Þjóðviljinn - 31.07.1982, Blaðsíða 11

Helgin 31. júli—l.ágúst 1982. ÞJÓÐVILJINN — StÐA 11
Vakningin viö BreiðafjörB hófst
um 1830 og bar góBan ávöxt i
menningu fólksins og þrifnaði.
Við gerðum andaktugan stanz aö
Kollabtfðum þar sem þingin voru
ár eftir ár til að leita framfara-
leiða, efla frelsi og alla dáð. Þar
voru að fornu háð Þorskafjarðar-
þing. SIBast held ég að þar hafi
verið þingað um 1890 undir for-
ystu Skúla Thoroddsen. Viö félag-
ar höfðum einmitt farið hjá
Kvennabrekku fyrr um daginn,
séra Sigurjón, Einar Bragi og ég.
Þar fæddist kona Skúla sú gáfaða
og merka kona Theódóra, skör-
ungur mikill og skáldmælt eins og
allir vita, dóttir séra Guðmundar
Einarssonar, móðurbróður Matt-
hiasar skálds. Systir hennar Ast-
hildur giftist rikismanninum
Pétri Thorsteinssyni á Bildudal
Thor Vilhjálmsson skrifar:
voru hliðarflekarnir? Við fórum
að leita. Og uppi á kirkjulofti
fundum við það sem vantaði. Þar
var Kristur, og stóð i stampi og
blóðbogar nettir bunuðu úr siðu-
sárinu óg lófum, oni stampinn og
náði blóöið upp á miðja leggi,og
ekki kyn þó Kristur væri undur-
furðulegur á svipinn i blóðsukki
þessu.
Róðukristur hékk á vegg
nýmálaður hvitu japalakki og
naut sin ekki fyrir bragöiö I gljá-
stakki sinum, þótt kvöldiö væri
fagurt og kallaöi á fyrirgefningu.
Við fréttum að bónda þar hefði
þótt ósæmilegt blóðfarið á Kristi
og tekið þess vegna myndvæng-
ina ofan. Það þótti okkur skaði, og
vorum á þvi að vildu þeir ekki
hafa myndina hjá sér i Gufudal
ætti hún aö fara á byggðasafn eöa
Þjóðminja. Mætti segja mér að
Egill á Hnjóti I örlygshöfn tæki
henni feginsamlega i safnið sitt
sem hann hefur dregiö saman af
mikilli elju og smekkvisi.
Kvöldlygnt. Við förum með-
Skógar, fæðingarstaðurMatthíasar Jochumsonar. Fjalliö tii vinstri er
llvannahiiö. Fyrir miðri myndinni sést vesturbrún Kollabúbardals og
til hægri sér á Skógafjall.
HELGARSYRPA
Theódöra Thoroddsen.
sem gjaldþrot Miljónafélagsins
knésettij þeirra sonur Muggur
listamaðurinn. Theódóra var ætt-
móðir fjölhæfs fólks.
Jón Thoroddsen sýslumaður og
skáld, faðir Skúla var hins vegar
fæddur á Reykhólum á Barða-
strönd,og bætist þvi i skáldatölu
þessarar rollu. Og enn verður tal-
inn með Gestur Pálsson sem var
frá Miðhúsum i Reykhólasveit.
Það má klykkja út með þvi að
fyrsta konan sem gaf út ljóðabók
eftir sig er lika af þessum slóðum
og hét Júliana Jónsdóttir; hennar
guðfaðir var enginn annar en
Sigurður Breiðfjörð. Hún var
laundóttir vinnumanns úr Hrúta-
firöi, sjálf vinnukona hjá þeim
fræga klerki Friöriki Eggertz i
Akurey. Ekki hafði hún mikið
veraldargengi fyrir bragðið held-
ur hraktist til Ameriku. Ljóöa-
bók hennar nefndist Stúlka, og
kom út á Akureyri 1876, og svo
önnur i Winnipeg Hagalagðar
1916.
Við förum yfir Músará. A þeim
slóðum var einu sinni kerling að
arka með sveinbarn i poka-
skjatta, systir Þóru móður
Matthiasar skálds, og kom að
Hallsteinsnesi þar sem sveinninn
óx upp. Það var enginn annar en
Pétur Thorsteinsson sem siðar
varð rikismaöur, og lét mjög að
sér kveða i atvinnulifi vestra,þótt
hann endaöi ævi sina i litlu húsi i
Hafnarfirði við hæversk efni. Þar
kom að Þorsteinn Scheving viður-
kenndi faöernið Péturs. En á
Bildudal stendur minnisvarði
Péturs og Asthildar meö brjóst-
myndum beggja. Pétur var eins-
konar faðir staðarins^og upphafs-
maður að blóma þar um sinn. Og
skammt frá minnisvarði sonar
þeirra Muggs; og horfa öll til
sjávar og fylgjast með viðgangi
staðarins úr brekkunni þar sem
grasið grær og visnarfog þarna
færir Hafliöi Magnússon upp leik-
ritin.og semur þau stundum lika,
skrifar skáldsögur og málar,- og
konurnar koma frá Astraliu til að
vinna i fiskinum með iljar á móti
kenkúrunum og islenzku flótta-
fólki þar og svörtum svönum.
Djúpidalur, Þaðan kom Björn
Jónsson ráðherra.
Það er komið kvöld þegar við
komum i Gufudal, þar sem afi
Ólafs Jónssonar bókmenntafræð-
ings og gagnrýnanda sem oft
gustar um var siðastur prestur,
séra Guðmundar Guðmundsson-
ar, faðir Haraldar ráðherra og
Jóns ráðuneytisstjóra. Rögnvald-
ur ólafsson faöir islenzks arki-
tektúrs teiknaði kirkjuna litlu i
Gufudal. Þar er furðuleg altaris-
tafla sem gaman væri að vita
hvaðan er runnin. Hún var það
sem kallast á útlenzku triptych,
þritafla1, miömynd með ámáluð-
um vængjum á hjörum. En nú
hékk bara uppi miöstykkið og var
kvöldmáltiðin, mjög einkennilegt
samkvæmi. Skrýtnir fuglar með
vaxborið snúningsskegg likt og
væri einhvers konar Rotary-
klúbbur sinnar tiöar. En hvar
Skúli Thoroddsen.
fram sjónum. Fjara. Sólglit á
sléttum haffletinum, svartar
skerðagirðingar. Enda heitir þar
fyrir innan Rifgiröingar, segir
séra Sigurjón; sem dregur ekki af
að fræða okkur heldur eykur við
eftir þvi sem við færumst nær
upprunaslóðum hans. Fjaran
verður skærgul, þangið rautt viö
flesjar, og skuggarnir hreiðra um
sig eins og þeir ætli aö vera.
Grasiö ljómar græntfog þaö sem
er gult verður meira gult.
Litirnir fara að trúa á sjálfa
sig eins og þeir gætu hægt á tim-
anum og dýpkað dvöl hans.
Kollafjöröur, Vattarnes, og
furðusmíö náttúrunnar þrihyrn-
ingsfjallið milli Skálmarfjarðar
og Kerlingarfjarðar, með örmjó
landtengsl; og heitir fremst
Skálmarnesmúlafjall. Fyrir ein-
um 10—15 árum voru sjö bæir á
ræmu fyrir neðan múlann; nú er
þar allt i eyöi. Landmegin fyrir
ofan er Þingmannaheiði og vegur
yfir til Vatnsfjarðar langtimum
ófær.
Skálmarnesið virðist mjög
jafnhátt, og skarpt markaö
1 hamragirðingu um allar brúnir
þrihyrningsins.
Engin umferö. Bara viö á ferli i
jeppanum prestsins. Allt i einu
birtast tvær mannverur i eyði-
landinu. Ósköp virðast þær fjarri
mönnum, móðir með litla telpu.
Og veifar okkur, og hvernig i
ósköpunurh gátum viö skilið þær
eftir i æðrulausu umkomuleysi,
komnar alla leiö frá Astraliu. Og
hvert voru þær að fara? Heim
til Astraliu? Nei. Heldur til Bildu-
dals að hitta systur móðurinnar
sem var að hjálpa Islendingum
með fiskinn sinn svo hann kæmist
á matboröin hjá þeim i Ame-
riku. Þær höfðu veriö að flakka
um landið, meö þvi aö veifa bilum
og biðja um far. Engin kengúra
var i ferð með þeim. Þess vegna
vakti koma okkar i Flókalund
enga sérstaka athygli, og skild-
umst þar við þær mæðgur með
kurteisi.
Langferðabíll meö þýzkum og
amerikumönnum. Inni var fólk af
ýmsu þjóðerni með kyrrlátu hjali.
Við tjölduðum á grasbala fyrir of-
an fjöruna, og fórum aö skoða
strendan drang sem stóð á end-
ann fyrir framan gistihúsið til
minningar um Hrafna-Flóka Vil-
gerðarson. Og á steininn var
höggvið: Ok nefndu þat tsland.
Þar rennur hjá áin Penna,
skammt frá.
Siðan brugðum viö okkur að
Brjánslæk, áður en við gengjum
til náða og hittum bara hunda við
prestshúsið gamla þar sem séra
Sigurjón hafði hafið prestferil
sinn.
Þaðan fórum við heim að bæn-
um við sjóinn neðra^og hittum
Einar hónda að máli sem ætlaði i
róður með morgninum aö taka
upp net sin en sneri þvi upp i aö
fara með okkur út i Hergilsey.
Frá Brjánslæk eru Briemarnir
sem viða koma við. Þarna sat
ættfaöir þeirra Gunnlaugur
sýslumaður sem hafði fengið
verðlaun á Listaháskólanum i
Kaupmannahöfn eftir sex ára
nám i höggmyndalist, og setti sig
Vaðsteinabjarg f Hergilsey.
upp á móti Jörundi hundadaga-
konungi eftir megni. Og fór þar
öðruvisi en Guömundi Scheving
kollega hans sem frægur varð af
Sjöundármálum, og missti
embætti fyrir hversu veikur hann
var fyrir Hundadagakonunginum
en þreifst þó vel i Flatey eftir ,
það, þar sem hann gerðist útgerð-
armaður og kaupmaður, og
byggði upp Flatey, og hélt þeim
gjöfum sem hann haföi þegið af
Jörundi.
Brjánslækur var höfuðból að
fornu og löngum siðar.
Næsta morgun förum við ævin-
týraferö með Einari út i eyna þar
sem hann ólst upp til tólf ára ald-
urs. Guðmundur faðir hans fékkst
íika við skáldskap og notaði dul-
nefniö Holt, hann var meðal sið-;
ustu ábúenda i eynni. En hinn I
fyrsti Hergils hnapprassf faðir
Ingjalds sem segir frá i Gisla
sögu Súrssonar, og hlaut
come-back með kvikmyndinni.
Fyrrum var búið i flestum helztu
eyjunum, og i sumum núna, þótt
flestar eyddust um sinn. Ekki er
búið i Hergilsey, þar eru of marg-
ir eigendur.
vio íorum hja eyju sem var
þéttsetin skarfi, þessum undar-
lega fugli þar sem hver vill vera
ofan i öörum.og sumir reistu sig
og breiddu út stóra vængina og
teygöu álkuna með langan háls-
inn,og blessuðu hvern sem væri.
Einar sigldi meö okkur alveg upp
viö eyna svo við gætum skoðaö
vel þetta skrautlega samfélag.og
sagöi okkur frá þvi þegar farið
er i þessi sker og fuglinn rotaður
unnvörpum, og þeim móð sem
rennur á menn i hita þess leiks i
lifsbaráttunni. Og sagöi okkur
sögur af lifinu fyrr, og kempum
sem urðu gamlir nema sjórinn
tæki þá eöa brenniviniö kortaöi
skeiöið, og kerlingum sem ólu
urmul af börnum og urðu afgaml-
ar, og gátu kennt sögur og kvæði
kynslóð eftir kynslóö, sem irægt
er.
Margt lærði Snæbjörn i Hergils-
ey, af ömmusystur sinni og fóstru
sem var margfróð og kenndi hon-
um sjómennskulist við hlóðirnar,
og sagði honum fyrst til hvernig
hann ætti að sigla, og verja skip i
áföllum og hálsa ölduna, og
fræðsla hennar varð honum
drjúg, eins og kemur fram i ævi-1
sögunni hans.
Sjórinn var alsléttur, sól; hlýtt,
og viðsýnt; og við sáum eftir
bendingu Einars Oddbjarnar-
sker; verstöðina frægu þar sem
kemur upp heitt vatn á fjöru.og
Jónas stýrimaður segir að hafi
verið rekinn blýtappi i opiö svo
ekki mengist sjó.
Við gengum um eyna, lituðumst
um af Vaðsteinabergi þar sem er
hæst; reikuðum um bæjartætt-
urnar, og komum aö brunni þar
sem drukknaði barn.
Við sátum i grasinu,- og Einar
jók okkur skilning á sérstæðu
mannlifi i eyjunum, lifsháttum
þarna, og hvernig stæltist kjarkur
i sókn eftir lifsbjörg sem var nóg
ef menn báru sig eftir henni og
höfðu útsjón.
En nú vil ég að þið farið með
kvæði eftir ykkur sjálfa, sagði
hann, og ég skal þá fara með eitt-
hvað lika. Eg visaöi málinu til
skáldbróður mins Einars Braga
sem fór með ljóð eftir sig sem ég
hef aldrei fyrr heyrt né lesið. SIÖ-
an tók Einar á Seftjörn við og fór
meö ljóð eftir sig.
Þetta var góð stund.
Þaö stendur bara eitt hús i
eynni sem var eins og þvi heföi
skolað upp af annarri strönd. Það
var eins og það væri gert eftir
leiktjöldum.
A klöpp viö vik var dauður selur
i bandtaumi, svo hann tæki ekki
út. Og rifinn úr honum kjammi.
Ljót sjón, og sorgleg.
Frá Brjánslæk höldum við
áfram ferðinni áleiðis til örlygs-
hafnar i sjötugsafmæli kempunn-
ar Gunnars össurarsonar og seg-
ir frá þvi seinna.