Þjóðviljinn - 20.09.1987, Blaðsíða 15

Ólafur
Sveinsson
skrifar
- hver verður krossfestur?
gamalmennum sem virðast líkleg
til að stífla þá, finnst mér ég
staddur í neðanjarðarlestarstöð á
annatíma. Horfi ég hinsvegar inn
breiðan ganginn, á rengluleg tré,
fólksmergðina, og ljósaskilti
búðanna beggja vegna, finnst
mér ég staddur á torgi við aðal-
verslunargötu suðrænnar stór-
borgar, sem iðar öll af háværu
lífi. I>að vantar dágott stykki í
gólfið á annarri hæð og horfi ég
uppí þakið sem hvelfist eins og
panelpíramídi yfir gosbrunnin-
um, mergð glertopp þar sem sólin
skín inn og hlusta á hvernig
marmarinn magnar öll hljóð um
helming, finnst mér ég staddur í
kaþólskri dómkirkju, sem víxlar-
ar og kaupahéðanar hafa lagt
undir sig. Heillaður af tign og
fjölbreytni þessa hátimbraða
húss og hálfærður af hávaðanum,
ákveð ég að drífa mig strax í
dúddið og drekka því til, úr því
það gleymdist að bjóða mér í
vígsluna.
VII
Það er bannað að taka töskur
og poka í dúddið. Sennilega til að
koma í veg fyrir að fólk slæmi
þeim í flöskurnar, því flöskur eru
jú brothættar og íslendingar upp
til hópa spastískir með víni. Þau
eru í það minnsta ófá, glösin sem
maður hefur fengið yfir sig á
skemmtistöðum borgarinnar. En
skrítið finnst mér nú samt að sjá
fólkið sem er að versla þar inni,
halda á innkaupakörfum. Ég rek
augum í spjald við innganginn. Á
því stendur að búðina vakti bæði
sjónvarpsmyndavélar og verðir.
Þungu fargi er af mér létt. Fátt er
hvimleiðara en að íhuga gleði-
gjafa helgarinnar umkringdur
aílskyns fyllibyttum og öðrum
undirmálslýð eins og í gömlu ríkj-
unum. Þegar maður kemst loks
að, er maður yfirleitt búinn að
gleyma hvað maður ætlaði að
kaupa. Hingað þorir lýðurinn
ekki. Hér er sjálfsafgreiðsla. Hér
eru verðir. Þeir eru þrír, verðirnir
sem fylgjast með mér, bara einn
með hinum. Þeir gruna mig þó
andskotakornið ekki um græsku?
Halda kannski að ég sé af síðustu
sort, fyllibytta á strætó? Ég læt
eins og ekkert sé, tek bíllyklana
upp úr jakkavasanum og læt þá
dingla kæruleysislega, meðan ég
geng að viskíinu og tek þar einn
fleyg. Fer síðan í tveggja manna
röð hjá einum kassanum og læt
dúdda pelann, eins og ekkert sé
sjálfsagðara.
Á hvítum vegg, aftan við af-
greiðsluborðin, er ákaflega þörf
áminning í listrænum búningi
sem viðskiptavinirnir ganga hjá
um leið og þeir fara út. Fjögur
andlit, brennd í leir, í laginu eins
og flöskubotnar, sýna mismun-
andi áhrif göróttra drykkja. Tveir
flöskubotnanna eru syngjandi
sælir og glaðir. Hóflega drukkið
vín gleður mannsins hjarta. Létt-
vínsandlit í gulum lit. Hin tvö eru
blá, brennivínsandlit. Annar
flöskubotninn fellir höfug tár,
meðan hinn skandalíserar í sót-
svörtu blakkáti og sá flöskubotn
flýgur á asnaeyrum. Á milli and-
litanna eru svo lítil vínflöskulíki
úr upphleyptum leir. Einfalt.
Sterkt. Það ætti skilyrðislaust að
kanna hvort Villeroy og Boch
eða einhver annar flísaframleið-
andi vildi ekki fjöldaframleiða
þessa þörfu áminningu fyrir ís-
lenskan markað. Svo mætti hugsa
sér að betri veitingahús keyptu
gulu andlitin, almennir skemmti-
staðir væru skyldaðir til að kaupa
alla rununa, en bláu andlitin tæki
SÁÁ í umboðssölu.
Ég er enn að hugsa um þessi
áhrifamiklu flöskuandlit, þegar
ég geng á ný út í hina víðu veröld
Kringlunnar og afmeyja pelann
svolítið ber á.
VIII
Hér getur sá sem peninga á
fengið allt sem hugur hans girn-
ist, nema bíla og konur, en þær
fást nú ókeypis hvort sem er, svo
það er allt í lagi. Hér eru kven-
karlafatatískutöskuskósauma-
græj usportplötubókakortaúra-
gullmyndabrennivinsheilsubúð-
ir. Apótek, fatahreinsun, hár-
greiðslustofa, snyrtivöru-,
matvöru-, byggingavöru- og raft-
ækjaverslanir. Hér er ísbúð,
bakarí og kaffihús, skyndibita-,
grill-, pizzu-, veitinga- og
skemmtistaðir. Hér er banki og
hér er Fjárfestingafélagið, merkt
money center. Enginn afdala-
háttur á þeim bænum. Hér er séð
fyrir líkamlegum og andlegum
þörfum viðskiptavinanna. Hér er
allt sem nöfnum tjáir að nefna og
þar að auki Hagkaup.
Heillaður af stórbrotinni feg-
urð hússins, í vímu yfir öllu úrva-
linu, hreifur af víninu, gráti nær
yfir því að allt sem er smart skuli
vera svona djöfulli dýrt og ég
skítblankur, vafra ég búð úr búð í
andlegum rúsi. Hér er hugsað
fyrir öllu. ísinn hafður helmingi
dýrari og minni um sig en annars-
staðar, svo fólk fitni ekki um of.
Hávaði sem marmarinn magnar
upp og hraðinn á öllu, sér til þess
að fólk verði hæfilega þreytt og
örlítið ruglað og tefji ekki af-
greiðslufólkið með því að spekúl-
era í því sem það er að kaupa.
Loftið hreint og svalt svo það
gangi sér búð úr búð til heilsubót-
ar og hita. Og stemmningin sem
ríkir hér í Kringlunni á þessum
föstudagaseftirmiðdegi, er svip-
uð þeirri sem ríkti í kirkjuferðum
á fyrri tímum. Fullorðna fólkið
fór til kirkju til að hitta vini og
kunningja og spyrja þá frétta og
spá með þeim í tíðina og skepnu-
höld og eftir messu, hvort prest-
inum hefði mælst vel eða illa.
Yngra fólkið spáði hvert í annað
og þegar haldið var heim, voru
allir örlítið vonbetri um að þeir
færu á hinn sæla stað þegar vist-
inni í þessum lífsins táradal lyki.
Ég hef þegar hitt þrjá kunningja
og spurt þá frétta og spáð með
þeim í veðrið og verðið og vöru-
úrvalið og allir luku upp einum
munni um ágæti Kringlunnar.
Unglingsstúlkur fara um húsið í
flissandi hópum og gjóa augun-
um á piltana, sem stara eldrauðir
á þær á móti. Eini muntirinn er sá
að hér er fólk þegar kom'ið í sæl-
una og heldur heim í þeirri stað-
föstu trú að næst þegar það kem-
ur eigi það örlítið meiri pening.
þessu sæluhúsi verslunar og við-
skipta.
VI
Loksins, loksins. Ég er kominn
í eitt af fordyrum Kringlunnar,
sem liggja öll innaf bflastæðun-
um, eins og gefur að skilja. Að-
eins það að keyra inná tvflyft bfla-
stæðið, sem er með stæðisverði á
unglingsaldri og allt hvað eina, er
ævintýri út af fyrir sig. Maður
keyrir úr grámyglu hins íslenska
hversdags, inní bandaríska bíó-
mynd. Svo er það alfarið undir
manni sjálfum og bflnum komið,
hvort það er unglinga glæpó eða
jet-setmynd. Aðeins eitt er víst.
Þegar maður sest uppí bflinn á
nýjan leik og keyrir burt, hefur
maður klink í vasanum, en enga
seðla.
Á hægri hönd er marmara-
veggur með ferhyrnt op og út um
það selur Fortúna, sú æfaforna
afturbatapíka, lukku og lottó-
miða. Marmarasúlur á þá vinstri
sem liggja þvert yfir húsið. Milli
þeirra skothelt gler. Fyrir innan
það slær hjarta Kringlunnar í takt
við sláttinn á peningakassana í
matvörudeild Hagkaupa. Ég
geng á gljáfægðum marmaragólf-
hellum og framundan er gos-
brunnur, líka úr marmara. Þetta
er nú meiri marmarinn. Skyldi
arkítektinn fá allar sínar bestu
hugmyndir í baði? Geri stuttan
stans við upplýsingaborð sem
stendur á einum fæti og er með
þykka plötu sem hallar. Ágætis
ræðupúlt ef settur væri listi neðan
við glerið, sem ver kort af gólf-
fleti Kringlunnar, eða nútíma-
legurpredíkunarstóll. Skelfing er
íslenska heitið á búðinni minni,
Áfengis- og tóbaksverslun ríkis-
ins, hjárænulegt innanum öll
þessi exótísku nöfn: Kentucky
fried chicken, Hard rock café,
California, Taxi, Kvikk, Cent-
rum, Hanz, Menuet, Pe di, Pfaff
o.s.frv. Svona kotungsháttur sel-
ur einfaldlega ekki. En ríkið
lætur almennar viðskiptavenjur
lönd og leið í krafti einokunar
sinnar.
Gosbrunnurinn er eins og vin í
marmaraeyðimörk framan við
Hagkaup með pottapálma allt
um kring. Hjá honum sofa úr-
vinda gamalmenni og passa að
smábörn, sem reyna að veiða
smápeninga upp úr þessari lífsins
lind, fari sér ekki að voða. Ég tylli
mér og hugsa hátt til að yfirgnæfa
dyninn í þessum óskabrunni auðs
og velsældar, sem minnir bæði á
Fontana di Trevi í Róm og pen-
ingagjána á Þingvöllum, þó lík-
astur sé hann gosbrunninum í
Eden í Hveragerði. Horfi ég á
rúllustigana, sem liggja með dá-
góða slatta af fólki upp á aðra
hæð og hvernig einkennisklæddir
verðir bægja burt börnum og
Og aftur eru það Hagkaup. í
þetta sinn almenna deildin á ann-
arri hæð, sem er ofan við mat-
vörudeildina á þeirri fyrstu. Gild-
ur maður í einkennisbúningi
stendur heiðursvörð milli út-
göngudyranna, með krosslagðar
hendur á brjósti og labb-rabbtæki
í beltisstað. Hann horfir hauk-
fránum augum á þá viðskiptavini
sem ganga út, albúinn að fara um
þá mjúkum höndum og minna þá
elskulega á að borga, ef þeir slys-
uðust til að gleyma því. Lengra
verður ekki komist hér í Kring-
lunni. Rúmlega tveggja tíma pí-
lagrímsferð um þetta helga vé er
hartnær lokið og bara lögg á pel-
anum.
Ég halla mér kúguppgefinn
framá handriðið sem umlykur
opið á gólfinu undir panelpíra-
mítanum og sný baki í Hagkaup
og vörðinn. Sennilega er það pel-
inn, en einhverra hluta vegna
finnst mér ég staddur í réttum
þegar ég lít inn breiðan og langan
ganginn andspænis mér, sem
búðirnar hér á annarri hæð liggja
út frá. Hann er eins og almenn-
ingur sem fólkið æðir um og af því
erfitt er að greina einstakar radd-
ir, hvað þá orð eða setningar,
verður allt þess tal að einum
jarmi og búðirnar veggja vegna
dilkar sem kaupmennirnir draga
það í. En þegar mér verður litið
upp, sé ég hve óheppileg þessi
samlíking er, því það er greinilegt
að arkitektinn hefur haft hið
göfuga hlutverk Kringlunnar í
huga þegar hann hannaði innan-
hússkipun hennar. Það þarf ekki
annað en kippa almenningnum,
gólfinu hér á annarri hæð burt, til
að hið sanna eðli hennar komi í
ljós.
Kringlan er eins og kirkja að
innan. Kirkjuskipið er andspænis
mér og útfrá því ganga flestallar
búðirnar, aðrar en Hagkaup.
Panelpíramtinn afmarkar kórinn
og undir honum er gosbrunnur-
inn, lífsins lind, eins og altari. Og
innst í kórnum, helgasta hluta
kirkjunnar, eru að sjálfsögðu
Hagkaup. Og nú skil ég að marm-
arinn og upplýsingaborðin hafa
ekki aðeins fagurfræðilegt gildi,
heldur og táknrænt. En það vant-
ar tiifinnanlega altaristöflu eða
eitthvert annað helgitákn framan
við Hagkaup. Eitthvert lifandi
tákn. Eitthvað sem fólkið skilur
og hefur sjálft átt þátt í að skapa.
Kannski kemur það síðar. Kann-
ski einhver verði krossfestur?
Einhver sem er nátengdur Hag-
kaupum og Kringlunni allt frá
byrjun? Hver veit. Er ekki tvö-
þúsund ára hefð fyrir því að lýð-
urinn krossfesti sína mestu og
bestu vini og velgjörðarmenn og
dauðsjái svo eftir öllu saman?
Dolfallinn yfir þessari upp-
götvun minni fer ég og sest hjá
gamla fólkinu við gosbrunninn og
ákveð að fórna arkitektinum síð-
ustu lögginni. Hans skál! Ég er
varla búinn að taka pelann af
vörunum, þegar tveir fflefldir
verðir ganga að mér, taka undir
sitthvorn handlegginn og segja að
Kringlan sé ekki staður fyrir
svona lýð eða eitthvað í þá áttina
og bæta því við hvort ekki sé nóg
pláss heima hjá mér eða í gamla
miðbænum fyrir svona lagað, um
leið og þeir leiða mig út.
Hvort ég fari aftur í Kringluna?
Jú, það er víst alveg áreiðanlegt,
þó svona slysalega hafi tekist til í
þetta skiptið. Ég fer strax og ég
fæ aftur lánaðan bfl og er búinn
að safna nógu miklum pening.
Olafur Sveinsson
íunnudagur 20. september 1987 PJÓÐVILJINN - SÍÐA 15