Þjóðviljinn - 04.12.1982, Page 11

Helgin 4. - 5. desember 1982 ÞJóÐVILJINN — SIÐA 11
sem sannara reynist. Eg held að
hver vísindamaður, sem fylgir regl-
unni og kann til verka, hljóti að
komast að þeirri niðurstöðu, að
kreppan eigi rætur sínar að rekja til
sjálfs þjóðskipulagsins, auðvalds-
skipulagsins. Og það þarf oft mikið
siðferðisþrek til jáess að komast að
þeirri niðurstöðu. Ætli þar sé ekki
komin skýringin á því, hve tiltölu-
lega fáum hagfræðingum auðnast
það? Þar eru til fyrirstöðu ótal
fordómar, tilhneigingar og tilfinn-
ingar og takmarkað gildismat, sem
þeir eru aldir upp í frá barnæsku.
Og þegar þeir eru komnir í starf, þá
er ekki til þess ætlast, að þeir kom-
ist að slíkri niðurstöðu. Sömu
mennirnir, sem hæst tala um frelsi
vísindanna frá öllum gildum, geta
ekki komist að réttri niðurstöðu
einmitt vegna þess að þeir eru
flæktir í allskonar gildum og blind-
aðir af þeim. Gildum, sem miðuð
eru við fámenna hópa en ekki við
velferð mannkynsins í heild.
Enda eru þeir vísindamenn, sem
ríki, stjórnmálaflokkar og fyrirtæki
hafa í þjónustu sinni, sjaldan
spurðir um orsakir kreppunnar í
þessum skilningi, heldur um hitt
hvernig ákveðin ríki eða fyrirtæki
geti staðið hana af sér. Hvaða áhrif
gengisbreytingar, vexíir, tolla- og
skattapólitík muni hafa, hvernig
megi auka framleiðnina og gernýta
vinnuaflið til þess að standast betur
í samkeppni við keppinautana.
Keppinauturinn spyr hins sama,
svo spurningin verður hvernig einn
getur bjargast á kostnað hins.
Svona ráðstafanir leysa ekki sjálfa
kreppuna í heild, heldur verða ein-
att til að dýpka hana. Enda ekki
spurt um grunnorsakir kreppunn-
ar, heldur fyi st og fremst um orsak-
ir þess, að hún hefur bitnað á til-
teknum aðilum og hvernig þeir fái
brugðist best við frá sínu hagsmuna-
sjónarmiði. Og þegar stríð vofir
yfir, þá er ekki spurt um orsakir
styrjalda og hvernig megi uppræta
þær, heldur fyrst og fremst um hitt,
hvaða vopn séu líklegust til að sigra
andstæðinginn, ef til styrjaldar
kemur. Og vísindamennirnir vinna
eins og fyrir þá er lagt og finna upp
sífellt geigvænlegri vopn.
Að koma í veg
fyrir hnattmorð
Hér komum við að annarri siða-
reglu sem vísindamenn verða að
hafa í heiðri, ef þeir vilja ekki vera
dæmdir til þess að eyða ævi sinni í
þjónustu dauðans. Þeir verða sjálf-
ir að gera sér grein fyrir gildi verk-
efna sinna í stað þess að láta aðra
gera það fyrir sig og láta eins og
þeim komi það ekki við. Ég get
ekki farið út í einstök atriði eins og
baráttuna við mengunina þar sem
vísindamaðurinn hlýtur að gegna
ákaflega mikilvægu hlutverki. En
fyrst og fremst verður vísinda-
maðurinn að gera sér grein fyrir
þeirri ábyrgð sinni, að koma í veg
fyrir það hnattmorð, sem yfir vofir.
Og þeir mundu hafa vald til þess
öllum hópum fremur, ef þeir stæðu
saman.
En samstaðan ein gegn stríði
nægir ekki. Til þess að koma í veg
fyrir stríð verðum við að skilja or-
sakir þess og hvaða öfl það eru sem
stefna á stríð meðvitað eða ó-
meðvitað og eins hitt, hvaða öfl
gætu lagst á eitt til að hindra það.
Það er ekki vandi að sjá hin nánu
tengsl milli kapítalisma og styrj-
alda. Enn gildir gamla spakmæl-
ið, að stríðið sé framhald stjórn-
málanna. En afnám kapítalismans
mun taka yfir langt þróunarskeið í
sögunni. Hin brýna spurning er,
hvernig unnt er að koma í veg fyrir
hið mikla slys, sem ógnar okkur nú
og mun gera meðan auðvaldið og
heimsvaldastefnan telja sig hafa
einhvern minnsta möguleika til að
sigra í stríði.
Hér á landi eins og víðast hvar á
hinum svokölluðu Vesturlöndum
eru einkum uppi tvær skoðanir um
stríðshættuna og orsakir hennar.
Önnur er sú, að Sovétríkin og fylgi-
ríki þeirra búi sig af kappi undir
stríð til þess að leggja að minnsta
kosti alla Evrópu undir sig, og þess
vegna verði að vígbúast til varnar.
Hin er sú, að tvær heimsvaldasinn-
aðar stríðsblakkir standi hvor
andspænis annarri og vígbúist
undir stríð, sem báðar telja óhjá-
kvæmilegt, og vilji leggja út í
áhættuna hvað, sem það kostar,
jafnvel þótt það stofni öllu lífi
jarðarinnar í hættu. Báðar geri sér
von um að sigra með slíkum yfir-
burðum í kjarnorkubúnaði, að
hernaðarmáttur andstæðingsins
komist í þrot á örskammri stund og
verði þá ekki horft í fórnirnar. A
þessum kenningum er hamrað dag
eftir dag. í mínum augunt getur
vart verra síðleysi en að hlusta
þegjandi á slíkan áróður gjalla í
fjölmiðlum í síbylju án þess að
kanna hvað hæft sé í þessu. Hér
reynir á grundvallarsiðaboðorð
vísindanna. I fyrsta lagi að láta ekki
segja sér fyrir um rannsóknarefni,
heldur velja það, sem samviskan
og nauðsyn mannkynsins býður.
Og í öðru lagi að hafa það, sem
sannara reynist án þess að láta
samúð, andúð og fyrirframskoðan-
ir trufla sig. Því hér er mikið í húfi.
Kenningarnar
tvær
Væru þessar kenningar réttar,
þá væri næstum borin von, að hægt
væri að koma í veg fyrir stríð.
Lítum fyrst á fyrrnefndu kenning-
una. Sé hún rétt, þá er heldur ekki
hægt með neinum rökum að and-
æfa vígbúnaði Vesturveldanna til
varnar, heldur ekki kjarnorku-
vopnum og beitingu þeirra að fyrra
bragði. Því að það væri eini mögu-
leikinn til þess að hræða árásarað-
ilann ffá stríði og þegar sýnt væri að
til þess kæmi, sem væri næstum
óhjákvæmilegt, að forða frá hinu
versta með því að greiða honum í
upphafi svo þungt högg, að hann
yrði að gefast upp. Hinn kosturinn
væri fullkomin uppgjöf. Þetta er
kenning ráðamanna í NATO og
væri hún rétt, þá má vissulega til
sanns vegar færa, að NATO sé
bestu friðarsamtökin. Ef síðar-
nefnda kenningin er rétt, eru horf-
urnar ekki betri. Þá ætti hver
blökkin um sig í rauninni aðeins
tvo kosti. Algera uppgjöf eða víg-
búnað nægilega öflugann til að
hræða hinn eða gersigra í upphafi,
ef til styrjaldar kemur. Og slíkt
endalaust vígbúnaðarkapphlaup
gæti vart endað öðruvísi en í tor-
tímingarstríði. í fyrsta lagi vofir
stöðugt yfir sú hætta, að stríðið
dynji yfir fyrir mistök og slysni. Og
í öðru lagi er aldrei hægt að halda
hnífjöfnu jafnvægi auk þess sem
hvor um sig getur rangmetið styrk
andstæðingsins. Ef hvor um sig tel-
ur sig vita með vissu, að hinn býður
aðeins færis, þá er freistingin mikil
að nota hverja þá stund, sem hann
telur sig hafa yfirhöndina, til að
verða fyrri til og freista þess að
greiða andstæðingnum rothögg. Ef
fólkið báðumegin er í þessari voða-
legu stöðu eða trúir því, þá er
auðvelt að færa gild rök fyrir því,
að til sé aðeins eitt úrræði: Hern-
aðarlegir yfirburðir. Og þá er líka
auðvelt að sannfæra fólk um, að
yfirlýsing um að beita ekki kjarn-
orkuvopnum að fyrra bragði,
mundi aðeins auka stríðshættuna
og væri í rauninni uppgjöf fyrir-
fram. Þegar litið er á hina geysi-
hröðu þróun vígbúnaðartækninn-
ar, getum við hvenær sem er átt
von á nýjum uppfinningum annars-
hvors aðilans, sem gæfi honum
slíka yfirburði, að hann teldi sig
hafa ráð hins í hendi sér og vissu
um sigur með miklu minni fórnum,
en nú verður að gera ráð fyrir. Og
þá yrðu rökin fyrir því að hefja
styrjöld að fyrra bragði áður en
hinn aðilinn kemst yfir uppfinning-
una enn þá sterkari. Það mátti
engu muna, að einmitt þetta gerð-
ist, þegar Bandaríkin voru ein um
karnorkusprengjuna.
Líf okkar
allra
liggur við
Líf okkar allra liggur við, að
kannað sé hvort þessar kenningar
hafa við rök að styðjast og komist
að raun um, hverjar séu hinar
sönnu orsakir stríðshættunnar.
Gerum ráð fyrir, að slíkar rann-
sóknir leiddu í ljós, að báðar þessar
kenningar væru rangar. Menn
kæmust að raun um, að ævintýrið
um vondu mennina í báðum her-
búðum sem ólmir vilja stórstríð, sé
tilbúningur einn. En Samt væri
skelfingin yfirvofandi og til þess
lægju allt aðrar ástæður. Menn
sannfærðust um það, sem annars
virðist liggja í augum uppi, að öll
Sovétþjóðin, jafnt háir sem lágir,
óttast stríð meira en allt annað. Þar
græðir enginn á vígbúnaði, heldur
er hann óskaplegur baggi á öllu
efnahagskerfinu og stendur í vegi
fyrir þeirri almennu velmegun,
sem allir þrá. Að þar eru öllum í
fersku minni hörmungar tveggja
styrjalda, sem með skömmu milli-
biíi lögðu landið í rúst. Og að menn
gera sér fulla grein fyrir, að þetta
mundi samt vera eins og barna-
leikur borið saman við ósköp
þriðju heimsstyrjaldarinnar. Af
þessum augljósu ástæðum er það
heitasta ósk allra andlega
heilbrigðra manna þar í landi, jafnt
almennings sem valdhafa, að alls-
herjar afvopnun, og þá fyrst og
fremst kjarnorkuafvopnun, mætti
takast. Þetta er líka í samræmi við
margyfirlýstar tillögur Sovétríkj-
anna. Ef vilji væri hjá mótaðilan-
um væri hægt að byrja á kjamorku-
afvopnun strax á morgun og losa
sig við öll kjarnorkuvopn í heirnin-
um á stuttum tíma.
Sé þetta rétt, þá eru rætur
meinsins annarsstaðar. Við hér á
Vesturlöndum verður að horfa í
eigin barm. Varla eru til margir
menn í okkar heimshluta, sem telj-
ast heilir á geði, en óska samt eftir
kjarnorkustríði. Samt vofir það
yfir. Um það em flestir sammála og
jafnframt sammála um að slík
ósköp megi ekki gerast. Hverjar
eru ástæður þessa ósjálfræðis,
þessarar svefngöngu á vit dauðans?
Vísindamaður, sem hefur tök á og
þekkingu til, hlýtur að leita þessara
ástæðna, ef hann vill teljast
siðgæðisvera.
Vígbúnaðurinn
er gróðavegur
Ég held að hann mundi verða
margs vísari, sem við öll þurfum að
vita, til þess að t'riðarbaráttan beri
árangur. Meðal annars held ég að
hann mundi komast að eftirfarandi
niðurstöðu: Vígbúnaðurinn er
mikill gróðavegur í helstuauðvalds-
löndunum og framleiðendur á því
sviði ákaflega voldugur aðili, sem
notar vald sitt eftir mætti til að sýna
fram á nauðsyn hans. Ótrúlega stór
hluti framleiðslunnar í þessum
löndum er vopnaframleiosla og
iðnaður tengdur henni beint eða
óbeint. Ef þessi framleiðsla yrði
lögð niður, yrði það slíkt áfall fyrir
efnahagskerfi þessara landa, að
erfitt er að gera sér í hugarlund.
Áfallið yrði enn meira vegna þess
að við lifum á krepputímum. Sjálft
þjóðskipulagið gæti riðað til falls.
Ráðamenn auðugra landa eins
og Bandaríkjanna vita vel hversu
þung byrði vígbúnaðurinn er fyrir
þjóðir Sovétríkjanna og fylgiríki
þeirra. Vígbúnaðarkapphlaupið er
eitthvert skæðasta vopnið í kalda
stríðinu og efnahagsstríðinu gegn
þeim. Ýmsir áhrifamenn í Banda-
ríkjunum hafa ekki farið dult með
þá stjórnlist.
Og loks kem ég að því mikilvæg-
asta. Þetta eru imperialísk ríki,
sem eiga vald sitt, auð og velgengni
undir yfirdrottnun yfir þeim stóra
hluta heimsins, sem byggður er
efnahagslega vanþróuðum þjóð-
um. Þetta er órólegur heimshluti,
þessar þjóðir eiga í sífelldri baráttu
fyrir frelsi sínu og þeim verður ekki
til lengdar haldið í þessari efna-
hagslegu áþján nema með vopna-
valdi. Eina athvarf þessara þjóða,
ef þau vilja standa uppi í hárinu á
auðvaldslöndum og alþjóðahring-
um er samskipti við sósíalísk
lönd, efnahagsleg samskipti,
tæknileg aðstoð og vopnabúnaður.
Fyrir yfirráðastéttir í hinum kapí-
talíska heimshluta er efnahags-
skipan þeirra, auðvaldsskipu-
lagið, - lífið sjálft. Það verð-
ur að leggja allt í hættu til að
verja það. Þess vegna þurfa þær
á slíkum yfirburðum á sviði tortím-
ingarvopna að halda, að þær geti
hótað Sovétríkjunum með tortím-
Sjá 30
Jólaplata barnanna í ár
Kisa lendir í ýmsum œvintýrum á þessari
stórskemmtilegu barnaplötu.
Snælda: Diddú
Snúðarnir: Ragnhildur Gísladóttir, Guðmundur Ingólfsson,
Helga Pórarinsdóttir, Richard Korn, Björn Árnason.
Tónlist: Jóhann Helgason
Plalan er gefin út af Dýraspítala Watson honum til styrktar.
Dreifing Dýraspítali Watson, sími 76620.