Þjóðviljinn - 23.11.1986, Blaðsíða 6

Gegn arðráni, lygum
og hagvaxtarhiátrú
- ísland gæti orðið merkileg
tilraunastöð með lýðræði.
-Sá sem tekur á sig hlut-
verk annars manns, eins og
þegarég lékTyrkjann Alítil
að safna efni tii bókarinnar
Niðurlægingin, hann
endurheimtir samstöðu við
aðra menn, og finnur sjálf-
ansig uppánýtt.
- Ég skrifa heimildabók-
menntir sem sýna m.a. að
enn er hægt að ná til fólks
með bók, sem getur haft
víðtæk áhrif.
- Einu sinni ætlaði ég að
draga forstjóra og herfor-
ingja upp á Vatnajökul og
leika þar af f ingrum fram
einskonar „grimmdar-
leikhús“ til að prófa við-
brögð þeirra.... segir Giint-
her Walraff m.a. í eftirfar-
andi samtali.
Út er komin á íslensku hjá
Tákti í þýðingu séra Gunnars
Kristjánssonar bók vesturþýska
blaðamannsins og rithöfundarins
Giinthers Walraffs, Niðurlæging-
in. Þetta er um margt sjaldgæf
bók. Tilorðning hennar er sér-
stæð: höfundurinn bjó sig í dul-
argervi tyrknesks farandverka-
manns, deildi kjörum við það
fólk sem í landi hans er rétt-
lausast, verst launað og haft til
hinna hættulegustu starfa. Og um
leið fólks sem margir græða á- og
því hefur ekki skort á að Walraff
hafi fengið morðhótanir og mál-
stefnur margar fyrir framtak sitt í
þágu þess sannleika sem hann tel-
ur mestu skipta.
Og bókin hefur farið mjög víða
(selst í 2,4 miljónum eintaka í
Vestur-Þýskalandi, komið út á
tyrknesku og grísku og mörgum
öðrum málum). Og hún hefur
þegar, segir Gúnther Walraff,
haft veruleg áhrif í þá veru að
verða gistiverkamönnum í
Vestur-Þýskalandi til verndar,
réttarbóta, betri aðbúnaðar.
Frá þessum hlutum sagði
Gúnther Walraff á opnum fundi í
Norræna húsinu á miðvikudags-
kvöldið og í spjalli við Þjóðvilja-
menn degi síðar - síðan flaug
hann heim til að standa í enn ein-
um réttarhöldum sem sármóðguð
fyrirtæki stefna honum til í hefnd-
arskyni við bókina.
Skœruliði
sannleikans
Gúnther Walraff hefur áður
gerst „skæruliði sannleikans"
með sama hætti. Frægasta dæmið
fram að þeirri bók, sem nú var
nefnd, er af því, er hann réði sig
til starfa á sorpblaðið Bild og lýsti
því síðan, hvemig sú fals- og
rógsmaskína starfar, og þá ekki
síst til þess að sverta allt það sem
róttækt má heita í Vestur-
Þýskalandi. En frægð þess til-
tækis er hvergi nærri á við þann
orðstír sem Walraff gat sér í hlut-
verki tyrknesks verkamanna og
Árni Bergmann
hlustoráog
spyr vestur-
þýskarit-
höfundinn
Gunther Walraff
deildi með „ekta“ Tyrkjum: út-
lendingahatri, rýrum launum,
hættulegum aðbúnaði á vinnu-
stað og arðráni hákarla sem leigja
stórfyrirtækjum ódýrt vinnuafl.
Viðtökur þær sem bókin hefur
fengið, segir Gúnther Walraff,
sýna m.a. að það er hægt að fá
fólk til að lesa um hluti sem þeim
finnst að öðru jöfnu óþægilegt að
hugsa til, hafa tilhneigingu til að
vísa frá sér. Þær sýna það líka, að
jafn veikur miðill og bókin er nú
talin, er ekki dæmdur til áhrifa-
leysis.
Það eru nú um fjórar miljónir
útlendinga í Vestur-Þýskalandi.
Þegar atvinnulífið var á uppleið,
efnahagsundrið í uppsveiflu, þá
var kallað á þetta fólk, þá var það
boðið velkomið. Nú þegar að
kreppir, vilja menn hinsvegar
losna við þetta fólk aftur með
góðu eða illu - og það á þá einatt
ekki að neinu að hverfa, t.d. í
Tyrklandi (Tyrkir eru lang fjöl-
mennasti hópurinn) þar sem
atvinnuleysi er gífuríegt og póli-
tískt réttleysi þrengir kost margra
þar að auki.
Að byggja brú
Sem betur fer hafa líklega 8-10
miljónir manna lesið bókina í
heimalandi mínu, segir Walraff,
hún hefur fengið marga til að
horfast í augu við ástandið og
endurmeta afstöðu sína, marga
verkamenn, jafnvel harða hægri-
menn með útlendingafordóma.
Menn hafa í auknum mæli farið
að bjóða útlendingunum heim,
það er eins og byrjað hafi verið á
vissri brúarsmíði milli heima-
manna og verkafólksins erlenda.
Löggæslan hefur tekið við sér hér
og þar til að koma í veg fyrir þá
„þrælasölu" á verkamönnum sem
stórfyrirtæki ýmis hafa hagnast á
og þó einkum hákarlarnir, milli-
liðirnir, sem hirða allt af fákænu
eða réttlausu fólki - láta það
vinna 14-16 stundir á dag og um
helgar án yfirvinnugreiðslu, án
hlífðarbúnaðar osfrv.
Ég hefi þegar lent í fimm mála-
ferlum vegna bókarinnar. Það er
dýrt og tímafrekt og ef bókin
hefði selst í venjulegu upplagi
hefði ég orðið að gefast upp. En
ég hefi ekki tapað neinum mála-
ferlum enn og býst við að hafa
betur fyrir hæstarétti eins þótt nú
síðast sé reynt að flækja mig í lag-
akróka um að bregðast trúnaði,
eins og gert var þegar ég kom mér
fyrir inni á Bild. Ég er ekki heldur
hræddur við símahleranir og
morðhótanir.
Ég hefi að sönnu komið mér
fyrir Hollandsmegin landamæ-
ranna öðru hvoru til að hafa meiri
frið til að vinna áfram að mínum
hugðarefnum, en það er ekki
flótti. Og starfinu mun ekki ljúka
þótt ég falli frá skyndilega - ég á
mér hóp samstarfsmanna sem eru
reiðubúnir að halda áfram.
Já-fleira um áhrif bókarinnar.
Ég gat losnað úr prísundinni hve-
nær sem var, en tyrkneskir
starfsbræður mínir voru eins og
dæmdir til lífstíðarvistar. En þeir
hafa m.a. fengið málið - við höf-
um safnað miklum upplýsingum
um reynslu ótal einstaklinga og
öllu mun því til skila haldið. Sósí-
aldemókratar hafa tekið við sér -
í Nordrhein-Westfalen hefur at-
vinnumálaráðherra þeirra sent
eftirlitssveitir um til að góma þá
sem brjóta lög á útlendingum, tíu
þingmenn flokksins hafa samið
lagafrumvarp um bann við
leigumiðlun á fólki og verka-
lýðsfélögin eru sama sinnis. Hjá
Thyssen, þar sem ég vann um
skeið sem Tyrkinn Alí, eru allt í
einu komnar rykgrímur handa
fólkinu, sem ekki hafði þær áður.
- Þú sagðir að sósíaldemókrat-
ar hefðu lært sitthvað af bókinni.
Finnst þér að þeir hafi lært nóg?
- Ég skal ekki segj a. Þýskir sós-
íaldemókratar eru í erfiðri
kreppu og ég býst við því að það
muni líða eitt kjörtímabil í viðbót
áður en þeir ná sér á strik. Ég
vona að menn eins og Oskar La-
fontaine, forsætisráðherra Saar,
verði menn framtíðarinnar hjá
þeim.
Þjóðverjar
og útlendingar
- Hve útbreitt er útlendinga-
hatur meðal Þjóðverja?
- Má vera að 10-15% séu
haldnir illkynjuðu útlendinga-
hatri, og það eru því miður einatt
þeir sem hæst hafa. Sagt er að
röskur meirihluti landsmanna
vilji að sem flestir hinna erlendu
verkamanna hverfi úr landi, ekki
kannski vegna fordóma eða
andúðar, heldur vegna þess að
þeir óttast margir hverjir vand-
ræði. Sjálfur tók ég eftir því, þeg-
ar ég gegndi hlutverki Tyrkjans
Alí, að menn fara einatt með
smekklausa og særandi brandara.
Þetta eru einatt grimmir gyðinga-
brandarar frá því á dögum nasista
sem snúið er upp á t.d. Tyrki. Það
eru ekki nærri allir sem hlæja að
þessu - en þeir segja heldur ekk-
ert. Gallinn við þá, sem hafa
kannski samúð með Tyrkjum og
öðrum þeim sem níðst er á, er að
einatt skortir þá þegnlegt hug-
rekki þegar á þarf að halda.
Annað
Þýskaland
- Hvað varð um þína eigin
þjóðernisvitund í gerfi Alís?
- Ég hefi alltaf verið „ættjarð-
arlaus kóni“ eins og sagt er, al-
þjóðahyggjumaður. En í Þýska-
landi á ég heima, þangað leita ég
- ég er svar við þýsku samfélagi,
ef svo mætti að orði kveða. Og ég
vonast til að hægt verði að breyta
samfélagi okkar, eins þótt það
gangi hægt, við getum átt von á
mörgum afturkippum.
Ég hugga mig líka við það, að
það er til „annað Þýskaland“ en
það opinbera, það sem iðjuhöld-
ar og stjórnmálaleiðtogar eru
fulltrúar fyrir. Það kemur m.a. í
ljós í sambandi við hreyfingu eins
Græningja. Græningjarerusjálf-
ir klaufskir, klúðra mörgum
hlutum með framkomu og mála-
tilbúnaði sem hræðir fólk frá
þeim, samt eru þeir allöflug
hreyfing. Og ef þeir væru skyn-
samari þá gætu þeir kannski orð-
ið hreyfing sem nyti allt að 30%
fyigis.
Að leika hlutverk
- Þjóðfélag framtíðarinnar, er
að þínu mati samfélag, sem hefur
vísað frá sér hagvaxtartrúnni.
- Já, ég held reyndar að hag-
vaxtardýrkunin sé búin að syngja
sitt fegursta. Hinsvegar er ekki
komið það í staðinn sem um mun-
ar.
- Hvernig vildi það til að þú
byrjaðir á þessari aðferð - að fara
í annan ham til að leita uppi sann-
leika, sem öðrum hefði kannski
dulist?
- Ég á dagbók frá því ég var
sautján ára, og það kemur strax
fram þessi áhugi minn á að setja
upp grímu, fara í annarra föt. En
þetta byrjaði á því að ég var
neyddur inn í hlutverk. Ég hafði -
að fyrirmynd Gandhis og kenn-
inga hans um andóf án ofbeldis -
neitað að gegna herþjónustu.
Mér var þá haldið tíu mánuði
nauðugum í hernum, m.a. á geð-
veikrahæli. Og Heinrich Böll
hvatti mig til að skrifa um reynslu
mína.
Síðan hefur Gúnther Walraff
brugðið sér í margra kvikinda
líki. Einu sinni þóttist hann vera
vopnasali sem ætlaði að selja
varning sinn portúgölskum gen-
erálum. Fyrirliði þeirra tor-
tryggði Walraff bersýnilega og
spurði hann m.a. hvort hann
hefði lesið bók sem heitir
„Barbarossa-aðgerðin" - en hún
segir einmitt frá manni sem
smyglar sér inn í samtök sem fara
með vopnaviðskipti! Þar skall
hurð nærri hælum og hefði getað
illa farið. í annað sinn (meðan á
Víetnamstríðinu stóð) þóttist
Walraff vera Napalmframleið-
andi og leitaði til kaþólskra guð-
fræðinga og spurði þá hvort hann
gæti sem kristinn maður varið
það fyrir sinni samvisku að selja
slík vopn. Allir nema tveir sögðu
það sjálfsagt, þeir litu á að brýnt
væri - einnig með bensínshlaups-
sprengjum - að kveða niður kom-
múnismann. Walraff sagði
reyndar furðulegar sögur af því,
hvernig hann - í hlutverki Tyrkj-
ans Alí - leitaði til kaþólskra
presta og bað um að fá að skírast
til kirkju þeirra. Allir vísuðu hon-
um frá, vildu ekki þennan hund-
tyrkja í söfnuðinn - allir nema
ungur pólskur kapelán - „líklega
af því að pólsk kirkja hefur mátt
margt annað reyna en þýsk emb-
ættakirkja".
Blekkingar
og samstaða
Þegar Walraff kom sér fyrir á
Bild hrundu, segir hann, margar
blekkingar um blaðamennsku -
þetta var allt miklu líkara mafi'-
ustarfsemi en skikkanlegri fjöl-
miðlun. Frelsi blaðanna er varla
6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 23. nóvember 1986