Þjóðviljinn - 01.03.1985, Blaðsíða 9

LANDBUNAÐURI
Dr. Stefán Aðalsteinsson: Það má líkja kynbótastarfi við að ganga upp tröppur.
Mynd: eik.
Laxakynbœtur
Ein
arðbærasta
fjárfesting
sem völ er á
Árangur, sem næst meö kynbótum,
er varanlegur
mhg ræðir við dr. Stefán Aðalsteinsson
um laxakynbætur
Dr. Stefán Aðalsteinsson
hefur nú um nokkurt skeið
gaumgæft kynbætur á laxi og
m.a. flutt um það efni fyrir-
lestur á fundi hjá Líffræðifé-
lagi íslands. Blaðamanni lék
forvitni á að frétta af þessum
athugunum dr. Stefáns og
skrapp því upp á Keldnaholt
til fundar við hann. Og við
undum okkur beint að efninu.
Árangur, sem næst með
kynbótum, er varanlegur, sagði
dr. Stefán. - Hann felst í því, að
valdir foreldrar geta af sér af-
kvæmi, sem eru að meðaltali
betri en foreldrakynslóðin á
undan. Sá ávinningur, sem hefur
náðst í einum ákveðnum ættlið,
helst áfram í stofninum og árang-
urinn í næstu kynslóð bætist of-
aná.
Að ganga
upp tröppur
Það má líkja kynbótastarfi við
að ganga upp tröppur. Hæðinni á
tröppunum má líkja við yfirburði
völdu foreldranna, sem skiia sér í
afkvæmum þeirra. Þá er búið að
lyfta stofninum á nýtt þrep. Hann
helst á því þrepi þar til næsta for-
eldrakynslóð er valin. Afkvæmi
hennar verða einni tröppu ofar
en kynslóðin á undan. Hæðin á
hverri tröppu er árangurinn, sem
næst í hverjum ættlið. Lengdin á
tröppunni, innstigið, fer eftir því
hve oft er skipt um ættliði,
þ.e.a.s. hvað ættliðabilið er
langt. Því strangara sem valið er í
hverjum ættlið og því styttra, sem
ættliðabilið er, þeim mun meiri
árangur næst á hverju ári með
kynbótum.
Vaxtarhraði, lífsþróttur,
gæði, kynþroski
Til þess að kynbætur geti borið
árangur þarf að vera breytileiki í
stofninum, sem verið er að kyn-
bæta. Hann þarf að vera arf-
gengur að einhverju leyti og það
þarf að velja til undaneldis for-
eldra, er hafa sem allra mesta
yfirburði yfir meðaltali sinnar
kynslóðar.
Það eru mismunandi eigin-
leikar, sem hægt er að leggja
áherslu á við kynbætur. Ef vi ætl-
um að kynbæta eldislax, sem er
að öllu leyti alinn í áheldi, þá er
mikilvægast að kynbæta vaxtar-
hraða, lífsþrótt, gæðinn á fiskin-
um og síðbúinn kynþroska. Lax-
inn má ekki verða kynþroska á
fyrsta sumri í sjókvíum því við
kynþroskann hættir hann að vaxa
og breytir orkunni í vefjum lík-
amans í vöxt og þroska á hrogn-
um og svili. Þessir eiginleikar
hafa allhátt arfgengi og jákvæð
svörun fæst í þeim við úrval.
Ef við ætlum að kynbæta haf-
beitarlax þá verður efst á blaði að
kynbæta endurheimtuhlutfallið.
Auk þess viljum við gjarnan fá
meiri vöxt í sjó á hafbeitarlaxin-
um og þróttmikil sjógönguseiði,
en þessa þætti er líka hægt að
kynbæta.
Reynsla
Norðmanna
Norðmenn hafa mestu reynslu
allra þjóða í laxakynbótum. Þeir
hafa einbeitt sér að því að kyn-
bæta eldislax, en hafteit er lítið
til umræðu hjá þeim því lax, sem
þeir sleppa til sjávar, er veiddur í
miklum mæli í sjó og skilar sér
ekki aftur í árnar.
Árangur Norðmanna í laxa-
kynbótum er ævintýralegur. Þeir
hafa fengið rúmlega 3% framför í
vaxtarhraða á ári sem svörun við
kynbótum, en sá árangur
jafngildir því, að vaxtarhraðinn
tvöfaldist á um 20 árum. Fleiri
þjóðir hafa gert tilraunir með
kynbætur á eldisfiksum og lang-
flestar tilraunanna hafa gefið já-
kvæða svörun. Talið er að reikna
megi með 20% raunvöxtum af
fjármagni, sem lagt er í kynbætur
á eldisfiski.
Kynbætur
sjálfsagðar
Sjálfsagt virðist að leggja
áherslu á kynbætur sem mikils-
verðan þátt í uppbyggingu laxeld-
is hér á landi. Það er ljóst, að
laxeldi er í örum vexti víða um
heim og fyrirsjáanleg er harðn-
andi samkeppni um sölu afurð-
anna á erlendum mörkuðum á
næstu árum. Einnig er ljóst að
vaxtarhraði á laxi mun hafa veru-
leg áhrif á hagkvæmni í rekstri
eldisstöðva hér á landi.
Hér er ekki hægt að hafa lax í
sjókvíum nema tiltölulega stutt-
an tíma úr árinu og því afgerandi
að nýta þann tíma sem best með
eins örum vexti og hægt er. Eins
er ljóst, að háar endurheimtur úr
hafbeit munu skipta sköpum um
fjárhagslega afkomu hafbeitar-
stöðva. Erlendar rannsóknir
benda til þess, að auka megi
endurheimtur á hafbeitarlaxi
með kynbótum en hvergi er völ á
skipulega kynbættum efnivið til
hafbeitar. Hér þarf að byggja upp
aðstöðu til þess að stunda kyn-
bætur á hvorutveggja: eldislaxi
og hafbeitarlaxi, og hefjast handa
um kynbótastaf sem fyrst.
Innflutningur á
kynbættum stofnum
Það er stundum nefnt, að við
getum flutt inn kynbætta stofna
og notað hér til þess að þurfa ekki
að leggja í kostnað við eigið kyn-
bótastarf og til þess að nýta þann
árangur, sem aðrir hafa náð. í því
sambandi er ástæða til að benda
á, að aðstæður við laxeldi verða
aðrar hér en erlendis. Hér verður
reynt að nýta jarðvarma til að
stytta vaxtartímann og sjávarhit-
inn er lægri hér en t.d. í Noregi.
Það er óvíst, að hve miklu leyti
kynbótaárangur, sem náðst hefði
íNoregi,nýttist hér. Aukþessmá
benda á sjúkdómahættuna, sem
Framhald á bls. 10

UMSJÓN: MAGNÚS H. GÍSLASON
Föstudagur 1. mars 1985 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 9