Þjóðviljinn - 04.05.1986, Blaðsíða 6

Sagan endurspeglar alltaf samtíðina
að einhverju leyti. Hér má sjá hve
ólíkar hugmyndir menn hafa gert sér
af útliti Snorra Sturlusonar.
Myndaröðin er úr kennslubók
Gunnars Karlssonar, Sjálfstæði
Islendingal.
sogu-
þjóðin
týnt
sögunni?
Málvernd og málrækt hafa not-
ið meiri áhuga síðustu misserin
en oftast áður í mínu minni. Á
nýliðnum vetri voru haldnar tvær
umfangsmiklar ráðstefnur um
þessi efni. íslenskri málnefnd
hefur nýlega verið búinn myndar-
legur grundvöllur, formennska
hennar gerð að fullu starfi og sett
upp málstöð með nokkrum föst-
umstarfsmönnum. Ríkisútvarpið
pundar sífellt á okkur leiðbein-
ingum um málnotkun og áróðri
fyrir málvernd og hefur ráðið sér
málfarsráðunaut til að geta sjálft
gengið á undan með góðu ford-
æmi. Sumt er vissulega umdeilan-
legt í stefnu og aðferðum þessa
málræktarstarfs eins og gengur.
En allt ber það vitni um áhuga
sem er fullrar virðingar verður að
mínu mati.
Á hinn bóginn er ég hræddur
um að málrækt hljóti að verða
torsótt ef ekki er jafnframt lögð
rækt við þann menningararf sem
mál okkar á að varðveita og flytja
áleiðis til komandi kynslóða.
Málið sjálft er ekki annað en
táknkerfi. Á hliðstæðan hátt er
þjóðtungan í heild tákn fyrir
þjóðararf og þjóðleg verðmæti.
Ef ekki býr með fólki einhver vit-
und um slíkan sameiginlegan arf
getur tungan ekki staðið sem
tákn fyrir neitt, og þá er ómögu-
legt að sjá neina ástæðu til að
vernda hana eða rækta. Séra
Matthías vildí að tungan geymdi
trú og vonir landsins sona (og
dætra hefði hann sagt ef rímið
hefði kallað á það) í tímans
straumi. Ef sá almenningur sem
talar þessa tungu veit ekki til þess
að hann eigi sameiginlegan arf af
trú og vonum þá hefur tungan
ekkert að geyma, og þá hlýtur að
gilda einu hvernig talað er bara ef
það skilst.
Er sagan
menning?
Hér er komið að efni serh varð-
ar margt fleira en málrækt. Ég
tók hana aðeins sem dæmi. Það
hefur orðið átakanlega út undan í
þjóðfélagi okkar síðustu áratugi
að leggja rækt við söguna, að
auka vitneskju okkar um hana,
aðlaga hana nýjum tímum og búa
hana slíkum búningi að almenn-
ingur vilji taka við henni. Nú um
stundir er í tísku að lýsa eftir op-
inberri menningarstefnu. „Að
því er ég kemst næst eru íslend-
ingar eina siðmenntaða þjóð ver-
aldar sem aldrei hefur markað sér
opinbera stefnu í menningarmál-
um,“ sagði Sigurður A. Magnús-
son þegar hann tók við rithöfund-
arstyrk Ríkisútvarpsins á gaml-
ársdag, og var prentuð eftir hon-
um í fyrsta hefti Tímarits Máls og
menningar í ár. En saga telst ekki
til menningar í skilningi þeirra
manna sem vilja menningar-
stefnu. Sigurður tekur það ein-
mitt sem dæmi um stefnuleysi í
menningarmálum að Þjóðskjala-
safnið skyldi fá Mjólkurstöðvar-
húsið gamla við Laugaveg í
Reykjavík en ekki Myndlista- og
handíðaskólinn. Hann veit þó og
viðurkennir að Þjóðskjalasafnið
búi við þröngt og ófullnægjandi
húsrými. Það virðist bara ekki
flokkast undir menningu í huga
þessa óbilandi málsvara menn-
ingarinnar að hýsa Þjóðskjala-
safnið þannig að það geti af krafti
hindrað að haldið sé áfram að aka
skjölum á öskuhauga eða í sjóinn
þegar geymslur opinberra stofn-
ana fyllast. Þannig er komið
menningarímynd þjóðar sem á
svo einstæðan menningararf á
fornum skjölum að grannar okk-
ar Danir treystu sér ekki til að
halda þeim fyrir okkur og frömdu
þess vegna einstæða hetjudáð í
samskiptum þjóða sem örugglega
verður oft og víða minnst sem
fordæmis ef heimur stendur til
lengdar.
Hvað skyldi sagan vera í
augum fólks úr því að hún fær
ekki inngöngu í þann flokk við-
fangsefna sem kallast menning.
Kannski er hún ekkert eitt sér-
stakt. Hún er lítils metin náms-
grein í skólum og heldur á undan-
haldi. Sögurannsóknir og há-
skólakennsla eru verkefni sex
fastráðinna manna í háskóla, og
þar hefur ekki verið bætt við einu
einasta starfi í tólf ár. Nemendur
þessara manna vinna líklega tals-
verðan meirihluta sögurann-
sókna í landinu sem námsverk-
efni. Hér má bæta við tveimur
sagnfræðingum í kennarahá-
skóla, og eru tíu ár síðan bætt var
við manni í greininni þar. Nokkur
sveitarfélög og stórfyrirtæki ráða
sagnfræðinga til starfa stuttan
tíma í senn til að skrifa eigin sögu
- með mismiklu málfrelsi í raun.
Vísindasjóður styrkir dálítinn
hóp fólks til sagnfræðiiðkana ár-
lega. Svokallaðir alþýðlegir
fræðimenn skrifuðu um skeið
heilmikið af markverðri sögu,
sumir í frístundum, sumir á eftir-
launaaldri og sumir á ritlaunum
útgefenda að einhverju leyti. En
þeim fer nú fækkandi sem von-
legt er þegar flestir sem hafa fýsn
til fróðleiks og skrifta gerast
háskólamenntaðir sérfræðingar á
einhverju sviði.
Eitthvað fleira mætti tína til,
en hér skiptir kannski ekki mestu
máli hvað söguyrkjan er smá í
sniðum, þó að það sé vissulega
nógu átakanlegt. Verra er að
þessi starfsemi er aldrei til um-
ræðu í þjóðfélagi okkar. Enginn
ætlast til neins eða býst við neinu
af söguverkamönnum þjóðarinn-
ar. Gott ef þeir vita allir mikið um
það sjálfir til hvers þeir til dæmis
eru að reyna að kenna börnum og
unglingum um löngu liðna at-
burði. Sum staðar er eins og það
sé mest gert af vana. Sagan er
gleymd og grafin hjá þeirri þjóð
sem kallaði sig einu sinni sögu-
þjóð.
Nú kann einhver að vilja and-
mæla mér og minna á deiluna sem
geisaði um sögukennslu í blöðun-
um og á Alþingi veturinn 1983-
84. En ég er ekki búinn að gleyma
henni. Ekkert er eins lýsandi
dæmi um virðingarleysi fólks
fyrir söguiðkun og áhugaleysi um
hana í raun. Ég hef áður (í Tíma-
riti Máls og menningar 1984, 4.
hefti) sýnt fram á hvernig blaða-
menn og stjórnmálamenn óðu
fram á ritvöll og inn á Alþingi
með staðlausar staðhæfingar um
sögukennslu í skólum án þess að
ómaka sig að kynna sér einföld-
ustu staðreyndir málsins. Ég hef
heldur aldrei síðan séð neinn af
þessum sjálfskipuðu postulum
sögukennslunnar á fundi eða
fyrirlestri um þessi efni. Dæmi:
Snemmsumars 1984 héldu tveir
menn saman fyrirlestra um sögu-
kennslu í Háskóla íslands og tóku
þátt í umræðum á eftir. Þeir voru
Wolfgang Edelstein, sem af
mörgum var talinn helsti hug-
myndafræðingur samfélagsfræði-
kennslunnar í skólunum, og
bandarískur prófessor sem hefur
sérhæft sig í sögukennslu, Edwin
Fenton að nafni. Ekki sá ég þar
Eftir Gunnar Karls-
son prófessor
einn einasta þeirra manna sem
höfðu haft mestar áhyggjur af því
veturinn áðurað samfélagsfræðin
væri að eyðileggja sögunám ís-
lenskra barna. Svona geta menn
verið fljótir að gleyma vetrar-
áhyggjum sínum.
Saga
sögukreppunnar
Sé þetta vanmat á sögunni hjá
okkur einhverjum að kenna eru
það varla aðrir fremur en við
söguverkamennirnir. En ég ætla
ekki að ræða það heldur reyna að
vera trúr fræðigreininni og freista
þess að skýra kreppu sögunnar
með því að rekja í örfáum orðum
hvernig hún er komin til.
Um síðustu aldamót og upp úr
þeim eignuðust íslendingar sam-
LAUSAR STÓÐUR HJÁ
REYKJAVÍKURBORG
Reykjavíkurborg vill ráða starfsfólk til eftirtalinna
starfa. Starfskjör samkvæmt kjarasamningum.
Staða deildarfulltrúa í unglingaathvarfi.
Verksvið deildarfulltrúa er að veita daglegu
starfi athvarfsins forstöðu.
Áskilin er háskólamenntun á sviði félags- og
uppeldismála og a.m.k. 3ja ára starfsreynsla í
málefnum og meðferð unglinga.
Upplýsingar veitir Snjólaug Stefánsdóttir í síma
622760 e.h.
Umsóknum ber að skila til starfsmannahalds
Reykjavíkurborgar á sérstökum umsóknareyðu-
blöðum sem þar fást fyrir kl. 16:00 þriðjudaginn
20. maí.
6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 4. maí 1986