Þjóðviljinn - 20.09.1987, Blaðsíða 14

Pílagrímsför í Kringluna
in
Já, tímarnir breytast og menn-
irnir með. Hefði einhver haldið
því fram fyrir tíu, nei tuttugu og
trúlega nokkrum árum til, að ein
hallærislegasta verslun landsins,
14 SIÐA - ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur
Tímarnir breytast og mennirn-
ir með. Fyrir tíu árum þótti dyggð
að skulda, nú er það skömm. Þá
gekk fólk í fötum, nú gengur það í
merkjum, eigi það eitthvað undir
sér. Og fyrir tíu árum gengu
blankir menn fattir um bæinn og
stærðu sig af því að eiga ekki í
strætó. Nú læðast þeir hnípnir
með veggjum og skjótast á síð-
ustu stundu út úr strætóskýlinu,
eigi þeir enga tík og forðast að líta
út á leiðinni ef ske kynni að ein-
hver þekkti þá. Það er aðeins
undirmálsfólk úr jaðarhópum
samfélagsins sem brúkar strætó.
Börn og gamalmenni, unglingar
og ófrískar konur, fólk sem vinn-
ur á taxta og svo auðvitað náms-
menn. Þeir síðastnefndu eru að
vísu sér á báti, enda allflestir að
læra eitthvað nytsamlegt, nema
þeir séu konur. Það er ekki ein-
leikið hvað þeim gengur illa að
markaðssetja Sig utan hjóna-
bandsins. Trúlega skortir þær
hagrænt vit. Og þessi skortur er
því tilfinnanlegri, sem manngildi
einstaklinganna ræðst meir og
meir af markaðsgildi þeirra. En
eitt hefur þó ekki breyst. Sértu
kominn yfir tvítugt og samt á
hjóli, ertu annað tveggja, léttlún-
aður eða vinstrisinnaður lúser,
nema hvorutveggja sé.
II
Magt peninganna er mikil.
Ekki er fyrr búið að hola ástkæru
foreldri samhentrar fjölskyldu í
jörðina og gráta í kór og manstu,
manstu, manstu allt sem hægt er
að muna í erfisdrykkjunni, en af-
komendurnir breytast í varga
sem reyna að rífa hver annan á
hol. Og íbúðarkaupendur sem
eiga ekki bót fyrir rassinn, stynja
þungan þegar þeir heyra sírenu-
hljóð og hugsa með sér, nú fær
einhver arf. Og það eru peningar
sem fá einstaklinga, félaga-
samtök og fjölmiðla til að setja
kíkinn á hið blinda auga hugsjón-
anna og sjá ekkert athugavert við
það að auglýsa uppá kraft það
sem þeir hafa áður harðlega for-
dæmt.
En furðulegust af öllu er þó sú
staðreynd, að peningar virðast
hafa nokkurt vit. Alltént hafa
þeir vit á að forðast eins og
brennt barn það fólk sem enga á.
Aftur á móti hópast þeir eins og
fé sé rekið er í réttir til þeirra sem
nóga eiga fyrir og kunna því með
þá að fara. Þó má vera að skýr-
ingin sé miklum mun einfaldari,
semsé sú að þá vanti kompaní.
Hvað sem slíkum og þvfifkum
vangaveltum líður, þá sést þetta
glöggt þegar komið er í nýjasta
sameiningartákn íslensku þjóð-
arinnar. Þangað fer enginn undir-
málslýður, ónei, ónei. Hann get-
ur eftir sem áður norpað um
Laugaveginn og næsta nágrenni,
þar sem nóg er af strætó. Hér er
að sjálfsögðu átt við Kringluna,
sem þegar hefur öðlast verðugan
sess í vitund þjóðarinnar, sem
helsta musteri verslunar og við-
skipta hér á landi. Þar var ekki
horft í aurinn til að gera allt sem
áhrifa- og íburðarmest, enda hæf-
ir ekki að vera með neina smá-
smygli þegar reistir eru helgir
dómar. Og nú safnast peningarn-
ir þangað eins og mý á mykju-
skán.
ef ekki sú alhallærislegasta, Hag-
kaup við Miklatorg, ætti eftir að
bera þyngsta krossinn í píslar-
göngu íslensks verslunar- og
verkalýðs, sem lagði upp frá
tómthúsum verslunarhafta og
ríkisforsjár með sultarólina í
innsta gati, en komst seint og um
síðir í sæluhús óhefts einstaklings
og einkafrelsis, á axlaböndunum,
hefði sá hinn sami réttilega verið
álitinn rugludallur. En þetta var
sú leið sem Hagkaup fetuðu með
þjóðinni úr hjallinum við Miklat-
org.
Þar grófu sveitamenn og hús-
mæður af síðustu sort, þær sem
enga peninga áttu, sig inní fata-
bing á kjarapöllum, sem iðaði dá-
góða stund en hönd, oftast af ein-
hverri manneskju, teygðist efst
upp úr hrauknum með föt á sig og
fjölskylduna og fór þaðan í salí-
bunu niður að kassanum. Þær
skárri komu þar við og keyptu
kannski ljótar stretsbuxur á
stúlkurnar, ellegar óþægilegar
gallabuxur á drengina ög ef tilvill
eina eða tvær nælonskyrtur á hús-
bóndann, auk nærfatnaðar og
sokka. En á sjálfar sig keyptu þær
einkennisbúning skúringakvenna
á 7. áratugnum og fram á þann 8.,
Hagkaupsslopp. Það gerðu hinar
betri ekki, enda varð það fá-
heyrða hneyksli, að það sást til
eiginkonu annars frambjóðand-
ans í forsetakosningunum ’68 í
Hagkaupsslopp útá tröppum, til
þess að allir betri borgarar þessa
lands snéru við honum baki. En
flestar vissu þær af verslunni og
litu þar jafnvel inn og keyptu
sitthvað á börnin, en ekkert á sig
eða bóndann. Þær bestu fóru til
Báru.
En það féll í hlut þessarar lítils-
virtu verslunar að stofna fyrsta
stórmarkað landsins og færa þar
með verkalýðnum meiri kjara-
bætur, en honum hafði tekist að
að kría út með áratuga baráttu,
að sögn. Já, það voru Hagkaup
sem gáfu okkur ódýr föt, ódýran
mat, ódýr búsáhöld og gjafa-
vörur, ódýr húsgögn, ódýrar
bækur og ódýr gleraugu. Þau
gerðu litla manninum kleift að
safna saman aurunum sem vanta
uppá tuginn eða hundraðið af
verði hverrar vöru, til kaupa á því
sem hugur hans girntist. Og nú
gefa þau þjóðinni helgan dóm.
Nafn þess mun standa meðan
land byggist!
Og þó nærri að sinnuleysi
verslunar- og viðskiptajöfra
þessa lands hefði orðið þessu ósk-
abarni þeirra og þjóðarinnar
allrar að fjörtjóni. Þeim þótti víst
helst til dýrt að narta í Kringluna,
sem var eins og skuldaklafi sem
herptist smám saman um háls
þess, allt þar til prívatvinur litla
mannsins, sem ekkert aumt má
sjá, beit á hnútinn og keypti
dúdd-búð fyrir ríkið. í svoleiðis
búðum gengur maður um og vel-
ur það sem mann langar í og fer
svo að kassanum og þar heyrist
dúdd og maður labbar út og þarf
ekkert að borga. Já, litli maður,
þú átt þér vin í raun.
IV
Það stóð eitthvað mikið til,
eitthvað sem komandi kynslóðir
hlytu að líta á sem eitt af sjö undr-
um íslandssögunnar, atburður
sem sagnfræðingar teldu marka
upphafið að mesta framfara-
skeiði þjóðarinnar, vígsla sem
allir þeir sem urðu þeirrar náðar
aðnjótandi að fá að vera við-
staddir, myndu minnast í körinni,
með blik í auga, sem fegurstu
stundar lífs síns.
Og samt ríkti ekki sú þjóðern-
isstemmning við vígslu Kringl-
unnar, sem ríkt hafði við vígslu
Lucky Airport, eins og kaninn
kallar flugstöðina hans Lebba.
Nei, hun var runnin af göfugri rót
en það.
Á baksíðu Morgunblaðsins
voru dagarnir fram að vígslu tald-
ir niður eins og fyrir jól og á sjálf-
an vígsludaginn keypti Kringlan
alla auglýsingatíma Bylgjunnar
út úr dagskránni, svo hlustendur
nær og fjær kæmust í hið eina
sanna stórhátíðarskap. Og ugg-
laust hefur klukkuturninn á
nyrðri enda hússins verið notaður
til að kalla á vígslugestina eins og
þegar hringt er til helgra tíða. I
það minnsta sögðu kaupmenn-
irnir í Kringlunni vígsludaginn,
að þar ríkti sannkölluð Þorláks-
messustemmning. Og haldi ein-
hver þeirri fásinnu fram að sú
mikla og verðskuldaða umfjöllun
sem Kringlan og bygging hennar
fengu í fjölmiðlum, allt frá fyrstu
skóflustungu og þó sér í lagi dag-
ana fyrir og eftir vígslu og auðvit-
að vígsludaginn sjálfan, þegar
Bylgjan og hinar rásirnar voru
með beinar útsendingar þaðan,
standi í minnsta samhengi við alla
þá peninga sem fyrirsjáanlegt var
að Kringlan og verslanir þar
myndu setja í auglýsingar, skal sá
erkidóni upplýstur um það í eitt
skipti fyrir öll, að það er lýgimál.
Sjálfur komst ég ekki í Kringl-
una fyrr en hálfum mánuði eftir
vígslu. Þá fyrst fél
bfl. En oft hafði ég
fangi hennar og útliti, sem er
smekklegt sambland af ker-
skálum Alversins í Straumsvík og
Hallgrímskirkju og ber stórhug
Hagkaupsmanna órækan vott.
Þó hefði klukkuturninn að ó-
sekju mátt vera veigameiri. En
kannski það sé Hús verslunarinn-
ar sem er hinn eiginlegi turn. Það
liggur eins og hendi kreppt til
hálfs, með lófann upp, við hlið
Kringlunnar. Og í fullvissu þess
að efnið sé andanum yfirsterk-
ara, beinir það löngutöng til
himna á ögrandi hátt.
Kringlan er heill heimur út af
fyrir sig, víst er um það, með
eigin löggæslu og stjórnstöð,
hvað þá annað. Þangað liggja
beinir og breiðir vegir, ekkert
þyrnum stráð kjaftæði og þar gæti
maður dvalið árum og áratugum
saman og aldrei leiðst, því þær
eru margar, vistarverurnar í