Þjóðviljinn - 23.06.1984, Blaðsíða 5

O-ALIT
við markaðskreddumenn
Páttaskil
Aldarfjórðungi eftir lok síðari
heimsstyrjaldar hafði hið al-
menna menntakerfi og byltingin í
fjölmiðlun mótað nýja kynslóð.
Straumar breytinganna brutu sér
farveg með fyrirvaralausum og
afgerandi hætti. Árið 1968 hefur
löngum verið notað sem merki-
miði þessara þáttaskila. Þá tók
ungt fólk völdin í skólum, gömlu
forræðiskerfi var ýtt til hliðar,
verkafólk gerði kröfu um hlut-
deild í stjórnum fyrirtækja, nýir
tónar og nýir siðir umbyltu svip-
móti þjóðlífsins á skömmum
tíma.
Fjoimiðlarnir skópu sí og æ
fleiri fulltrúa fyrir þessar
breytingar. Hippar, bítlar og
blómabörn voru myndbirtingar
sem réðu tónum, tísku og tali.
Gamlar stefnur voru skoðaðar í
nýju ljósi. Ferskar áherslur settu
svip á baráttu dagsins.
Þótt myndimar væm marg-
breytilegar var kjarninn í kröfum
þessar róttæku öldu engu að síður
skýr. Hann fólst í leit að nýju og
betra lýðræði - formum sem
veittu einstaklingununt og fjöld-
anum tækifæri til að vera eigin
herrar. Fólkið ætti að ráða ferð-
inni. Drottnun fárra yfir mörgum
skyldi hverfa úr sögunni. Boð-
orðið um að hver og einn ætti rétt
á að ákveða braut sína í skóla og á
vinnustað, í hverfinu og hvers
konar félagsskap, varð samnefn-
ari fyrir sterka lýðræðishyggju.
Á áratugnum sem nýlega er
liðinn settu vinstri rnenn aðalsvip
á þessa nýju strauma. Þeir tóku
völdin í félögum stúdenta. Þeir
gáfu út ný stefnurit og beittu bar-
áttuaðferðum sem áður voru
framandi. í kosningunum 1978
átti þessi nýja kynslóð verulegan
þátt í kosningasigrum Alþýðu-
bandalagsins og Alþýðuflokks-
ins. Litlu munaði að þessir tveir
flokkar næðu þá saman meíri-
hluta á Alþingi.
Þótt nýir fulltrúarlýðræðisvið-
horfanna væru komnir fram á
vettvangi hinnar öldnu valda-
stofnunar var farvegur gamalla
deilna svo djúpur að atburðarás-
Ín hélt áfram sitt fyrra átakastrik í
samskiptum A-flokkanna eins og
þeir voru títt nefndir um þetta
ieyti. Hinir yngri í forystusveit
flokkanna eru á síðari árum orðn-
ir sannfærðir um að það hafi verið
mikil mistök að knýja þá ekki á
um ný tök. Það átti að mynda
minnihlutastjórn Alþýðubanda-
lags og Alþýðuflokks sem efndi
til nýrra kosninga og bæði um
meirihluta um leið og stjórnar-
andstaða Sjálfstæðisflokks og
Framsóknarflokks, sem báðir
voru í sárum mikils ósigurs, felldi
lykilfrumvörp á Alþingi, Gamli
stfllinn réði hins vegar ferðínni og
Framsóknarforystunni var hleypt
á ný í stjórnárráðið til að deíla og
drottna.
Meðan lýðræðiskynslóðin var
að sækja fram á vettvangi vinstri
manna voru Heimdellingar og
annað hægri lið á tvist og bast.
Þeir voru án hugsjóna og framtíð-
arsýnar - horfðu bara til baka og
söknuðu gamallar Viðreisnar-
dýrðar. Fyrir rúmum fimm árum
fór hins vegar að koma í Ijós að
þeir höfðu sótt sér nýtt haldreipi.
Það fólst í markaðskreddum
tveggja öldunga sem íhaldiö í
Bretlandi og Bandaríkjunum
hafði tekið upp á arma sína. Þótt
þessar kenningar væru allar
komnar úr rykföllnum skræðum
voru þær nú klæddar í búning
nýrra uppgötvana þar sem kapp-
kostað var aö sækja styrk í ein-
földunina.
í fyrstu gerði gamla liðið í Sjálf-
stæðisflokknum, VSÍ og Verslun-
arráðinu grín að þessum orða-
leikjum en áróðursmáttur hinna
sannfærðu einfeldninga hefur oft
verið vanmetinn. Á skömmum
tíma náðu markaðskreddumenn-
irnir undirtokunum í flokknum
og samtökum atvinnurekenda.
Um þessar mundir gera þeir svo
kröfur til að fá ríkisvaldið allt í
sínar hendur.
Tveir
meginstraumar
Þróunin í framtíðarmótun ís-
lensks þjóðfélags einkennist því í
æ ríkara mæli af togstreitu milli
tveggja meginstrauma.
Ánnars vegar eru þeir sem
telja að markaðurinn og fjár-
magnið séu æskilegustu hreyfiöfl-
in í mannlegu samfélagi. Þeir
hafa ofurtrú á einföldum formúl-
um sem leysa eiga öll vandamál í
sönnum anda kreddunnar.
Hins vegar eru þeir sem setja
lýðræðið og rétt fólksins til sjálfs-
ákvörðunar í æðsta sess og hafna
galdraformúlum í glímunni við
erfiðleikana. Þeir telja fjöl-
breytni mannlífsins slíka að
hvorki stakkur markaðarins né
máttur fjármagnsins geti vísað á
hinn betri veg. Opin umræða og
lýðræðislegt samspil ólíkra ein-
staklinga og hópa þar sem allir
hafi sama rétt séu eina leiðin til
að tryggja í reynd alhliða sjálf-
stæði einstaklingsins og gera lýð-
ræðið að lifandi veruleika þar
sem allir taki þátt í að skapa
mannlega reisn í daglegu lífi.
Kreddumennirnir voru vissu-
lega seinir á vettvang en þeir hafa
á skömmum tíma náð miklum ár-
angri. Með einföldum áróðri og
mikilli útgáfu gamalla kreddu-
kenninga í poppuðum búningi
hafa þeir sannfært marga um að
markaðshókus og fjármagnspók-
us séu ráðin til að sigrast á öilum
vandamálum. Borgarstjórinn í
Reykjavfk, formaöur Sjálfstæðis-
flokksins, framkvæmdastjóri
Vinnuveitendasambandsins og
verkstjórinn áskrifstofu Verslun-
arráðsins eru allir úr þessurn
röðum nýkreddumannanna.
Samtök atvinnurekenda, flokk-
urinn, borgin og hluti þingmanna
og ráðherrasveitar eru nú gengin
inn í þá tröllhamra sem markaðs-
kreddan reisir þar sem hún nær
að heltaka hugina.
Á sama tfma hefur fylking lýð-
ræðiskynslóðarinnar sundrast.
Hún hefur stofnað nýja
stjórnmálaflokka og ætlar sam-
kvæmt nýjustu heimildum að
halda áfram á þeirri braut. Þegar
forystumenn Alþýðubandalags
og Alþýðuflokks eru nær allir á
aldurssíteiði lýðræðiskynslóðar-
irinar sjá margir ástæöu til að
dreifa kröftunum enn frekar og
senda Bandalag jafnaðarmanna
og Kvennalista inn á Alþingi.
Síðan ætlar Sainhygö meb sómu
árganga á oddinum að bætast í
hópinn.
Það bendir því margt til þess að
lýðræðiskynslóðin ætli sér þau ör-
lög að sitja á áhorfendabekk á
meðan markaðskreddumennirn-
ir umturna þjóðfélaginu. Lýð-
ræðiskynslóðin dreifir sér á sífellt
fleiri flokka og hefur ckki náö
neinni teljandi fótfestu í sam-
tökum launafólks. Markaðs-
kreddumennirnir hafa hins vegar
öðlast sterk tök á Sjálfstæðis-
flokknum og samtökum atvinnu-
rekenda og teyma nú Framsókn-
arflokkinn líkt og hressir hesta-
strákar haga sér við gamlan drátt-
arklár.
Þessi þróun setur lýðræðiskyn-
slóðina í mikinn vanda. Hinir
ýmsu hópar hennar og samtök
vilja halda sérstöðu sinni en eru
þó ekki sáttir við að láta kreddu-
mönnunum eftir að ráða stefnu-
mótun á þeim vettvangi þar sem
valdið sker úr um framtíðar-
braut. Núverandi skipan virðist
þó að öllu óbreyttu ekki hafa
annað í för með sér.
Kreddumennirnir hafa náð
forskoti sem ekki verður eytt
nema innan lýðræðiskynslóðar-
innar komi til sögunnar ný við-
horf og sterkur vilji til að leita
samstöðu sem dugir til að gera
hugsjónir hins virka og fjölþætta
lýðræðis að hreyfiafli í þjóðfé-
lagsþróuninni. í hinni sögulegu
glímu hefur fylking markaðs-
kreddumanna náð betri stöðu.
Næstu misseri munu skera úr um
hvort lýðræðiskynslóðin sættirsig
við slfkan ósigur.
Ólafur Ragnar
Laugardagur 23. júní 1984 ÞJÓÐVILJINN - SlÐA 5