Þjóðviljinn - 01.03.1985, Blaðsíða 16

MINNING
Auk þeirra verka fyrir
Rannsóknarstofnun landbúnað-
arins sem hér hafa verið nefnd,
gegndi Gunnar margvíslegum
félagsmálastörfum og nefndar-
störfum vegna landbúnaðarins og
fyrir starfsbræður sína. Meðal
annars átti hann sæti í Tilrauna-
ráði landbúnaðarins um skeið. Þá
starfaði hann í stjórn Félags ís-
lenskra náttúrufræðinga um ára-
bil og var formaður þeirra sam-
taka nokkur ár.
Það gefur auga leið að starfið
gerði miklar kröfur til Gunnars
og honum gáfust fáar stundir til
að sinna öðrum áhugamálum, en
á síðari árum mun hafa leitað á
hann löngun til að gefa sig að
þjóðlegum fróðleik og ritstörfum
á því sviði. Hafði hann raunar
hafist handa við að safna efniviði
til slíkrar ritsmíði. Hugsaði hann
gott til þess að fá síðar, er stundir
liðu, meiri tíma til að sinna þessu
hugðarefni sínu. Ekki er að efa
að þar hefði hann einnig náð
merkum árangri ef aldur hefði
enst til.
Það sem einkenndi öll störf
Gunnars Ólafssonar var mikil
trúmennska, vandvirkni og elju-
semi. Ekkert var honum fjær
skapi en kasta höndum til þeirra
hluta, sem honum var til trúað.
Sanngirni var honum í blóð borin
og lipurð í samskiptum við
náungann. Eigi að síður hélt
hann af festu á hlut sínum, ef á
hann var leitað og fylgdi þeim
málum eftir af einurð, sem hann
taldi rétt.
Það var fjarri Gunnari að trana
sér fram og leita eftir metorðum.
Að eðlisfari var hann hlédrægur
og laus við yfirlæti og hégóma-
skap. Hæfileikar hans, réttsýni
og samviskusemi leiddu hinsveg-
ar til þess að til hans var leitað til
að taka að sér forustu og mannaf-
orráð. Við slíkum áskorunum
brást hann af þeirri skyldurækni
og trúmennsku sem honum var
svo nærtæk og í verkum sínum
brást hann aldrei þeim vonum
sem við hann voru bundnar.
í persónulegum kynnum var
Gunnar hvers manns hugljúfi.
Glaðværð hans, góðvíld og skop-
skyn, sem hann beitti af nær-
færni, gerðu öllum sem nutu nær-
veru hans geðþekka.
Gunnar Ólafsson var gæfu-
maður í einkalífi sínu. Arið 1957
Þegar ég hitti Sverri og
Steinunni í Berlín hafði ég í tösk-
unni nokkrar eftirprentanir sem
ég hafði keypt af rælni og ein var
eftir Vermeer af ungri stúlku með
sérkennilegan höfuðbúnað.
Þetta finnst mér góð mynd, sagði
ég hikandi og dauðfeiminn. Mér
líka, sagði Sverrir og sagði síðan
margt af Vermeer, sem enn situr
einhversstaðar í sálarkirnunni
enn í dag.
Hann var vel að sér og um
margt fleira en myndlist. Hafði
alltaf eitthvað það til mála að
leggja sem var vel grundað og
einatt skemmtilegt og óvænt og
hann kunni líka að hlusta og leita
fregna. Af bókum kannski eða
Rússum eða pólitík.
í viðræðum og viðtölum
þreyttist Sverrir ekki á að brýna
það fyrir hverjum sem heyrði og
las nauðsyn þess að listamaður-
inn ynni sér rétt til frelsis með
vinnu og þekkingu, með þeim
tökum á tækni og efni sem engin
geðhrif eða tilviljanir geta komið
í stað fyrir. Þennan málstað varði
hann af skemmtilegri einurð og
það var erfitt annað en að trúa
honum. Og vissulega fór hann
með boðskap sem hann gat staðið
við sjálfur. Hann telgdi stundum
spýtur og niðurstaðan var af
þeirri ætt að engu var líkara en
Sverrir væri kínverskur bein-
skurðarmaður með tuttugu kyn-
slóða hefð á herðum.
Hann sagði skilið við afstraktið
og geómetríuna og gekk inn í
annarlega birtu og galdra í lands-
laginu í kringum okkur. Enginn
gekk hann að eiga eftirlifandi
konu sína, Unni Marie Figved.
Þau áttu fjögur mannvænleg börn
og gott heimili.
Við fráfall Gunnars Ólafssonar
er höggvið vandfyllt skarð í raðir
þeirra manna, sem stunda rann-
sóknir í þágu íslensks landbúnað-
ar.
Við vinir hans og samstarfs-
menn kveðjum hann með sökn-
uði og trega, en minningin um
góðan dreng og mannkostamann
mun lifa með okkur.
Sárastur harmur er kveðinn að
fjölskyldu hans, konu og börn-
um. Er þeim og öðrum aðstand-
endum vottuð innileg samúð.
Bjarni Arason
Fráfall Gunnars Ólafssonar
kom sem reiðarslag yfir þá, sem
þekktu hann. Svo óvænt og
hörmulegt. Hann var á besta
aldri, starfandi af fullum krafti
fyrir stofnunina, sem hann veitti
forstöðu af festu og framsýni, en
einnig þeirri lipurð og ljúf-
mennsku, sem voru augljósustu
skapgerðareinkenni í fari hans.
Hann starfaði lengst af við
rannsóknir í íslenskum landbún-
aði, lengi vel sem vísindamaður,
en síðan sem stjórnandi. Hvort
tveggja virtist láta honum jafn
vel, en slíkt er ekki á allra færi.
Algengara er, að mönnum láti
annað hvort. Þessir eiginleikar
gerðu hann að einum farsælasta
liðsmanni í landbúnaði á íslandi.
Hann féll því frá á viðkvæmum
tíma, er hann hafði hrundið af
stað vinnu við endurskoðun á til-
högun landbúnaðarrannsókna,
sem hann batt miklar vonir við,
að leiða myndi til virkrar nýskip-
unar. Ég minnist þess einmitt
glöggt, er hann skýrði mér sl.
haust frá þeim hugmyndum sín-
um, hvernig hann fylltist eldmóði
yfir því, að breytingarnar, sem í
hugmyndum hans fólust, mættu
leiða til framfara í
rannsóknastarfinu. Því miður
auðnaðist honum ekki að sjá þær
verða að veruleika. Minningu
hans væri mestur sómi sýndur, ef
svo yrði.
Æviatriði hans verða rakin á
öðrum stað og skulu elcki endur-
tekin hér. En þess má þó minn-
ast, að hann hlaut fjölþætta
menntun í vísindagrein sinn í
mörgum löndum. Hann naut
gat forðast sterk áhrif þessara
mynda: stundum varð moldin lif-
andi hold sem hafði margt reynt,
stundum urðu steinhellur að
höfuðbeinum forsögulegra dýra
og yfir mela og þingvelli nágrenn-
isins breiddist annarleg og kann-
ski ískyggilega falleg birta sem
vísaði bæði á gráa forneskju og
möguleg stórslys framtíðarinnar.
Hann var merkilegur maður og
listamaður sem við eigum margt
að þakka. Verði honum moldin
létt sem fiður.
Árni Bergmann
Það er október 1965 og Kjar-
valshátíð í Menntaskólanum í
Reykjavík á vegum Listafélags-
ins. SjávarmyndirKjarvalshanga
á veggjum í kjallara Casa Nova
og nú á að flytja leikrit hans sem
heitir „Einn þáttur“ þó að það sé
raunar í tveim þáttum. Meistar-
inn sjálfur gengur að ræðupúlti
og flytur ávarp til prúðbúinna
menningarvita bæjarins og það er
svona: „Frjálst er í fjallasal,
fagurt í skógardal, heilnæmt er
heiðloftið tæra“. Svo er leikið og
Náttúruandi lætur móðan mása
yfir skáldi og skáldið yfir skrifara.
Þá birtist skyndilega annar nátt-
úruandi og í hlutverki hans er
annar meistari, listmálari af yngri
kynslóð, Sverrir Haraldsson. Eg
hafði skilið eftir miða til Sverris
þar sem stóð: „Viltu leika Nátt-
mikils trausts sem vísindamaður,
sem m.a. má marka af því, að
hann var um árabil ritari raunvís-
indadeildar Vísindasjóðs og var
síðustu árin stjórnarmaður þar.
Ennfremur af þátttöku hans í al-
þjóðasamstarfi vísindamanna.
Kynni mín af honum hófust á
umhverfismálaráðstefnu í Noregi
fyrir 15 árum á vegum félags nor-
rænna búvísindamanna, en þá
dvaldi hann í Noregi við doktors-
nám. Þá strax laðaðist ég að hon-
um fyrir hið Ijúfa fas og léttu
lund, sem ætíð einkenndu hann á
óteljandi samfundum okkar síð-
an. Hann var einn þeirra manna,
sem maður hlakkaði alltaf til að
hitta og fór glaðari en áður af
fundi hans.
Gunnar var einn þeirra. sem
átti þá hugsjón að sjá ísland
grænka. Þannig hafði hann ein-
lægan áhuga á starfi okkar skóg-
ræktarmanna og vildi liðsinna
okkur í hvívetna, enda reyndist
hann okkur margsinnis betri en
enginn. Við blessum minningu
hans.
Ég færi eftirlifandi konu hans,
Unni Maríu Figved, og börnum
þeirra innilegar samúðarkveðjur.
Sigurður Blöndal
Fréttin um skyndilegt fráfall
Gunnars Ólafssonar, forstjóra
Rannsóknarstofnunar landbún-
aðarins, 21. febrúar sl., kom eins
og reiðarslag, en minnti okkur á,
að dauðinn heggur oft skjótt og
þar sem sízt varir.
Það er raun að kveðja kæran
vin og vandi að skrifa um hann
minningargrein, þótt minning-
arnar hrannist upp í huga mér,
sem ég sit og pára þessar línur.
En mig langar til að minnast hans
með fáeinum kveðjuorðum með
þakklæti fyrir áralanga vináttu og
samstarf.
Lífshlaup okkar Gunnars var
undarlega samtengt. Ég kynntist
honum fyrst á Stóra-Kroppi í
Borgarfirði, þar sem við, smá-
pollar úr Reykjavík, vorum í
sveit hjá bændahöfðingjanum og
fræðimanninum Kristleifi Þor-
steinssyni og konu hans, Snjáfríði
Pétursdóttur, áem var systir Pál-
ínu, föðurömmu Gunnars. Hjá
þeim hjónum og öðru ágætis-
fólki, sem þar bjó, vorum við-
samtíða í sex sumur, og þar kom-
umst við fyrst í snertingu við
úruanda II í leikriti Kjarvals og
segja: Hvað ertu að gera við
manninn?“ Og nú er Sverrir bú-
inn að læra replikuna sína og
gengur inn á sviðið. En þar stend-
ur hann eins og þvara og muldrar
og getur ómögulega munað eitt
einasta orð.
Daginn eftir Kjarvalshátíðina
hóf Sverrir að leiðbeina á teikni-
námskeiði hjá okkur í Listafé-
laginu og sumarið eftir var hann
tilbúinn til að sýna í Casa Nova
fyrstu olíumyndirnar eftirmargra
ára hlé, eftir sprautumyndatíma-
bilið og eftir lægð og heilsuleysi.
Þær urðu margár ferðir mínar frá
Nökkvavoginum yfir í Sogamýr-
ina til Sverris og Steinunnar á
þessum árum. Þar sat ég fyrir, við
hlustuðum á Bartók og Duke Ell-
sveitalíf og náttúru landsins.
Betri stað hefðum við ekki getað
kosið okkur, og ég veit, að dvölin
á Stóra-Kroppi hafði óafmáanleg
áhrif á líf og starf Gunnars, ekki
siður en mitt, og réði úrslitum um
ævistarf okkar beggja.
Gunnar var fjórum árum yngri
en ég og leið eflaust stundum önn
fyrir þann aldursmun. Það hefur
þó ekki verið alvarlegt, því að á
þessum árum tókst með okkur sú
vinátta, sem ég minnist ekki, að
nokkurn tíma hafi borið skugga
á.
Sumarið 1946 var hið síðasta,
sem við vorum saman á Stóra-
Kroppi, og eftir það skildust
leiðir í nokkur ár. Við hittumst að
vísu stöku sinnum á förnum vegi,
en sökum aldursmunar og fjar-
lægðar milli Austur- og Vestur-
bæjar, sem var mikil í þá daga,
var samgangur lítill og kunn-
ingjahópurinn annar. En síðan
var eins og gripið væri í taumana
og leiðir okkar sveigðar saman að
nýju. Ég minnist þess ekki, að við
höfum nokkurn tíma á æskuárun-
um rætt um framtíðaráform hvor
annars, hvorki í námi né starfi,
enda sjaldnast hugsað langt fram
í tímann á þeim árum. En örlögin
- eða hvað það nú er - höguðu því
þannig til að eftir að stúdentsp-
rófi lauk snerum við okkur báðir
að sama námi - í landbúnaðarf-
ræðum. Án nokkurs samráðs
hvor við annan lá leið okkar
beggja fyrst á bændaskóla og síð-
an á Landbúnaðarháskólann á
Ási í Noregi, þar sem hann hóf
sitt nám sama ár og ég lauk mínu.
Árið 1960, þegar Gunnar hafði
lokið kandídatsprófi frá Ási, kom
hann til starfa við núverandi
Rannsóknarstofnun landbúnað-
arins, og þar hófst samstarf okk-
ar, sem stóð í nær aldarfjórðung
að nokkrum námshléum undan-
skildum, en er nú lokið með ó-
tímabæru fráfalli hans.
Skömmu eftir komu Gunnars á
stofnunina hóf hann þátttöku í
þeim rannsóknum á íslenzkum
beitilöndum, sem þá hafði verið
unnið að í nokkur ár. Sérgrein
hans var fóðurfræði búfjár, og
auk þeirrar þekkingar, sem hann
fékk í vegarnesti í þeirri grein frá
Ási, leitaði hann víða fanga, m.a.
í Bretlandi. Hann flutti með sér
til landsins ýmsar nýjar hug-
myndir og aðferðir við fóður-
ington (sem hann kenndi mér að
meta), skoðuðum listaverkabæk-
ur, flugum listilega gerðum flug-
drekum og borðuðum rúllutertu.
Sverrir opinberaði mér fjársjóði
myndlistarinnar, sýndi mér hvar
honum fannst vinnubrögðin
vönduð og andagiftin ósvikin og
hvað var fúsk og sýndarmennska.
Vermeer var kannski mesti snill-
ingurinn í hans augum og í raun-
inni andlega skyldur. Sama vand-
virknin sem leitaði
fullkomnunar, sami tærleikinn og
birtan sem opnaði glufu inn í
eilífðina.
Það spillti ekki vináttu okkar
að við vorum frændur, þó fjar-
skyldir værum; foreldrar mínir
vinafólk fjölskyldu hans í
Vestmannaeyjum, faðir minn
kenndi honum í skóla. í öllu hafði
hann verið flinkastur, hvort sem
það var að teikna og mála, spila á
orgel, renna sér á skautum eða
sjarmera stelpurnar og í skólan-
um var hann dúx. Það var bara í
Kjarvalsleikritinu sem hann
kunni ekki replikuna sína.
Á þessum árum sem ég
kynntist Sverri var hann eins og
að stíga inn í nýjan heim. Hann
hafði yfirgefið abstraktið og
fannst það mikil frelsun. Nú opn-
aðist landslagið í málverkunum
með miklum og stundum dular-
fullum víddum, svo fullt af fegurð
og lífi, jafnt í því stóra sem því
rannsóknir, sem ekki hafði verið
beitt hér áður. Rannsóknir
Gunnars á næringargildi íslenzks
beitargróðurs voru nánast hinar
fyrstu sinnar tegundar hér á
landi, og því var við ýmsa erfið-
leika að etja og mörg vandamál,
sem þurfti að leysa. Á þessu sviði
vann hann mikið brautryðjanda-
starf, sem verður byggt á um
langa framtíð. Verkefnið tók
huga hans svo fanginn, að hann
vann úr því doktorsritgerð sína,
sem hann lauk á Ási í Noregi
1972. Niðurstöður þeirrar rit-
gerðar og ýmissa annarra
rannsókna Gunnars hafa verið
ómetanlegt framlag til ákvörðun-
ar á beitarþoli og nýtingu ís-
lenzkra beitilanda.
í mörg ár, bæði sumar og vetur,
ferðuðumst við Gunnar saman
um landið „hátt og lágt“, ýmist
tveir eða í fjölmennari hópum.
Það voru eftirminnilegar ferðir,
því að betri félaga var naumast
hægt að hugsa sér. Þær ferðir
urðu sjaldnari, þegar hann varð
forstjóri stofnunarinnar, því að
þá tóku önnur vandamál og við-
fangsefni við. Eðli sínu trúr lagði
hann mikla vinnu í það starf og
oft langt umfram það, sem góðu
hófi gegndi. Það voru farin að
sjást á honum þreytumerki og ég
veit, að hann var farinn að hlakka
til að snúa sér aftur að
rannsóknarstörfum. Upp á síð-
kastið ræddum við oft um, að það
færi að verða tímabært að hefja
ferðir saman að nýju, en nú er
það um seinana.
Ég trega fráfall Gunnars Ólafs-
sonar, því að með honum er
genginn einn ágætasti maður,
sem ég hef þekkt og starfað með.
Hann var viðkvæmur í lund,
hreinskiptinn og grandvar til orðs
og æðis og afburða samvisku-
samur vísindamaður. Sem yfir-
maður stofnunarinnar naut hann
óskoraðs trausts og vináttu starfs-
fólks síns. Það er mikil harmsaga,
þegar góður drengur og mikil-
hæfur maður hverfur fyrir aldur
fram frá ástvinum og frá ótal við-
fangsefnum, sem hugur hans stóð
til að fást við.
Við vottum Unnu Maju, börn-
um þeirra Gunnars og aldraðri
móður hans dýpstu samúð okkar
og biðjum Guð að blessa minn-
ingu góðs drengs.
Ingvi Þorsteinsson
smæsta. Eftirprentun þarf að
vera góð til að allt komi fram
enda sá hann að miklu leyti sjálf-
ur um bókina fallegu með verk-
um hans sem kom út 1977.
Eftir þessi fyrstu ár urðu sam-
skipti okkar ekki eins tíð og áður.
Ég stofnaði fjölskyldu, var í út-
löndum mörg ár og þegar heim
kom hófust húsnæðisskuldirnar
og aukavinnan. Aldrei rofnaði þó
vináttan og varla leið sá dagur að
ég hugsaði ekki til hans enda stóð
hann mér nær en flestir aðrir
menn.
Nú fóru veikindin að ágerast
hjá Sverri, hver sjúkrahúsvistin
rak aðra, uppskurður eftir
uppskurð. Handtakið var fegins-
amlegt og hlýtt þegar ég vitjaði
hans og við töluðum um að hittast
nú almennilega þegar hann yrði
hressari og ég fengi meiri tíma.
En hann varð ekkert hressari og
ég fékk ekkert meiri tíma og nú er
hann allur.
Sverrir lifði sterkt og áorkaði
miklu. Hann gekk nærri sjálfum
sérog stundumöðrumlíka. Hann
kynntist mörgu góðu fólki á lífs-
leiðinni sem mat hann umfram
aðra menn. Steinunn Mart-
einsdóttir átti með honum mörg
ár bæði feit og mögur og Guðrún
Sverrisdóttir reyndist honum
stoð og stytta síðustu árin. Þeim
og Önnu móður hans, börnunum
Önnu og Haraldi og öðrum að-
standendum sendum við hjónin
dýpstu samúðarkveðjur og
þökkum viðkynningu við góðan
dreng.
Þorsteinn Helgason
Minning
Svenir Haraldsson
16 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 1. mars 1985