Þjóðviljinn - 20.09.1987, Blaðsíða 8

Sifjaspell
Upprœtum
sifjaspell
Þaö eru ekki ýkja mörg ár síðan íslenskur
barnageölæknir lét hafa eftir sér viö erlenda
kollega sína aö ofbeldi gegn börnum væri
nær óþekkt hér á landi. Síðustu misseri hafa
leitt annaö í Ijós. Því miður er engin ástæöa til
að ætla að annað sé upp á teningnum hér, en
í þeim löndum sem okkur er gjarnast að miða
okkur við.
Kynferðislegt ofbeldi gegn börnum er þess
eðlis að óhug slær á menn við tilhugsunina
eina. En allt bendir til þess að um alvarlegt
þjóðfélagslegt mein sé að ræða. Rannsóknir
erlendis leiða í Ijós að allt að fjórða hvert barn
verður fyrir kynferðislegu ofbeldi í einhverri
mynd. Tölur frá Svíþjóð herma að tíunda hver
stúlka verði fyrir sifjaspelli. Jafnvel þótt talan
væri allmiklu lægri hérlendis er Ijóst að fórn-
arlömbin kunna að skipta þúsundum.
Vinnuhópur gegn sifjaspelli var settur á
laggirnar á síðasta ári. I desember var þessi
hópur með opinn síma og hvatti fórnarlömb
sifjaspells til að hafa samband. 27 konur
hringdu - enginn karl. Sumar þessara
kvenna sögðu frá reynslu sinni í fyrsta sinn á
ævinni. Sifjaspellið hófst þegar stúlkurnar
voru á aldrinum 6 til 12 ára. Það stóð að
meðaltali í fjögur og hálft ár. í 37% tilvika var
faðir þeirra ofbeldismaðurinn. Afleiðingarnar
voru nöturlegar. Bernskan var lögð í rúst.
Fórnarlambið situr uppi með sektina og
skuggi þessara atburða fylgir því ævilangt.
Þessar konur lýstu þunglyndi, sjálfsmorðs-
hugsunum, erfiðu hjónabandi, lélegu kynlífi
og sjálfstrausti í molum.
Ofbeldismennirnir þurftu aldrei að svara
fyrir gerðir sínar. Hlutfall þeirra mála sem
kemst upp um er hverfandi. Þess vegna er
sjaldnast hægt að liðsinna fórnarlömbunum
á neinn hátt.
Til þess er heldur engin aðstaða. Engin
sérhæfð meðferð eða þjónusta erfyrir hendi í
heilbrigðiskerfinu. Vinnubrögð barnavernd-
arnefnda, lögreglu, geðdeilda og annarra
sem þessi mál snerta hafa ekki verið sam-
hæfð.
Úrbætur eru brýnar. Sjálfboðaliðar hafa
unnið gott og lofsvert starf en hið opinbera
þarf að veita þessum málstað brautargengi.
Það er hægt að gera á margan hátt. Til dæm-
is með því að styrkja þennan hóp til að setja
upp miðstöð eða skrifstofu, sem fórnarlömb
sifjaspells geta leitað til og fengið aðstoð og
upplýsingar.
Guðrún Jónsdóttir félagsráðgjafi, hefur
bent á að upplýsa þurfi það fólk, sem vinnur
með börn, um sifjaspell og afleiðingar þess.
Einnig þurfi að stórefla kynfræðslu barna og
gera þeim Ijóst að þau ráði eigin líkama. Síð-
ast en ekki síst þurfum við að opna fordóma-
lausa umræðu um þessi mál. Við þurfum
umræðu í fjölmiðlum sem byggir á staðr-
eyndum en ekki hleypidómum og æsifrétt-
um. Við þurfum m.a. að vera viss um að
ofbeldismennirnir viti um afleiðingar gerða
sinna.
-hj.
Rótin liggur
í samfélags-
gerðinni
„Eftir að við höfðum opna
símann sáum við að eitthvað yrði
að gera í málunum. Hingað til
hafa fórnarlömb sifjaspella enga
aðstoð fengið og kerfið sýnt þess-
um málum algert kæruleysi. Fag-
menn í geðheilbrigðisþjónust-
unni - t.d. geðlæknar og sálfræð-
ingar - hafa ekki tekið þessi mál
alvarlega og yfirleitt gert lítið úr
vægi þeirra í sínum meðferðum.
Við fórum þess vegna af stað með
sjálfshjálparhópa, þann fyrsta í
janúar og nú eru þeir orðnir fjór-
ir,“ sagði Guðrún Jónsdóttir, fé-
lagsráðgjafi um tildrög þess að
farið var að vinna að sifjaspells-
málum af nokkrum sjálfboðalið-
um.
Eins og fram kemur annars
staðar í þessari úttekt hringdu 27
konur í opna símann svokallaða.
Upp úr því spruttu sj álfshj álpar-
hóparnir og nú er að auki einn
hópur með mæður barna sem
orðið hafa fyrir sifjaspelli og ver-
ið að fara af stað með hóp fyrir
unglingsstúlkur.
„Við höfum reynt að tileinka
okkur þau vinnubrögð sem gefist
hafa vel erlendis," sagði Guðrún,
„en í þessum sjálfshjálparhópum
er enginn sérfræðingur versus
skjólstæðingur; konurnar segja
frá reynslu sinni og fá styrk hver
hjá annarri. Oftast eru þær að
upplifa í fyrsta skipti að segja frá
reynslu sinni í umhverfi sem sýnir
þeim fullan skilning. Það er nú
svo í þessum málum - svo nötur-
legt sem það nú er - að fórnar-
lambið situr uppi með sektar-
kenndina. Bara það að fá tæki-
færi til að segja frá hefur áhrif á
sjálfsmynd þessara kvenna og
þær öðlast styrk sem þær höfðu
ekki áður. Við höfum séð kon-
urnar breytast á þessum tiltölu-
lega stutta tíma, - alveg ótrúlega
mikið. Sumar þeirra eru jafnvel
að brosa núna í fyrsta skipti í
mörg ár. Eins sigrast þær á kvíð-
anum - þeim kvíða sem gerir til-
hugsunins um næsta dag nánast
óbærilegan.
- Eru þessar konur úr ein-
hverju ákveðnu umhverfi og á
hvaða aldri eru þær?
„Þær eru flestar á aldrinum 20
til 40 ára. Þær koma úr alls kyns
fjölskyldum og það er erfitt að sjá
eitthvert mynstur sem er ein-
kennandi. Sifjaspell er alls ekki
stéttbundið fyrirbæri eins og
sumir halda fram. Félagslegur
bakgrunnur kvennanna er þannig
mjög breiður."
Fólk vlll
ekkert vita
- Hafið þið mætt skilningi á
þessu starfi hjá opinberum aðil-
um?
„Það hefur nú ekki reynt á það
ennþá. Þetta starf hefur eingöngu
verið unnið í sjálfboðavinnu. En
draumurinn er að fá húsnæði fyrir
skrifstofu sem konur gætu leitað
til og fengið aðstoð og
leiðbeiningar. Þannig er fyrir-
komulagið í Noregi og víðar, en
þar hafa konur verið geysilega
duglegar við að afla þessum mál-
stað stuðnings. f sumar var líka
efnt til móts sem konur af öllum
Norðurlöndunum sóttu, m.a.
tvær frá íslandi. Og það er vert að
geta þess að önnur þeirra fékk
styrk frá sínu sveitarfélagi sem
gerði henni kleift að fara.
Á næstunni mun reyna á það
hvort íslensk stjórnvöld eru
reiðubúin að styðja þennan mál-
stað og hjálpa til við að opna mið-
stöð hérlendis.“
- Hver eru viðbrögð almenn-
ings við sifjaspelli?
„Fólk er vitaskuld afar illa upp-
lýst og það sem helst ýtir við því
eru mál og borð við Svefneyja-
málið svokallaða. Það vekur fyrst
og fremst mikla fordóma - eink-
um og sér í lagi vegna þess hvern-
ig fjölmiðlar tóku á því máli.
En þetta eru líka svo hryllilegir
hlutir að fólk vill ekkert um þá
hugsa. Það afneitar þeim og fá-
fræðin kyndir síðan undir mis-
skilningi og fordómum.“
Fangelsun
dugar skammt
- Hvað finnst þér eigi að
gera við ofbeldismenn í sifja-
spellsmálum?
„Það hafa verið gerðar tilraun-
ir erlendis til að vinna með þessa
menn. í Bandaríkjunum er til
dæmis hópur karla sem sjálfir
reyna að gera eitthvað í sínum
málum. Reynslan sýnir að fang-
elsisdómar hafa afskaplega lítið
að segja. Yfirleitt líður ekki á
löngu frá því að menn losna þar
til þeir taka upp sömu iðju. Einu
gildir þótt þeir stofni nýja fjöl-
skyldu - sagan endurtekur sig
alltaf. Þess eru líka mörg dæmi að
menn misnoti fyrst elstu dóttur-
ina og færi sig síðan á þá næstu og
þannig koll af kolli.
Hérlendis er engin sérhæfð
meðferð fyrir hendi en hins vegar
er full þörf fyrir hana, enda ekk-
ert sem bendir til að tíðni sifja-
spells sé nokkuð minni hér en þar
sem rannsóknir hafa verið gerð-
ar.“
- Hvað með fyrirbyggjandi að-
gerðir?
„Það er hægt að gera heil-
mikið. Ég er nú þeirrar skoðunar
að sifjaspell eigi rót að rekja til
samfélagsgerðarinnar og verði
þess vegna ekki upprætt fyrr en
jafnrétti hefur náðst milli kynj-
anna. Það gerist náttúrulega ekki
í einni svipan enda langt í land
ennþá. En skammtímamarkmið
ætti að vera að stórefla kyn-
fræðslu í skólum. f þeirri umræðu
verður að koma fram að kynferð-
isafbrot eru til. Við verðum að
leggja áherslu á það við börn að
þau ráði yfir eigin líkama og einn-
ig að þau þori að segja frá ef þau
eru beitt kynferðislegu ofbeldi.
Við verðum að undirbúa kennara
og fóstrur vel fyrir svona fræðslu
og að sjálfsögðu þarf að miða efn-
ið og framsetningu þess við
þroska bamanna. í útlöndum
hafa t.d. frjálsir leikhópar fært
þetta í leikrænan búning og það
gefist vel.
f annan stað er nauðsynlegt að
styðja þær konur sem orðið hafa
fyrir sifjaspelli og hlúa að sjálfs-
hjálparstarfinu.
Eins þurfúm við að upplýsa
það fólk sem vinnur með börn og
fólk sem vinnur á geðdeildum um
sifjaspell og hvernig á að bregð-
ast við því. Við þurfum lfka að
samhæfa vinnubrögð barna-
verndarnefnda og lögreglu þann-
ig að þessi mál valdi börnunum
sem minnstum sársauka þegar
þau komast upp. Þannig að þau
þurfi til dæmis ekki að endurtaka
sögu sfna margoft.
Flest af því sem ég nefndi væri
hægt að taka upp strax - en það
kostar peninga, vilja og skiln-
ing.“
/€sifréttir
eða þögn
- Hvað finnst þér um umfjöll-
un fjölmiðla um sifjaspell og kyn-
ferðisafbrot gegn börnum. ?
s,"rí,-
"•/
'ú,),
í í „^efneytamalinu
leita til sakadómsHrfna,<taröar'
l n
VHja
þartild)
hnming í
ir
1 SvefneW'amáli<t:
'^SSSF-’
tkissjonvarpsins

V"
* Ölll J
s<‘KÍr \ [
'ljóri nm ,
8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 20. september 1987