semdum fyrir hinum ýmsu mál-
um er tekið. Norrænir rithöfund-
ar hafa og nokkurt frumkvæöi aö
þvi að hliöstæð samvinna skapist
með rithöfundasamtökum i Vest-
ur-Evrópu — fimmti fundur um
þau mál verður haldinn i sumar i
Stokkhólmi.
Myndbönd og
bókaklúbbar
Verkefni okkar eru lika tengd
útbreiðslu tækninýjunga eins og
myndbanda og átti Rithöfunda-
sambandið fulltrúa i myndbanda-
nefnd þeirri sem menntamála-
ráðherra skipaöi. Viö höföum
með tónskáldum og fleiri aöilum
tekið þátt i að semja lög um sér-
staka gjaldtöku af auðum hljóö-
böndum til að vega upp á móti
missi tekna vegna notkunar á
kassettum. Þá er i bigerð að
bókagerðarmenn, bóksalar, rit-
höfundar og útgefendur beri
saman ráð sin um þær breytingar
sem eru að verða á útgáfustarf-
semi og bóksölu. Efling bóka-
klúbba hefur i nálægum löndum
leitt til þess að færri bækur eru út
gefnar — um leið og upplög þeirra
stækka. Ég segi ekki að sama
þróun þurfi að gerast hér, en
hérna er um mál að ræöa sem
fyllsta ástæða er til að fylgjast
meö og má vera aö ástæða sé til
að hafa af þessari þróun bein af-
skipti. —áb
1. maí
í frelsis nafni og friðar
sér fylkir dagsins lið
með kröfur alls sem andar
um alheims sátt og frið
og streymir út á strætin
þar sem stjarnan rauða skin.
Kröfugangan glæsta
gangan min og þin.
Ljóö eftir Tryggva Emilsson
Hve oft var gatan gengin
á glóð sem öllum brann
þegar baráttan um brauðið
eins og blóð um æðar rann.
Þegar krafan, óskin eina
var atvinna og brauð,
uns bjargráðið varð bylting
gegn böli af sultarnauð.
Nú er öldin önnur
en öll vor ráð og dáð
eru á brautinni sem vér byggðum
þar sem baráttan var háð.
Þar sem kröfugangan glæsta
fer greitt og hraðar sér
i takt við kröfur timans
og táknin sem hún ber.
Að tengist lögmál lifsins
við lands og þjóðar auð,
með dagsins hörpuhljómum
ris heillastjarnan rauð,
og söngvar sigurviljans
bera svip af hljómsins blæ
og kjarna þeirra kosta
sem er krafist fyrsta mai.