Þjóðviljinn - 12.02.1983, Blaðsíða 7

Helgin !2.' i- 'O. ‘febrúáiJ Í983 ÞJÖÐVÍLjÍNN - SÍÐÁ’ 7 *
hclaarsyrpa
Thor
Enn frá
kvikmyndahátíð
Fitzcarraldo var sýnd of seint á hátíðinni
til þess að ég gæti fjallað um hana í Helgar-
syrpunni síðast. Annars hefði ég sett hana í
sérflokk ásamt tyrknesku myndinni Yol
sem er að vísu gerólík. Sú kvikmynd átti
skilið miklu meiri athylgi en hún hlaut hér,
og kannski víðar. Að vísu var sá hængur á
að enginn skýringartexti greiddi mönnum
að skilja þýzkt tal myndarinnar. Eflaust
hefði mátt bæta úr skák með því að afhenda
sýningargestum fjölritað efniságrip til við-
bótar við snotra kynningu Lárusar Ýmis
Óskarssonar í hátíðarskánni. Lárus segir
fróðlega frá ýmsu sem ekki sakar að vita um
gerð kvikmyndarinnar, aðstæður og ástæð-
Vilhjálmsson
skrifar
Fitzcarraldo: Svona mynd er kannski gerð einu sinni.
Bara einu sinni. Og þó
ur og kringumstæður sem minnir á ummæli
Kjarvals að það er ýmisskonar og allskonar
í handarhöldunum á ómögulegheitunum.
Kannski hafa menn einblínt of mikið á það í
stað þess að horfa á myndina og njóta
myndlegs yndis sem þar bauðst. Ýmsir hafa
afgreitt myndina með því að tala um ofur-
dramb eða stórmennskuæði höfundar að
sigla skipi á trjám yfir fjall. Svona mynd er
kannski gerð einu sinni, einmalig eins og
Laxness segir franska skáldið Proust vera, í
Skáldatíma. Bara einu sinni.
Og þó. Kvikmyndahöfundurinn frægi
sem dó í hárri elli í fyrra, King Vidor, einn
af jöfrum Hollywood sem reyndi að brjóta
af sér viðjar glysbólsins, hann gerði kvik-
mynd um þetta efni árið 1940, og flutti líka
skip yfir fjall. Ekki var það lítið tilstand
heldur og margir gáttaðir þá þótt fokið hafi
yfir það síðan. Þeir færðust nú mikið í fang
sumir þessi gömlu, og má þá líta til frum-
herja eins og Griffith sem var með heila
heri í bardögum, jötunn á frumskeiði þöglu
myndanna sem fann upp myndbygginguna,
montage og allir fremstu menn lærðu af
honum, ég nefni bara Eisenstein. Og ekki
var Erich von Stroheim smátækur heldur.
Fyrir mér var mest virði að sjá Fitzcarr-
aldo og Yol.
Meðan kvikmyndahátíðin stóð kom oft í
hugann viðtal sem ég sá nýlega við rúss-
neska kvikmyndaskáldið Tarkovskí vegna
nýrrar myndar sem hann hefur verið að
gera á Ítalíu, Nostalgía. Hann hefur unnið
að henni með Tonino Guerra sem hefur
unnið löngum með Antonioni sem hand-
ritshöfundur. Ég er nýkominn frá Fen-
eyjum, segir Tarkovskí: Þar sem ég var í
hátíðardómnefndinni, og ég get vottað al-
gera úrkynjun samtímakvikmynda. Hann
talar um að nú sé kominn tími til að segja
meðalmennskunni stríð á hendur, grám-
anum og svipleysinu, og gera þá kröfu að
skapandi könnun verði skylda í kvik-
myndum.
Síðan víkur hann að því hvernig eigi að
ná til fjöldanS: Kvikmyndalistin krefst ofur-
spennu, sem verður varla almennt skiljan-
leg. Auðvitað hef ég ekkert á móti því að
menn skilji mig, en ég get ekki eins og*"
Spielberg til dæmis gert kvikmynd fyrir
hinn almenna áhorfanda, ég blygðaðist mín
ef ég uppgötvaði að ég gæti það. Ef þig
langar til að ná til hins almenna áhorfanda
verður þú að búa til kvikmyndir eins og Star
Wars og Superman sem eiga ekkert skylt
við list. Það þýðir ekki að ég líti á á-
horfendur sem fábj ána en ég legg mig vissu-
lega ekki í líma til að þóknast þeim, segir
þessi kvikmyndasnillingur frá Sovét-
ríkjunum.
Seinna í þessu viðtali telur Tarkovski upp
þá kvikmyndahöfunda sem standi næst sínu
geði. Hann skiptir kvikmyndahöfundum í
þá sem keppi að eftirlíkingu raunveru-
leikans, og hina sem reyni að skapa sinn
eigin heim. í seinni flokknum, segir Tark-
ovskí: eru skáld kvikmyndarinnar, Bres-
son, Dovzénkó, Mizoguchi, Bergman,
Bunuel og Kurosawa, mikilvægustu nöfn
kvikmyndanna. Það er erfitt að dreifa verk-
um þessara kvikmyndahöfunda, þau
endurspegla innri hræringar þeirra, og slíkt
gengur alltaf í berhögg við almennan
smekk. Það táknar ekki að kvikmyndahöf-
undana langi ekki til að áhorfendur þeirra
skilji þá. Heldur miklu fremur að þeir sjálf-
ir reyni að höndla og skilja innri hræringar
áhorfandans.
Margt býr
í myrkrinu
Skuggaleg öfl sem löngu voru kveðin nið-
ur eru að reyna að skríða upp úr dys sinni í
dulargervi. Það er ekki seinna vænna að
Og er þess skemmst að minnast þegar átti að
taka ritvélina af Einari Braga skáldi á
síðastliðnu hausti; og við Ási í Bæ sátum
með Einari Braga lengi dags í vinnustofu
hans og biðum með reidda branda andans
eftir fulltrúa fógetans...
vara við viðsjálli skoðanakönnun sem
stendur yfir undir meinleysislegum merkj-
um. Eyðublöðum snjóar inn á heimili og
menn beðnir um að greiða atkvæði um það
á því blaði hvort þeir vilji hafa öll atkvæði á
landinu jafngild. í lokin er laumað inn
áskorun um að stjórnvöldum verði lög-
boðið ákveðið hámark í skattlagningu
þeirra hæstlaunuðu, að því er virðist. Undir
þessa fyrirspurn rita tíu menn og sumir alls
ekki slæmir. Svo kemur á daginn að í þessu
liði leynast þrír úr þeim flokki sem hefur
gert frammi fyrir dómstólum það sem mér
sýnist vera hættulegasta atlaga gegn mál-
frelsi á þeim vettvangi sem ég man eftir hér
á landi. Það er næstum þriðjungur af hópn-
um, og bersýnilega full ástæða til að gjalda
varhug við, ekki sízt þegar boðið er upp á
tölvuskráningu eins og fyrri daginn. Er ekki
nokkur ástæða til að athuga hver þessi tölva
muni vera sem dylst að tjaldabaki? Þessar
afturgöngur eru að reyna að lymskast hér
og þar, jafnvel á almannafæri. Og meira að
segja Skíðasamband íslands er ekki óhult.
Það hefur komið fram í blöðum að Norræn
fjölskyldukeppni á skíðum hafi farið úr
skorðum og kalla sumir glundroða. Ýmsir
hafi hætt við þátttöku vegna þess að þeim
misbauð að Morgunblaðið fengi for-
réttindaaðstöðu til auglýsinga í sambandi
við mót þetta. Menn undrast það að það sé
ekki hægt að renna sér á skíðum án illinda;
hingað til hafa menn ekki þurft að óttast
úlfa á fjöllum eins og sumstaðar annars
staðar í heiminum heldur getað notið
náttúrufegurðar og hollustu, ekki man ég
betur en að skáldið Böðvar Guðmundsson
væri dæmdur fyrir að harma í ljóði eyðingu
skóga sem áður prýddu landið og vöktu
unað ljóðelskum sálum, heldur væri öldin
önnur og vá fyrir dyrunt; landið hreggviði
vaxið. Það ætti að vera auðvelt fyrir hinn
saklausa skíðamann að varast státlega
skóga, ellegar myndarleg tré, jafnvel hríslu
og hríslu. En hvernig á að sveigja hjá sviga-
lævi sem fléttar refjar sínar í lausamjöllinni í
hvörfum sem illt er að varast þar sem leiðin
kann að liggja. Hver skyldi leynast í gæru-
feldi framkvæmdastjóra Skíðasambands ís-
lands, nema Hreggviður nokkur Jónsson
sem var launaður starfsmaður þess hóps
sem kenndi sig við Varið Land?
Fram á þennan dag hafa lögmenn í eftir-
leit verið að seilast eftir eigum þeirra sem
neyttu málfrelsis sem stjórnarskráin lofar
og sögðu hug sinn í einu mesta örlagamáli
þjóðarinnar, þegar mönnum þótti brýnast
að tala án tæpitungu, og segja hug sinn
undanbragðalaust, oft af heitu geði.
Og er þess skemmst að minnast þegar átti
að taka ritvélina af Einari Braga skáldi á
síðastliðnu hausti; og við Ási í Bæ sátum
með Einari Braga lengi dags í vinnustofu
hans, og biðum með reidda branda andans
eftir fulltrúa fógetans sem hafði boðað
komu sína á tíma sem hann ákvað sjálfur til
að fremja téðan verknað, sem okkur hefði
þótt ljótur væri austantjalds: að taka ritvél
af skáldi, og kalla réttvísi.
Kindur í kofanum
jarma
Stundum er talað um íslenzka listfrægð
erlendis kunnuglegum orðum og kemur á
daginn að við eigum fólk sem baðar sig í
frægðarljóma fjarri jöklum okkar og brim-
pískuðum ströndum. Hlýtur þá ekki að
vakna stolt í brjósti okkar þegar við upp-
götvum að hið ólíklegasta fólk heldur merki
Islands hátt á loft og sveiflar sér eftir
viðhafnarteppunum dragmælt og fasprútt
svo að hljóðfæraleikarar sem bíða eftir rás-
merkinu með lúðra sína á lofti fara ósjálf-
rátt að blása í þá við tilþrifin.
Einkum er þetta ánægjulegt þegar hér er
urn að ræða fólk sem sízt hefur verið grunað
hér heima um slíkt yfirburðaatgervi á
úrvalsfundum listamanna út í heimi, heldur
er svo hógvært heima fyrir að flestir aðrir
koma í hugann fyrr, ef samráð ætti að hafa
um valið á fulltrúa íslenzkrar bókmennta-
sköpunar, svo við færum okkur nær því
dæmi sem hér vekur kátínuna.
Á ferð minni á síðastliðnu hausti sat ég
fund hjá alþjóðasamtökum Pen-klúbba.
Meðal þingfulltrúa var kanadískur rit-
höfundur, og bar á góma International Fe-
stival of Authors sem árlega er haldið í
Toronto borg. Alþjóðleg rithöfundahátíð.
Þessi hátíð var haldin 19.-24. október og
lásu fjórir höfundar upp úr verkum sínum á
hverju kvöldi. Þar voru valdir saman höf-
undar frægir af verkum sínum, og má
nefna Voznesensky frá Sovétríkjunum, eitt
ágætasta skáld þaðan; Toni Morrison sem
er talin fremsti blökkuhöfundur Banda-
ríkjanna núna-, Ian McEwan, einhver allra
athyglisverðasti skáldsagnahöfundur Eng-
lands af ungu kynslóðinni og John Irving
hefur jafnað við William Golding höfund
Flugnahöfðingjans að áhrifsmætti og skáld-
legri ógn; Mary McCarthy frá Banda-
ríkjunum sem varla þarf að kynna; Mordec-
ai Richler einhver snjallasti kanadíski
samtímahöfundurinn sem ég hef lengi haft
pata af; Vrettakos frá Grikklandi sem tví-
vegis hefur hlotið helztu ljóðaverðlaun
Grikklands og margháttaða aðra viður-
kenningu. Og frá Norðurlöndum var valið
ekki slakt því þar voru Uffe Harder fágað
skáld og stórmerkur bókmenntakynnir og
þýðandi sem mig minnir að hafi orðið fyrst-
ur til að vekja athygli á Beckett á Norður-
löndum og sérfróður um latneskar bók-
menntir, Bo Carpelan frá Finnlandi sem
hefur hlotið Norðurlandaverðlaun fyrir
ljóð sín, vinur okkar Knut Ödegaard skáld
frá Noregi en ljóðabók hans Vindur yfir
■ Romsdal er nýkomin út í Kanada á ensku;
frá Svíþjóð var einn hinna athyglisverðustu
skáldsagnahöfunda sent nú starfa þar og
íslendingar þekkja vel af sögu hans Barna-
eyjunnii Jersild; útvarpssaga hér og kvik-
mynd eftir henni var sýnd á Listahátíð. Og
fleiri höfundar, allir kunnir í löndum sínum
og víðar og sumir margverðlaunaðir.
Og svo kemur að því að íslenzk hjörtu
fara að slá hraðar þegar myndskreytt plagg
frá hátíðinni er lesið. Þá kemur upp úr kaf-
inu að fulltrúi íslands er talinn næst á eftir
Andrei Voznesensky hinum sovéska skáld-
skaparstórmeistara. Og segir svo orðrétt:
With a population of less than a quarter
million, Icelandprofitably supports 54 book
publishers, and is unquestionably the most
literate nation on earth. From this rich back-
ground comes a magnificent outpouring of
excellent writers, one of the very best being
the President of the Writers’ Union of Ice-
land, Njörður Njardvik, an author of po-
etry, plays, and juvenile titles.
Og þetta má þýða á þessa lund: Þó ís-
lendingar séu innan við fjórðung miljónar,
þrífast þar 54 bókaútgefendur með hagnaði
og þetta er óyggjandi læsasta þjóð í heimi.
Ur þessum frjósama jarðvegi sprettur
undravert framstreymi af frábærum höf-
undum, og einn hinn allra bezti er forseti
Rithöfundasambands íslands, Njörður
Njarðvík, höfundur ljóða, leikrita og
barnabóka.
Er ekki seinna vænna en að Háskóli ís-
lands hylli þennan hógværa huldumann í
sínum röðum sem læðist til útlanda til að
gerá garðinn frægan á ódáinsvöllum heims-
bókmennta.