Þjóðviljinn - 04.05.1986, Blaðsíða 8

SUNNUDAGSPISTILL
Hryðjuverk og fórnarlömb
Reagan kvaðst vilja berja nið-
ur hryðjuverkastarfsemi þeg-
ar hann sendi f lugvélar til að
kasta sprengjum á T ripoli.
Fáir trúa að það muni eftir
ganga. En atburðirnir verða
svo til þess, að menn spyrja
sjálfa sig af meiri einbeittni en
áður um afstöðu til hryðju-
verka, að því, hvað hverog
einn lætur undir það hugtak
falla og hvort yfirleitt sé nokk-
urt ráð til að binda endi á
hryðjuverk.
Þegar það sem síðast var nefnt
kemur upp er freistandi að segja
sem svo: leitum í hverju dæmi að
frumorsök hryðjuverkanna og
útrýmum henni. Fullnægjum
réttlæti og þessi plága mun yfir
ganga.
Fullnœgjum
réttlœti?
Ég skal játa það fyrir mína
parta, að ég hefi verið mjög hall-
ur undir slíka afstöðu. En það er
ekki einu sinni víst að þessi að-
ferð dugi, jafnvel þótt hún væri
framkvæmanleg. Setjum svo, að
Palestínumenn eignuðust eigið
ríki, að írland yrði sameinað, að
Armenar fengju að stofna eigið
ríki úr pörtum Tyrklands og
kannski Sovétríkjanna (sem er
reyndar ólíklegast af þessu
þrennu). Þaðersamt vafasamtað
hryðjuverkum mundi linna. Aðr-
ir tækju við þeirri iðju - þeir sem
hafa tapað, eða þeir sem teldu að
ekki væri nóg að gert. Og þar
fyrir utan halda þeir áfram að
vera til sem ætla sér að koma
eigin þjóðfélagi í meiriháttar
kreppu með hryðjuverkum -
sumir fasistar, aðrir ystu vinstri-
menn á villigötum.
Góð og vond
hryðjuverk
Við getum líka tekið þá af-
stöðu að halda með sumum
hryðjuverkamönnum en vera á
móti öðrum. Það gerum við
reyndar flest í nokkrum mæli, ef
við reynum að vera hreinskilin.
Við erum náttúrlega á móti því að
flugvélum sé rænt eða þær
sprengdar í lofti, vegna þess að
við gætum lent í slíku sjálfir eða
börn okkar í sumarreisu. En
kannski höfum við einhverja
samúð með IRA, af því við höf-
um gamlar taugar til frlands.
Kannski fyrirgefum við margt
Palestínumönnum, sem voru
hraktir úr landi sínu, eða þá Gyð-
ingum ísraels, sem hvergi áttu
heima í tvö þúsund ár. Kannski
fyrirgefa menn Gaddafi margt, af
því hann er á móti Könum. Eða
halda með Reagan nú síðast, af
því þeim stendur stuggur af þeirri
arabísku þjóðernishyggju sem
notar trúna til að lýsa allar að-
Sá grimmi
vetur...
Jóhann Hjálmarsson.
Ákvörðunarstaður myrkrið.
AB Ljóðaklúbbur 1985.
í upphafi þessarar bókar er vísað til tveggja
ágætra skálda, Jóhanns Jónssonar sem spurði
hvar dagarnir hefðu glatað lit sínum og Dant-
es, sem skildi kannski ekkert eftir handa öðr-
um skáldum að segja. Þar með er sleginn sá
tónn sem ríkir í þessari bók: sálin er á
haustskeiði, full með ugg og kvíða, veturinn
kemur og hann verður víst ekki á brott rek-
inn, skafl brýst inn í hjörtun. Og eins og svo
,oft fyrr í skáldskap verða árstíðir náttúrunnar
að stundum mannsins: kannski er veturinn
svo grimmur, að aðrar leiðir verða færari en
samfylgd okkar ...
Þennan tón slær Jóhann Hjálmarsson bók-
ina út í gegn af stakri þolinmæði - það verður
ekki annað sagt en hún hafi mjög ákveðinn
heildarsvip. Að sönnu verður honum mis-
mikið úr þessu stefi, það kemur fyrir að aga
brestur og samloðun efnisins verður óviss og
kuldinn og myrkrið fara að missa marks. Og
ekki hefur Jóhann erindi sem erfiði þegar
hann bregður á það ráð, að stytta mál sitt
niður í nokkur orð. En oftar er hann í essinu
sínu og marksæknari til áhrifa, en þegar hann
var á þeim buxum fyrir nokkru að opna ljóðið
sem allra mest.
Einkum lætur honum vel að draga upp
með sparsömum aðferðum tvísýnu sálarvetr-
arins. Stundum er sem ástin eigi von í heimi,
sem er fullur af myrkri, kannski koma hjört-
un undan ís. En það getur eins verið að
dauðinn sé nú þegar ráðandi í lífi manna:
vetrarvindur fer yfir landið svo „fjallskugg-
inn skelfur“ en það er varla að mennirnir eigi
svo mennsk viðbrögð lengur, sá hinn sami
vindur
lœtur kvein sín berast
inn í húsin,
stofurnar þar sem sitja.
eftirmyndir af fólki.
segir í kvæði sem ber heitið „Vetur“.
Á milli veikrar vonar og mikils ótta berast
þessi kvæði fram. Fróðlegt dæmi um glímu
Jóhanns við þetta stef er kvæði sem heitir
Islenskt vor - það er ekki beinlínis um sam-
fylgd árstíðanna og manntíða, að sönnu
„þiðnar hið liðna“ einnig í æðum okkar en
það er margt að ugga um þá „jörð“ sem kem-
ur undan snjó vetrar, undan hjartans ís:
Jóhann Hjálmarsson.
Lognið og sólskinið halda á
fjalli með þungan skafl,
minjum vetrarins;
í ceðum okkar þiðnar hið liðna:
vitnisburður um myrkrið
og frostið, þessi endalausu misseri
upprunans. Jörð með kross
sem við höfum smíðað
úr samveru okkar
og hinna sem eru víti.
Jamm, helvíti það eru hinir, sagði Sartre
karlinn. Enska skáldið Shelley sagði einu
sinni, að sé vetur í garð genginn geti vorið
ekki verið langt undan. Það var nú þá. Jó-
hann Hjálmarsson fer ansi nálægt mörgu í
okkar tíma, þegar hann lætur að því liggja að
sumarkoman þýði ekki annað en vetur sé
skammt undan. ÁB.
ferðir góðar í „heilögu stríði",
jiddah.
Þetta er einfaldasta afstaðan.
Menn kasta sínum fordómum og
sinni samúð yfir á heim hermdar-
verka og hugsa ekki mikið meira
um þau mál. Láta það ekki valda
sér teljanlegum áhyggjum, að
með þessu eru sum hryðjuverk
gerð góð í sálarkirnunni og önnur
ill. Mín hetja er þinn glæpamað-
ur. Sandinistar í Nicaragua og
vinir þeirra telja kontraskærulið-
anna, sem gera áhlaup frá Hond-
uras hryðjuverkamenn sem fari
um með brennum, morðum og
nauðgunum. Reagan Bandaríkj-
aforseti segir, að þessir skærulið-
ar séu sannar frelsishetjur. De
Valera, helstur áhrifamaður í ír-
ska lýðveldinu um langan aldur,
beitti IRA menn hörðum kárín-
um - sjálfur hóf hann sinn feril
sem „terroristi" innan IRA.
Menahem Begin, forsætisráð-
herra ísraels um skeið, taldi sig
hafa efni á því, að fara hörðustu
orðum um palestínska hryðju-
verkamenn. Sjálfur stjórnaði
hann írgúnsveitunum, sem voru
mörgum stilltari síonistum mikill
þyrnir í augum: það voru þær sem
sprengdu Hótel Davíðs konungs í
loft upp í Jerúsalem og skutu 250
Araba í þorpinu Deir Jassin þeg-
ar barist var um skiptingu Palest-
ínu. Margir þeirra sem stýrðu
uppreisnum og andstpyrnu gegn
grimmu hernámi hafa stigið inn
fyrir þau landamæri sem menn
draga gjarna um hryðjuverk.
Þetta er ein sú þversögn sem
nienn hafa orðið að lifa við.
Með fórnarlömb-
um
Nú gætu menn spurt sem svo:
Ert þú, mannfýlan, að halda
því fram, að enginn geti verið
sjálfum sér samkvæmur í for-
dæmingu hryðjuverka? Að hver
og einn laumi á útgöngusmugum,
sem mismuni hryðjuverka-
mönnum?
Það er erfitt - og við munum
vafalaust alltaf halda áfram að
dæma hryðjuverk eftir því, hve
svívirðileg þau voru. Það er vafa-
laust svo, að í hverju máli eiga
gjörningsmenn misjafnar máls-
bætur.
En það væri reynandi að gera
sem allra minnst úr þessum máls-
bótum. Og taka fyrst og síðast af-
stöðu með fórnarlömbunum.
Þegar áætlunarbíll fullur af ís-
raelskum skólabörnum verður
fyrir vélbyssuskothríð Palestínu-
manna, þá fordæmir þú slíkt at-
hæfi afdráttarlaust og hugsar
ekkert um Palestínuvandamálið.
Þegar skjólstæðingar ísraela
fremja fjöldamorð í Shattilah, þá
fordæmir þú slíkt athæfi og lætur
spurningar um tilverurétt Israels
lönd og leið. Þú ert með þeim
kaþólskum, sem sátu á sinni krá í
Belfast þegar sprengjan sprakk,
og þeim mótmælendum sem sátu
á sínum bar í Derry þegar hand-
sprengjum var kastað þar inn.
Þegar Sjítar með undarleg sam-
bönd ræna fólki af þeirri einu á-
stæðu að það hefur bandarískan
passa, þá stendur þú með Amer-
íkönunum og lætur andúð þína á
Reagan eða auðvaldinu lönd og
leið.
Sá sem tekur slíka afstöðu er
kannski ekki í sérlega sterkri
stöðu eins ogþað heitir. Hann má
búast við því að vera álitinn heig-
ull, hann hafi hlaupið í felur
undan illsku heimsins í stað þess
að taka á móti henni eins og mað-
ur. Og þá það. Hann getur svarað
á móti og sagt: Það er þó viss
siðferðilegur styrkleiki í því, að
vera alltaf sömu megin við byssu
og sprengju. Og þá ekki við hlið
þeirra sem á slíkum tólum halda.
8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN