Þjóðviljinn - 12.02.1983, Blaðsíða 15

Helgin 12. - 13. febrúar 1983 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 15
Guðlaugur Arason skrifar:
Hvenær var fyrsta verk-
íslandi?
Starfsfólk Gramsvcrslunar á Þingeyri 1895.
Frá Þingeyri um 1890. Taliðfrá vinstri: Fiskhjallur, gamla búðin (notuð tU
geymslu), nýja búðin, íbúðarhús verslunarstjóra og salthús.
fall á
í helgarblaði Þjóðviljans 29.-30.
jan. sl. var grein sem bar yfirskrift-
ina „Fyrsta verkfall á íslandi".
Fjallaði hún um skrúfu sem fisk-
verkunarkonur í Hafnarfirði gerðu
í mars árið 1912. Heimildir eru
sóttar í Lögréttu og Kvennablaðið
frá sama tíma. Einnig í ritið „Upp-
haf íslenskrar verkalýðshreyfing-
ar“ eftir Ölaf R. Einarsson.
Greinarhöfundur (ast) segir rétt-
ilega: „Nú má lengi deila um það
hvað telst verkfall og hvað ekki. Á
að telja það verkfall ef nokkrir
menn 2-3, leggja niður vinnu part
úr degi eða dagstund? Eða skal við-
hafa þrengri skilgreiningu og telja
verkfall eiga að ná til nokkurs
fjölda fólks, standa yfir í nokkurn
tíma og vera að einhverju leyti að
undirboði verkalýðsfélags?
Nú er ljóst að verkafólk hafði
uppi kröfugerðir og mótmæli fyrir
árið 1912. Heimildir um þessi mál
eru af afar skornum skammti og
áreiðanlega á margt eftir að upp-
lýsast þegar sagnfræðingar okkar
fara að fást við sögu annarra en
stjórnmálakarla“.
Rétt. Verkfall er ákaflega
teygjanlegt hugtak og hvenær
fyrsta skrúfan var gerð á íslandi
verður seint hægt að setja í bók á
borð við „Hvornár skete det?“
Þegar ég sá yfirskriftina „Fyrsta
verkfall á fslandi", sem fengin er
að láni frá blaðinu Lögréttu. datt
mér í hug grein sem birtist í Árbók
Sögufélags ísfirðinga árið 1972.
Hún fjallar um Kaupfélag Dýr-
firðinga og er eftir Jóhannes Da-
víðsson. Þar varpar hann fram
þeirri spurningu hvort fyrsta verk-
fallið á fslandi hafi verið gert árið
1899.
Til gamans langar mig til að taka
mér Bessaleyfi og birta glefsu úr
grein Jóhannesar.
Ástæðuna fyrir því hve Vest-
firðingar vöknuðu seint til sam-
bjargar um verslun telur Jóhannes
einkum hafa verið þá, að margir
hinna stærri og ríkari bænda sem
eitthvað áttu undir sér, áttu flestir
skip eða hluta í skipum sem gerð
voru út til fiski- og hákarlaveiða í
félagi við kaupmenn og útgerðar-
menn í kauptúnum..." eða þá að
bændur og kauptúnabúar sem helst
höfðu bolmagn til forystu, voru
gjarnan skipstjórar á skútum kaup-
manna og nutu þeir menn vafalaust
fríðinda í verslun og viðskiptum.
Vegna þessa fundu þeir síður hvar
skórinn kreppti að. Almenningur
var því forystulaus og getulítill til
framkvæmda, þótt þar ríkti sár óá-
nægja með verslunarkjörin og ein-
okunaraðstöðu þá sem margir
kaupmenn höfðu skapað sér.“
Thér vóruð með
uppástöndugheit, -
thví engin vinna
Síðan segir Jóhannes:
„Lítið dæmi um herradóm
kaupmannsins skal hér tilfært.
Árið 1899 var Fr. Wendel, þýzk-
ur maður, verzlunarstjóri verzlun-
ar N. Chr. Grams á Þingeyri.
Var þar talsvert mikil þilskipaút-
gerð og fiskverkun. Þá var ungur
og einhleypur Mýrhreppingur, Jón
J. Sigurðsson, síðast bóndi á Gili í
Neðri-Hjarðardal, háseti á einni
fiskiskútu verzlunarinnar um sum-
arið. Falaðist hann eftir landvinnu
hjá verzluninni um haustið er fisk-
veiðum var lokið, og hét Wendel
honum vinnu meðan vinnu væri að
fá. Var vinnan aðallega í því fólgin
að koma fiskinum frá sumrinu út í
skip, sem flytja átti hann til út-
landa, setja fiskiskipin á land og
ganga frá því sem þeim tilheyrði, í
vetrargeymslu. Nú var það gert til
flýtisauka að flytja fiskinn fram í
gamlan bark sem lá á höfninni og
Alfa hét. Fisktökuskipið átti síðan
að leggjast upp að Ölfu, og kasta
skyldi fiskinum á milli skipanna.
Þá var það dag einn um haustið
er von var á fisktökuskipinu, að
það kvisaðist, að vinna ætti fram á
nótt við að koma því sem eftir væri
af fiski í landi, fram í Ölfu. Hófu þá
verkamenn tal um það sín á milli,
að fara fram á 5 aura kauphækkun
á tímann fyrir næturvinnuna.
Gengust mest fyrir þessu skipstjóri
á einni skútunni og stýrimaður af
annarri, og tjáðu þeir verkstjóran-
um þetta áður en gert var vinnuhlé
til kvöldverðar, en hann skýrði
verzlunarstjóranum frá því. Voru
verkamenn síðan allir kallaðir inn í
verzlunarbúðina, en hlé var til nátt-
verðar. Kom þá Wendel fram úr
skrifstofu sinni, staðnæmdist fyrir
innan búðarborðið, hvessti augun
á verkamenn og sagði: „Thið kvað
ekki ætla að vinna í kvöld?“ Varð
þá forystumönnunum orðfall, en
Jón Sigurðsson kvað það rétt vera,
nema þeim væri greitt 5 aurum
meira um tímann um nóttina.
„Hvað segið thið hinir um thetta?"
sagði Wendel. Varð þá enginn fyrir
svörum, og fóru menn heim til þess
að borða við svo búið. - Allir komu
til vinnu eftir kvöldverð nema Jón
Sigurðsson einn.
Morguninn eftir er Jón kemur í
vinnuna tjáir verkstjórinn honum
að hann fái ekki vinnu þar lengur.
Jón fer til verzlunarstjórans og spyr
hverju þetta sæti. „Thér vóruð með
uppástöndugheit í gærkvöldi", var
svarið. Jón sagðist ekki hafa gert
annað en sagt satt og rétt frá sam-
tökum þeirra félaga daginn áður.
„Their sem eru með óforskömm-
ugheit fá enga vinnu hér“, sagði
verzlunarstjóri. Jón spyr hvort
hann muni ekki eftir því að hann
hafi lofað sér vinnu í haust meðan
vinnu væri að fá, „en ef þér eruð
svo ómerkilegur að standa ekki við
orð yðar, þá verður svo að vera.“
Og þar við sat. Jón fór að læra
skósmíði til þess að eiga ekki allt
undir náð kaupmannsins. Þessu
verkfalli (fyrsta á íslandi?) lauk
þannig með ósigri og brottrekstri
alls verkfallsliðsins."
Var fyrsta
verkfallið
á íslandi
árið 875?
Ef til vill er hæpið að skrifa Jón
Dýrfirðing fyrir fyrsta verkfallinu á
íslandi. En þarna segir frá atburði
sem svo sannarlega inniheldur þá
merkingu sem nú er lögð í orðið
verKian. nopur manna ieKur
saman höndum og fer fram á kaup-
hækkun. En samheldnin er ekki
meiri en svo að menn lyppast um
leið og þeir sjá fésið á faktornum.
Allir nema Jón Sigurðsson.
Gaman væri að heyra skilgrein-
ingu fróðra manna á því hvenær
hægt sé að tala um verkfall og hve-
nær ekki. Hvað segir þú um það,
Ólafur minn R. og Einarsson? Stóð
félagi Dufþakur kannski fyrir
fyrsta verkfallinu á íslandi þegar
hann neitaði að draga plóginn
Hjörleifs, drap svo vinnuveitanda
sinn og sigldi til Vestmannaeyja
með vinum sínum?
Annars er allt gott að frétta.
Guðlaugur Arason
RENAULT
BÍLASYNING
Sýnum laugardag 12. feb. og sunnudag 13. feb. frá kl. 1 -6
Renault4
Renault 5 Renault 9 Renault 18
Komið og skoðið hina vinsælu og sparneytnu Renault bíla í
húsakynnum okkar að Suðurlandsbraut 20.
Við sýnum margar gerðir og mun örugglega, einhver þeirra henta
þér. Hagkvæmni og þægindi eru í fyrirrúmi, hjá frönsku Renault
bílaverksmiðjunum, þess vegna ættirðu að koma og kynnast
Renault og sannfærast um ágæti hans.
RENAULT - SKREFI Á UNDAN
Renault Trafic
Kynning á
kaffi
y^&*»**.
KRISTINN GUÐNASON HF.
SUÐURLANDSBRAUT 20, SÍMI 86633